Σε οριακή κατάσταση έχει περιέλθει ένα από τα ιστορικότερα πλατάνια της Θεσσαλονίκης, ίσως το αρχαιότερο στην πόλη, το οποίο βρίσκεται στην περιοχή των Κάστρων, μπροστά από την κεντρική Πορτάρα. Τον Οκτώβριο του 2019 με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου Θεσσαλονίκης το συγκεκριμένο δέντρο, μαζί και με άλλα υπέργηρα πλατάνια, ανακηρύχθηκαν σε διατηρητέα μνημεία της φύσης. 

Ο στόχος εκείνης της πρωτοβουλίας ήταν, μέσα από την εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, να αναληφθούν πρωτοβουλίες για την προστασία και ανάδειξή τους. 

Προς την επίτευξη μάλιστα αυτού του σκοπού είχε εκπονηθεί μελέτη καθώς και ειδική έκθεση από ομάδα Δασολόγων- Περιβαλλοντολόγων και ειδικών επιστημόνων, του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών της Γενικής Διεύθυνσης Αγροτικής Έρευνας του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού – Δήμητρα, του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ, της Εφορείας Αρχαιοτήτων πόλης Θεσσαλονίκης και του Δήμου Θεσσαλονίκης. 

Ωστόσο, στο διάστημα που μεσολάβησε δεν υπήρξε καμία ουσιαστική παρέμβαση ώστε να ανακοπεί η πορεία φθοράς για τον συγκεκριμένο πλάτανο.

Όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες που δημοσιεύει το makthes.gr το τσιμέντο έχει πνίξει τις ρίζες του δέντρου το οποίο παραμένει όρθιο χάρη στο τσιμεντένιο υποστήλωμα στο εσωτερικό του κορμού του. Σήμερα κλιμάκιο της αντιδημαρχίας Πρασίνου του δήμου Θεσσαλονίκης πρόκειται να κάνει αυτοψία για να διαπιστώσει το βαθμό επικινδυνότητας του δέντρου.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης η ηλικία του δέντρου εκτιμάται από τους μελετητές γύρω στα 830 έτη! Η στηθιαία του διάμετρος σήμερα είναι 122 εκ. και το ύψος του 12 μ. Το μεγαλύτερο μέρος του κορμού του έχει νεκρωθεί, όμως διατηρεί έναν ζωντανό ιστό που το καθιστά πολύτιμο για την οικολογία της περιοχής. 

Ο κορμός του στηρίζεται μέσω μίας κολώνας από οπλισμένο σκυρόδεμα, που σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων της περιοχής κατασκευάστηκε από τον δήμο Θεσσαλονίκης πριν από περίπου 30 έτη με σκοπό την προστασία του.

Σύμφωνα με τους μελετητές ο κορμός του συγκεκριμένου δέντρου αξιολογήθηκε ότι είναι ακραίας επικινδυνότητας, το ριζικό σύστημα αξιολογήθηκε ως υψηλής επικινδυνότητας και τα κλαδιά του αξιολογήθηκαν ως χαμηλής επικινδυνότητας. 

Με βάση αυτά τα συμπεράσματά τους οι μελετητές πρότειναν την άμεση λήψη μέτρων όπως προστατευτικές κατασκευές για τη στήριξη του κορμού αλλά και των κλαδιών του, τοποθέτηση ειδικού φωτισμού καθώς και πινακίδων ερμηνείας στις οποίες να αναγράφονται πληροφορίες λαογραφικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος κ.ο.κ.

Η ιστορία του δέντρου

Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στην μελέτη ο συγκεκριμένος πλάτανος βρίσκεται στα αλλοτινά δυτικά σύνορα της τουρκικής συνοικίας Iki Şerife με την ελληνική συνοικία της Μονής Βλατάδων. Σε μερικούς μάλιστα δρόμους των συνοικιών αυτών, τον 16ο αιώνα, κατοικούσαν μαζί Τούρκοι και Χριστιανοί. 

Κεντρικός δρόμος της συνοικίας ήταν η σημερινή οδός Ακροπόλεως όπου βρίσκεται και το δέντρο. Στο σημείο αυτό, κατοικούσαν κυρίως αθίγγανοι και ήταν αρχικά ένας ανοιχτός χώρος.

Υπήρξε, επίσης, δημόσια κρήνη η οποία τροφοδοτούταν από το γειτονικό υδραγωγείο της Μονής Βλατάδων και απεικονίζεται σε πληθώρα παλιών φωτογραφιών. 

Η ζωτικότητα μάλιστα του δέντρου φαίνεται να μειώνεται σταδιακά με την εξαφάνιση της κρήνης η οποία κατεδαφίστηκε στο μεσοπόλεμο, γύρω στο 1940 όταν έγινε η διεύρυνση και επίστρωση της οδού Ακροπόλεως με κυβόλιθους, καθώς και η διάνοιξη της «Πορτάρας» για να διευκολύνει την κυκλοφορία προς το εσωτερικό της Ακρόπολης.

Η κατοικία δίπλα από το δέντρο κατεδαφίστηκε επίσης, και στη θέση της υπήρξε κάποτε η ταβέρνα «Πλάτανος», αργότερα το βιβλιοπωλείο «Πανδώρα» και τα τελευταία χρόνια το μπαρ «Ληθηνόη».

Η ανάπτυξη του πλατάνου φαίνεται να ευνοήθηκε από την ύπαρξη τόσο των κοντινών εγκαταστάσεων ύδρευσης, όσο και από το φυσικό «χείμαρρο της Ροτόντας», ο οποίος αποτελούσε προϊόν δύο μικρότερων χειμάρρων, ένας εκ των οποίων ξεκινούσε από την περιοχή. 

Ο συγκεκριμένος πλάτανος φαίνεται να είναι από τα γηραιότερα δένδρα της πόλης, καθώς υπάρχει φωτογραφικό υλικό που το τοποθετεί περί το 1900 να βρίσκεται ήδη στην ωριμότητά του.