Έργα ζωγραφικής με την μέθοδο της εγκαυστικής, μία μέθοδο που μας “έρχεται” από την μακρινή αρχαιότητα, παρουσιάζει στο φιλότεχνο κοινό της Θεσσαλονίκης ο γνωστός ζωγράφος και αρχιτέκτονας Κωνσταντίνος Παλιάν.

Η εγκαυστική δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη καθώς έχει σημαντικές δυσκολίες, έχει όμως και πολλά πλεονεκτήματα.

Στην εγκαυστική βασικό συστατικό είναι το κερί μέλισσας που αναμειγνύεται με σκόνες και χρώματα. Όμως για να ομογενοποιηθεί το υλικό και να γίνει κατάλληλο για χρήση, απαιτείται… φωτιά ώστε να αποκτήσει θερμοκρασία πάνω από 70 βαθμούς Κελσίου και να μπορεί να απλωθεί στην επιφάνεια με τη χρήση πινέλου. Αυτό πρέπει να γίνει ταχύτατα, με γρήγορες κινήσεις, καθώς το υλικό κρυώνει, πήζει και γίνεται δύσχρηστο.

Αυτή λοιπόν η “επαφή” με τη φωτιά, είναι που δίνει στη μέθοδο το όνομά της “εγκαυστική” (εν-καύση).

Το ανθεκτικότερο υλικό

Το συγκεκριμένο υλικό, όπως λέει ο κ.Παλιάν μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, είναι “ το ισχυρότερο και ανθεκτικότερο υλικό ζωγραφικής που υπάρχει καθώς το κερί της μέλισσας είναι απολύτως υδρόφοβο”.

Λόγω της φύσης του υλικού και των δυσκολιών που εμφανίζει, οι διαστάσεις των περισσοτέρων έργων που υπάρχουν είναι, σύμφωνα με τον κ.Παλιάν, μικρής και μεσαίας κλίμακας.

Ο κ.Παλιάν γεννημένος στην Κύπρο και εγκατεστημένος μόνιμα στη Θεσσαλονίκη έχει αφιερώσει πολύ χρόνο στην αναζήτηση στοιχείων για την εγκαυστική, την προέλευσή της, τους τόπους χρήσης της κατά την αρχαιότητα αλλά και μεταγενέστερα καθώς και τις διαφοροποιήσεις που σημειώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου.

Όπως σημειώνει η έναρξη της χρήσης τοποθετείται χρονικά γύρω στο 400 πΧ και χάνεται κάπου στον 8ο μΧ αιώνα. Ο ίδιος πιστεύει πως αυτό συνέβη λόγω της Εικονομαχίας και των διώξεων που χαρακτήρισαν την εποχή, στα θύματα των οποίων ήταν -πιθανότατα- και τα εργαστήρια όπου ζωγραφίζονταν εικόνες με τη μέθοδο της εγκαυστικής.

Σύμφωνα με τον κ.Παλιάν, τα ομορφότερα και εντυπωσιακότερα δείγματα εικόνων με τη χρήση της εγκαυστικής εντοπίζονται στην Μονή Σινά. Όμως, η μεγαλύτερη συλλογή έργων (περίπου 1000) από την προ Χριστού εποχή μέχρι και τον 3ο μΧ αιώνα σώζεται στην Αίγυπτο. Είναι γνωστά και ως πορτρέτα Φαγιούμ. Ονομάστηκαν έτσι επειδή ανακαλύφθηκαν στην νεκρόπολη της ομώνυμης περιοχής Φαγιούμ της Αιγύπτου το 1880. Στο μεταξύ, το ίδιο όνομα πήραν και άλλα πορτρέτα που βρέθηκαν σε άλλες αιγυπτιακές νεκροπόλεις. Κατά τον κ.Παλιάν, “τα έργα αυτά σίγουρα κατάγονται από την σπουδαία σχολή Ρεαλισμού που ίδρυσε ο Απελλής στην Αλεξάνδρεια όπου εγκαταστάθηκε. Εκεί μπορούμε να ανιχνεύσουμε τις ρίζες της βυζαντινής εικονογραφίας και την μετάβαση από τον Αρχαίο κόσμο στον Βυζαντινό, από τον παγανισμό στον Χριστιανισμό. Η ζωντάνια και η ελευθερία της τεχνικής που πηγάζει από από τους σχετικούς περιορισμούς του υλικού, έκαναν γενιές ζωγράφων να αναζητήσουν την αναβίωση της εγκαυστικής.”

Φαίνεται πως αρκετοί ζωγράφοι προσπάθησαν στα μεταγενέστερα χρόνια να επιτύχουν την αναβίωση της τεχνικής, δίχως όμως σημαντικό αποτέλεσμα. Στην ελληνική εικαστική αγορά ελάχιστοι ασχολήθηκαν ή ασχολούνται με την εγκαυστική. Σύμφωνα με τον ίδιο, υπάρχουν ελάχιστοι ζωγράφοι που ζωγράφισαν ή πειραματίστηκαν με την τεχνική αυτή. Ανάμεσά τους ο Χατζηκυριάκος -Γκίκας, ο Τσόκλης, ο Τσαρούχης και ο Μόραλης.

Η έκθεση

Στην ατομική έκθεση που εγκαινιάζεται απόψε (Τετάρτη 25 Οκτωβρίου 2023), στις 6μμ στην Chalkos Gallery της Θεσσαλονίκης και θα διαρκέσει μέχρι τις 7 Νοεμβρίου. Ο κ.Παλιάν παρουσιάζει συνολικά 20 έργα του, όλα δουλεμένα με τη μέθοδο της εγκαυστικής. Τα περισσότερα είναι πάνω σε ξύλινες επιφάνειες ενώ υπάρχουν και ορισμένα δουλεμένα σε πέτρα. Τα 19 από τα 20 είναι έργα του 2023 ενώ υπάρχει και ένα παλαιότερο που παρουσιάζει ένα γυναικείο πορτρέτο: την Μάρθα! O κ.Παλιάν ανακοίνωσε πως στη διάρκεια λειτουργίας της έκθεσης θα διοργανωθεί μέσα στο χώρο της Γκαλερί, εκπαιδευτικό εργαστήρι για την τεχνική της εγκαυστικής. Η ημερομηνία θα ανακοινωθεί τις προσεχείς ημέρες.

Κωνσταντίνος Παλιάν

Ο Κώνσταντίνος Παλιάν γεννήθηκε στην Κύπρο το 1954. Μαθήτευσε κοντά στους ζωγράφους Τ. Κάνθο, Α. Λαδόματο και στο γλύ­πτη Ν. Δημιώτη. Σπούδασε Αρχιτεκτονική στο Α.Π.Θ. (1972-1978). Διδάσκει σχέδιο και ζωγραφική από το 1980 σε πολλούς πολιτιστικούς φορείς. Συνιδρυτής και μέλος της καλλιτεχνικής ομάδας «Πολυεργαστήρι» (1979-1998). Έχει γράψει σειρά κειμένων για την Τέχνη και τις τεχνικές σχεδίου. Εργάστηκε στην αρχαιολογική υπηρεσία της Πέλλας ως μουσειακός ζωγράφος και αρχιτέκτονας (1982 και 1987) και μελέτησε από κοντά τις τεχνικές της Αρχαίας Ελληνικής και Βυζαντινής ζωγραφικής. Από το 1975 υπήρξε τακτικός συνεργάτης στη Μικρή Πινακοθήκη «Διαγώνιος» (Ατομι­κές εκθέσεις 1978, 1981, συμμετοχή σε 60 ομαδικές).

 Ασχολήθηκε με την εικονογράφηση βιβλίων, εντύπων, εξώφυλλων και design επίπλων. Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια αφοσιώθηκε στην φιλοτέχνηση πολλών τοιχογραφικών συνόλων. Επίσης αποκατέστησε ζωγραφικά άλλες, παλαιότερες τοιχογραφίες, σε κτίρια της Θεσσαλονίκης, στο βορειοελλαδικό χώρο και στο Άγιον Όρος. (Ι.Μ. Βατοπαιδίου, Ι.Μ. Μεγίστης Λαύρας, Ι.Μ. Αγίου Παύλου, Ι.Μ. Σίμωνος Πέτρας και Ι.Μ. Ξηροποτάμου). Στην τελευταία εργάστηκε ως αρχιτέκτων. 

Το 2003 – 2004 δίδαξε σχέδιο στο πρόγραμμα «IKONOS» Introductory Course to Mediterannean Cultural Heritage. Επίσης το 2005 και 2010 δίδαξε τεχνικές της Ελληνιστικής και της Βυζαντινής ζωγραφικής στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Προστασίας Συντήρησης και Αποκατάστασης Μνημείων Πολιτισμού της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. Από το 2006 συμμετέχει σε διεθνή μεταπτυχιακά προγράμματα TEMPUS για συντήρηση και αποκατάσταση μνημείων και έργων τέχνης που συντονίζει το Α.Π.Θ. Συμμετείχε στην 1η Biennale Θεσσαλονίκης, φθινόπωρο 2007. Διετέλεσε Πρόεδρος του Συλλόγου Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών βορείου Ελλάδος από το 2015 έως το 2021.