Στην Επανάσταση του 1821 ο οπλαρχηγός Εμμανουήλ Παππάς επέλεξε την χερσόνησο της Κασσάνδρας για να προτάξει την άμυνά του εναντίον του οθωμανικού στρατού με διοικητή τον Μεχμέτ Εμίν, βαλή της Θεσσαλονίκης. Ο ισθμός της Κασσάνδρας αποτελούσε φυσικό οχυρό, το οποίο εκμεταλλεύτηκαν οι επαναστάτες σκάβοντας αμυντική τάφρο.

Κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο ο ποταμός Αξιός ήταν το τελευταίο φυσικό εμπόδιο στην προσπάθεια του ελληνικού στρατού να προελάσει στη Θεσσαλονίκη. Στον Β' Βαλκανικό Πόλεμο περιοχές της οροσειράς των Κρουσσίων και τα υψώματα Κιλκίς - Λαχανά αποτέλεσαν αραγή αμυντική γραμμή του βουλγαρικού στρατού, την οποία κατάφεραν να διασπάσουν οι ελληνικές μεραρχίες.

Η στρατηγική σημασία της στενωπού Κλειδίου, το οποίο διαχωρίζει ως φυσικό σύνορο την πεδιάδα της Φλώρινας από τον κάμπο του Αμυνταίου αξιοποιήθηκε κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο από συμμαχικές δυνάμεις της Βρετανικής Κοινοπολιτείας που προσπάθησαν να ανακόψουν την κάθοδο των Γερμανών προς τη Μακεδονία.

Ιστορικά γεγονότα από την Επανάσταση του 1821 έως τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο στον χώρο της Μακεδονίας και οι γεωμορφολογικοί παράγοντες που καθόρισαν την εξέλιξή τους αναλύονται στο ημερολόγιο του Ιδρύματος Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα και της Νεότερης Ιστορίας της Μακεδονίας (ΙΜΜΑ) για το έτος 2025. Στο επιτραπέζιο ημερολόγιο - λεύκωμα με τίτλο «Ιστορία και Περιβάλλον της Μακεδονίας (19ος-20ος αι.)» εξετάζεται η σχέση ιστορίας και περιβάλλοντος μέσα από κείμενα επιστημόνων στην ελληνική και αγγλική γλώσσα και σπάνιο φωτογραφικό και αρχειακό υλικό.

Η διευθύντρια του Ιδρύματος Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα και της Νεότερης Ιστορίας της Μακεδονίας, Αθηνά Παυλίδου, σε δηλώσεις στο ΑΠΕ - ΜΠΕ στάθηκε στο εγχείρημα του συγκερασμού, της «ευτυχούς και επιτυχούς» συνάντησης επιστημόνων από δύο διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους, εκείνους της Ιστορίας και της Γεωλογίας. Συγκεκριμένα, επεσήμανε ότι «η προσέγγιση δώδεκα σημαντικών γεγονότων, τα οποία συνεξετάζονται με τη διαμόρφωση του εδάφους και του περιβάλλοντος χώρου, ανατέθηκε τόσο σε Γεωλόγους όσο και Ιστορικούς Επιστήμονες, με στόχο να επιτευχθεί μια διπλή, διεπιστημονική ανάδειξη, της σχέσης που συνέχει μνήμη, φύση και περιβάλλον». «Με δεδομένο ότι γραφιστικοί και εκδοτικοί λόγοι επέβαλαν τη σύνταξη εξαιρέτικα ευσύνοπτων κειμένων, ικανών να μεταφέρουν στο αναγνωστικό κοινό τις απαραίτητες και μόνο πληροφορίες, το στοίχημα των συντελεστών της έκδοσης πρέπει να θεωρείται κάτι παραπάνω από επιτυχημένο» υπογράμμισε η κ. Παυλίδου.

Αναφερόμενη στο αισθητικό μέρος του Ημερολογίου, η Διευθύντρια του Κέντρου Έρευνας Μακεδονικής Ιστορίας και Τεκμηρίωσης του ΙΜΜΑ, Σταυρούλα Μαυρογένη τόνισε ότι «οι εικόνες προέρχονται όχι μόνο από τις Συλλογές του Μουσείου αλλά και από σημαντικό αριθμό συλλεκτών της Μακεδονίας, οι οποίοι διαχρονικά στέκονται στο πλάι του Ιδρύματος σε κάθε εκδοτικό του εγχείρημα». Χάρτες, πίνακες, μνημεία και κειμήλια, πλαισιώνουν την αφήγηση και βοηθούν τον αναγνώστη να αντιληφθεί καλύτερα τη σημασία του γεωφυσικού αναγλύφου στη μακρά ιστορική εξέλιξη, σύμφωνα με την κ. Μαυρογένη.

Διαχρονικά άλλωστε -συμπλήρωσε η κ. Μαυρογένη- τα ημερολόγια του ΙΜΜΑ στόχευαν στον συγκερασμό άρτιας επιστημονικής τεκμηρίωσης και ανάλογου αισθητικού αποτελέσματος.

Ο βοηθός Έρευνας του ΙΜΜΑ, Βαγγέλης Κανσίζογλου χαρακτήρισε πρόκληση την αναζήτηση φωτογραφικού και αρχειακού υλικού για να πλαισιώσει τη θεματική του Ημερολογίου του 2025. «Εκτός από τις συλλογές ιδιωτών, απευθυνθήκαμε και σε φορείς όπως το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη και το Μουσείο Φωτογραφίας "Χρήστος Καλεμκερής", οι οποίοι με προθυμία μας παραχώρησαν σχετικό υλικό για την εικονογράφηση του Ημερολογίου» διευκρίνισε ο κ. Κανσίζογλου. Τόνισε επίσης την άψογη συνεργασία με τη Μαριέττα Πανίδου, η οποία ανέλαβε και φέτος τη γραφιστική επιμέλεια της έκδοσης.

Η επιλογή των επιμέρους θεματικών στις οποίες κάθε μήνας είναι αφιερωμένος δεν έγινε με κριτήριο αποκλειστικά τη σημασία ή τον αντίκτυπο των πολεμικών -κυρίως- συγκρούσεων στον μακεδονικό χώρο, αλλά με γνώμονα την ανάδειξη του παράγοντα της γεωμορφολογίας στο τελικό αποτέλεσμα, υπογράμμισε ο επιστημονικός Συνεργάτης του ΙΜΜΑ, δρ. Κωνσταντίνος Παπανικολάου.

Πιο συγκεκριμένα, το έργο περιλαμβάνει, όπως επισήμανε, τη μάχη των Βασιλικών (1821), τη μάχη της Κασσάνδρας (1821), την καταστροφή της Νάουσας (1822), την επανάσταση του Τσάμη Καρατάσου στη Χαλκιδική (1854), την εξέγερση στον Όλυμπο (1878), τον θάνατο του Παύλου Μελά στην Στάτιστα (Μελάς) το 1904, τον Μακεδονικό Αγώνα στον βάλτο των Γιαννιτσών, τη διάβαση του Αξιού από τον Ελληνικό Στρατό (1912), τη μάχη του Κιλκίς-Λαχανά (1913), τη μάχη του Σκρα (1918), τη μάχη στο οχυρό Ρούπελ (1941) και τη μάχη της Βεύης (1941).

Τα κείμενα του Ημερολογίου έχουν γράψει οι Σπυρίδων Παυλίδης, Ομ. Καθηγητής Γεωλογίας (ΑΠΘ), Σταυρούλα Μαυρογένη, Καθηγήτρια Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών (ΠΑΜΑK)-Διευθύντρια ΚΕΜΙΤ, Βασίλειος Μέλφος Καθηγητής Γεωλογίας (ΑΠΘ), Αλέξανδρος Χατζηπέτρου Αναπληρωτής Καθηγητής Γεωλογίας (ΑΠΘ), Δρ. Κωνσταντίνος Παπανικολάου Επιστημονικός Συνεργάτης ΙΜΜΑ και Βαγγέλης Κανσίζογλου Βοηθός Έρευνας ΙΜΜΑ. Την επιστημονική υποστήριξη του έργου είχαν οι Σταυρούλα Μαυρογένη, Σπυρίδων Παυλίδης, Ιωάννης Στεφανίδης. Τα κείμενα επιμελήθηκαν οι Σταυρούλα Μαυρογένη, Ιωάννης Στεφανίδης, Αθηνά Παυλίδου, Κωνσταντίνος Παπανικολάου και Ευάγγελος Κανσίζογλου. Τον γενικό συντονισμό του έργου ανέλαβε η Διευθύντρια του ΙΜΜΑ, Αθηνά Παυλίδου.

Το Ημερολόγιο διατίθεται από το πωλητήριο και το e-shop του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, καθώς και από τα μεγάλα βιβλιοπωλεία της πόλης.