15/06/2024 08:00
Η Γερμανική Σχολή Θεσσαλονίκης, ένα ιδιωτικό σχολείο του εξωτερικού με παράδοση 135 ετών στην πόλη, αφού ιδρύθηκε το 1888, λειτούργησε με φόντο αλλά και επιρροές των κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών συνθηκών της πόλης, αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης, όπως τις έχει καταγράψει η πλέον ενός αιώνα ιστορία.
Ως εκ τούτου δεν θα μπορούσε να παραμείνει ανεπηρέαστη, ασφαλώς, από το ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας, καθώς ναζιστικοποιήθηκε μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία της χώρας, το 1933.
Σκαλίζοντας το παρελθόν του ιστορικού αυτού σχολείου στη διάρκεια εκείνης της περιόδου, μια ομάδα μαθητών του με συντονιστές καθηγητές τους Μαρία Ανθοπούλου, Χριστίνα Πρεφτίτση και Μίχαελ Στιρ, θέλησαν να διαπιστώσουν τι έγινε τότε με τους Εβραίους που φοιτούσαν εκεί.
Ο νόμος του Ελευθέριου Βενιζέλου
Αυτό που έχει ενδιαφέρον και εντοπίστηκε αρχικά είναι ότι οι Εβραίοι δεν έφυγαν στην αρχή του χιτλερικού καθεστώτος με τη σταδιακή ναζιστικοποίηση της εκπαίδευσης, αλλά νωρίτερα με νόμο του ελληνικού κράτους. «Θεσπίστηκε ένας νόμος επί κυβερνήσεως Ελευθέριου Βενιζέλου το 1931 που απαγόρευε στους Έλληνες υπηκόους να φοιτούν σε ξένα σχολεία. Έτσι, πολλοί Έλληνες Εβραίοι με ελληνική υπηκοότητα αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Γερμανική Σχολή. Όσοι έμειναν ήταν λίγοι και είχαν άλλη καταγωγή, ενδεχομένως ιταλική ή κάποια άλλη, έφυγαν τελικά μετά το ’33 όταν άρχισαν πια και μετά τους νόμους της Νυρεμβέργης να δυσκολεύουν τα πράγματα. Τότε είχαμε και τους πρώτους ρατσιστικούς νόμους και έτσι τα παιδιά επέλεξαν άλλα σχολεία»", λέει στο makthes.gr η Μαρία Ανθοπούλου.
Δυστυχώς, η έρευνα δεν κατόρθωσε να εντοπίσει πολλά άλλα στοιχεία ως προς την εποχή εκείνη και τους μαθητές της Γερμανικής Σχολής Θεσσαλονίκης. «Βρήκαμε όμως μια μαθήτρια με το όνομα Νέλλη Μπενρουμπή, η οποία φοιτούσε στο Σχολείο και δολοφονήθηκε στο Άουσβιτς. Δεν μπορέσαμε ούτε από το Εβραϊκό Μουσείο να βρούμε περισσότερα στοιχεία για αυτή. Σε σχέση με την κουλτούρα που θέλουμε να καλλιεργήσουμε είχαμε στο μυαλό μας να στήσουμε μια λίθο μνήμης. Αυτή η περίοδος για το σχολείο είναι ένα θέμα για περαιτέρω ιστορική έρευνα σε ακαδημαϊκό επίπεδο», όπως επισημαίνει η κ. Ανθοπούλου.
Η ξενάγηση και οι θεματικοί άξονες
Η μελέτη πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο ενός ιστορικού διαγωνισμού με τίτλο «Μνήμη για το παρόν» που διοργάνωσε το Υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας το 2019 με στόχο την ανάδειξη της ιστορίας των γερμανικών σχολείων του εξωτερικού αλλά και της πόλης στην οποία εδρεύουν. «Με τον κατάλληλο μεθοδολογικό και διδακτικό σχεδιασμό προσπαθήσαμε να ιστορικοποιήσουμε το ζοφερό παρελθόν, ώστε να καλλιεργηθεί στης μαθήτριες και στους μαθητές η κριτική ιστορική σκέψη και δημοκρατική συνείδηση. Με τη σκέψη ότι δικαιοσύνη για τα θύματα του παρελθόντος σημαίνει και δικαιοσύνη για τα θύματα του παρόντος, στρέψαμε το βλέμμα μας προς όλες τις κοινωνικές, θρησκευτικές και άλλες ομάδες που μπαίνουν σήμερα στο στόχαστρο ρατσιστικών και μισαλλόδοξων επιθέσεων», σημειώνει η καθηγήτρια.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο ενός ομίλου εργασίας με συχνές συναντήσεις εντός και εκτός σχολείου μετά το τέλος του κανονικού προγράμματος. Έγινε ξενάγηση στο κέντρο της Θεσσαλονίκης και σε χώρους που σχετίζονται με τη μακραίωνη παρουσία των Εβραίων στην πόλη με έμφαση στη γκετοποίηση και τον αφανισμό τους κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής.
Κατόπιν προσδιορίστηκαν οι κύριοι θεματικοί άξονες και ξεκίνησε η αναζήτηση πληροφοριών στο αρχειακό υλικό και τη βιβλιογραφία. Αξιοποιήθηκαν πηγές όπως το Αρχείο της ΓΣΘ, το Bundesarchiv, το Politisches Archiv des Auswärtigen Amts, το Ιστορικό Αρχείο Προφορικών Μαρτυριών του Shoah Foundation, το Αρχείο της Εβραϊκής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, τις βιογραφίες θεσσαλονικιών Εβραίων που επέζησαν, τις διαδικτυακές πλατφόρμες Μνήμες της Κατοχής στην Ελλάδα του Freie Universität του Βερολίνου, στο Centropa και τη Βάση δεδομένων που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Χαρτογραφώντας τη μνήμη: Οι Εβραίοι μαθητές της Θεσσαλονίκης στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα» (http://www.mappingthememory.com/gr/).
Ένα ταξίδι στο Άουσβιτς
Η ολοκλήρωση του πρότζεκτ και η τελική φάση της έρευνας θα γινόταν στο Άουσβιτς. Η πανδημία ωστόσο ανέτρεψε τον αρχικό σχεδιασμό και έτσι η ομάδα επικεντρώθηκε στη δημιουργία της δημιουργίας μιας ταινίας τεκμηρίωσης με στόχο να παρουσιάσει τα αποτελέσματα των ερευνών της. Έτσι, μετά την ερευνητική ακολούθησε η πιο δημιουργική και καλλιτεχνική φάση, μέσα από την οποία γεννήθηκε το ντοκιμαντέρ με τίτλο «Μνήμη». Το φιλμ στηρίζεται σε συνεντεύξεις που πήραν οι μαθητές από διάφορα πρόσωπα. Ανάμεσά τους ιστορικοί, πολιτικοί, μέλη της εβραϊκής κοινότητας και μέλη της σχολικής κοινότητας. Μίλησαν οι: Γιώργος Αντωνίου (ιστορικός), Χέλλα Ματαλών (κόρη του επιζήσαντα του Άουσβιτς, Χάιντς Κούνιο), Σίβυλλα Μπέντικ (Γενική Πρόξενος της Γερμανίας), Ανδρέας Μπουρούτης (ιστορικός), Γιάννης Μπουτάρης (πρώην δήμαρχος Θεσσαλονίκης), Γιολάντα Παπαθανασοπούλου (πρώην Γυμνασιάρχης ΓΣΘ), Μίχαελ Ροτ (υφυπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας), Μαρία Σαρηγιαννίδου (Γενική Γραμματέας του Ελληνογερμανικού Ιδρύματος Νεολαίας), Λάζαρος Σεφιχά (αντιπρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θσσαλονίκης), Αλεξάντερ Φίριγκ (υποδιευθυντής ΓΣΘ).
Έτσι, με σκηνοθέτη τον Γιώργο Αλεξάκη, πραγματοποιήθηκαν λήψεις στο σχολείο και στην πόλη και ολοκληρώθηκαν όλες οι συνεντεύξεις. Το ντοκιμαντέρ είναι μια παραγωγή του Υπουργείου Εξωτερικών της Γερμανίας, καθώς πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προαναφερόμενου διαγωνισμού. Την ιδέα και το σενάριο είχαν οι συντονιστές καθηγητές. Μάλιστα, η ταινία παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του τμήματος Next Gen του 25ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Στις λήψεις στο κέντρο της πόλης συμμετείχε ο ξεναγός Τάσος Παπαδόπουλος από το Thessaloniki Walking Tours. Τη μουσική συνέθεσε ο Χρήστος Σιδηρόπουλος, που παίζει και κιθάρα, μαζί με τους: Εύη Κυριαζίδου (πιάνο), Νίκος Βαλταδώρος (τρομπέτα), Δημήτρης Τασούδης (ντραμς).
Στον όμιλο εργασίας συμμετείχαν οι εξής μαθήτριες και μαθητές: Τάσος Λαφιωνιάτης, Βαγγέλης Τοπαλίδης, Αρσένης Αχυρόπουλος, Φιλιώ Γκαργκάνη, Τζωρτζίνα Σιμοπούλου, Μάκης Χατζηστεφανίδης, Χαρίκλεια Αποστολακάκη, Μαριάννα Αχυροπούλου, Αλεξάνδρα Γκατζώλη, Γιώργος Καλλίτσης- Αριθουμπιέτα, Ελπίδα Τοπαλίδη.
Μετάφραση: Χριστίνα Πρεφτίτση
Υποτιτλισμός: Ρενέ Μόλχο
Φωτογραφία αφίσας: Λουκάς Αθανασιάδης
Η παρουσίαση της ταινίας εντάχθηκε στο πλαίσιο των Αρχαιολογικών Διαλόγων 2024 "Διάλογοι στην ομίχλη"
Ολόκληρο το ντοκιμαντέρ μπορείτε να δείτε εδώ:
Η Γερμανική Σχολή Θεσσαλονίκης, ένα ιδιωτικό σχολείο του εξωτερικού με παράδοση 135 ετών στην πόλη, αφού ιδρύθηκε το 1888, λειτούργησε με φόντο αλλά και επιρροές των κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών συνθηκών της πόλης, αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης, όπως τις έχει καταγράψει η πλέον ενός αιώνα ιστορία.
Ως εκ τούτου δεν θα μπορούσε να παραμείνει ανεπηρέαστη, ασφαλώς, από το ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας, καθώς ναζιστικοποιήθηκε μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία της χώρας, το 1933.
Σκαλίζοντας το παρελθόν του ιστορικού αυτού σχολείου στη διάρκεια εκείνης της περιόδου, μια ομάδα μαθητών του με συντονιστές καθηγητές τους Μαρία Ανθοπούλου, Χριστίνα Πρεφτίτση και Μίχαελ Στιρ, θέλησαν να διαπιστώσουν τι έγινε τότε με τους Εβραίους που φοιτούσαν εκεί.
Ο νόμος του Ελευθέριου Βενιζέλου
Αυτό που έχει ενδιαφέρον και εντοπίστηκε αρχικά είναι ότι οι Εβραίοι δεν έφυγαν στην αρχή του χιτλερικού καθεστώτος με τη σταδιακή ναζιστικοποίηση της εκπαίδευσης, αλλά νωρίτερα με νόμο του ελληνικού κράτους. «Θεσπίστηκε ένας νόμος επί κυβερνήσεως Ελευθέριου Βενιζέλου το 1931 που απαγόρευε στους Έλληνες υπηκόους να φοιτούν σε ξένα σχολεία. Έτσι, πολλοί Έλληνες Εβραίοι με ελληνική υπηκοότητα αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Γερμανική Σχολή. Όσοι έμειναν ήταν λίγοι και είχαν άλλη καταγωγή, ενδεχομένως ιταλική ή κάποια άλλη, έφυγαν τελικά μετά το ’33 όταν άρχισαν πια και μετά τους νόμους της Νυρεμβέργης να δυσκολεύουν τα πράγματα. Τότε είχαμε και τους πρώτους ρατσιστικούς νόμους και έτσι τα παιδιά επέλεξαν άλλα σχολεία»", λέει στο makthes.gr η Μαρία Ανθοπούλου.
Δυστυχώς, η έρευνα δεν κατόρθωσε να εντοπίσει πολλά άλλα στοιχεία ως προς την εποχή εκείνη και τους μαθητές της Γερμανικής Σχολής Θεσσαλονίκης. «Βρήκαμε όμως μια μαθήτρια με το όνομα Νέλλη Μπενρουμπή, η οποία φοιτούσε στο Σχολείο και δολοφονήθηκε στο Άουσβιτς. Δεν μπορέσαμε ούτε από το Εβραϊκό Μουσείο να βρούμε περισσότερα στοιχεία για αυτή. Σε σχέση με την κουλτούρα που θέλουμε να καλλιεργήσουμε είχαμε στο μυαλό μας να στήσουμε μια λίθο μνήμης. Αυτή η περίοδος για το σχολείο είναι ένα θέμα για περαιτέρω ιστορική έρευνα σε ακαδημαϊκό επίπεδο», όπως επισημαίνει η κ. Ανθοπούλου.
Η ξενάγηση και οι θεματικοί άξονες
Η μελέτη πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο ενός ιστορικού διαγωνισμού με τίτλο «Μνήμη για το παρόν» που διοργάνωσε το Υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας το 2019 με στόχο την ανάδειξη της ιστορίας των γερμανικών σχολείων του εξωτερικού αλλά και της πόλης στην οποία εδρεύουν. «Με τον κατάλληλο μεθοδολογικό και διδακτικό σχεδιασμό προσπαθήσαμε να ιστορικοποιήσουμε το ζοφερό παρελθόν, ώστε να καλλιεργηθεί στης μαθήτριες και στους μαθητές η κριτική ιστορική σκέψη και δημοκρατική συνείδηση. Με τη σκέψη ότι δικαιοσύνη για τα θύματα του παρελθόντος σημαίνει και δικαιοσύνη για τα θύματα του παρόντος, στρέψαμε το βλέμμα μας προς όλες τις κοινωνικές, θρησκευτικές και άλλες ομάδες που μπαίνουν σήμερα στο στόχαστρο ρατσιστικών και μισαλλόδοξων επιθέσεων», σημειώνει η καθηγήτρια.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο ενός ομίλου εργασίας με συχνές συναντήσεις εντός και εκτός σχολείου μετά το τέλος του κανονικού προγράμματος. Έγινε ξενάγηση στο κέντρο της Θεσσαλονίκης και σε χώρους που σχετίζονται με τη μακραίωνη παρουσία των Εβραίων στην πόλη με έμφαση στη γκετοποίηση και τον αφανισμό τους κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής.
Κατόπιν προσδιορίστηκαν οι κύριοι θεματικοί άξονες και ξεκίνησε η αναζήτηση πληροφοριών στο αρχειακό υλικό και τη βιβλιογραφία. Αξιοποιήθηκαν πηγές όπως το Αρχείο της ΓΣΘ, το Bundesarchiv, το Politisches Archiv des Auswärtigen Amts, το Ιστορικό Αρχείο Προφορικών Μαρτυριών του Shoah Foundation, το Αρχείο της Εβραϊκής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, τις βιογραφίες θεσσαλονικιών Εβραίων που επέζησαν, τις διαδικτυακές πλατφόρμες Μνήμες της Κατοχής στην Ελλάδα του Freie Universität του Βερολίνου, στο Centropa και τη Βάση δεδομένων που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Χαρτογραφώντας τη μνήμη: Οι Εβραίοι μαθητές της Θεσσαλονίκης στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα» (http://www.mappingthememory.com/gr/).
Ένα ταξίδι στο Άουσβιτς
Η ολοκλήρωση του πρότζεκτ και η τελική φάση της έρευνας θα γινόταν στο Άουσβιτς. Η πανδημία ωστόσο ανέτρεψε τον αρχικό σχεδιασμό και έτσι η ομάδα επικεντρώθηκε στη δημιουργία της δημιουργίας μιας ταινίας τεκμηρίωσης με στόχο να παρουσιάσει τα αποτελέσματα των ερευνών της. Έτσι, μετά την ερευνητική ακολούθησε η πιο δημιουργική και καλλιτεχνική φάση, μέσα από την οποία γεννήθηκε το ντοκιμαντέρ με τίτλο «Μνήμη». Το φιλμ στηρίζεται σε συνεντεύξεις που πήραν οι μαθητές από διάφορα πρόσωπα. Ανάμεσά τους ιστορικοί, πολιτικοί, μέλη της εβραϊκής κοινότητας και μέλη της σχολικής κοινότητας. Μίλησαν οι: Γιώργος Αντωνίου (ιστορικός), Χέλλα Ματαλών (κόρη του επιζήσαντα του Άουσβιτς, Χάιντς Κούνιο), Σίβυλλα Μπέντικ (Γενική Πρόξενος της Γερμανίας), Ανδρέας Μπουρούτης (ιστορικός), Γιάννης Μπουτάρης (πρώην δήμαρχος Θεσσαλονίκης), Γιολάντα Παπαθανασοπούλου (πρώην Γυμνασιάρχης ΓΣΘ), Μίχαελ Ροτ (υφυπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας), Μαρία Σαρηγιαννίδου (Γενική Γραμματέας του Ελληνογερμανικού Ιδρύματος Νεολαίας), Λάζαρος Σεφιχά (αντιπρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θσσαλονίκης), Αλεξάντερ Φίριγκ (υποδιευθυντής ΓΣΘ).
Έτσι, με σκηνοθέτη τον Γιώργο Αλεξάκη, πραγματοποιήθηκαν λήψεις στο σχολείο και στην πόλη και ολοκληρώθηκαν όλες οι συνεντεύξεις. Το ντοκιμαντέρ είναι μια παραγωγή του Υπουργείου Εξωτερικών της Γερμανίας, καθώς πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προαναφερόμενου διαγωνισμού. Την ιδέα και το σενάριο είχαν οι συντονιστές καθηγητές. Μάλιστα, η ταινία παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του τμήματος Next Gen του 25ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Στις λήψεις στο κέντρο της πόλης συμμετείχε ο ξεναγός Τάσος Παπαδόπουλος από το Thessaloniki Walking Tours. Τη μουσική συνέθεσε ο Χρήστος Σιδηρόπουλος, που παίζει και κιθάρα, μαζί με τους: Εύη Κυριαζίδου (πιάνο), Νίκος Βαλταδώρος (τρομπέτα), Δημήτρης Τασούδης (ντραμς).
Στον όμιλο εργασίας συμμετείχαν οι εξής μαθήτριες και μαθητές: Τάσος Λαφιωνιάτης, Βαγγέλης Τοπαλίδης, Αρσένης Αχυρόπουλος, Φιλιώ Γκαργκάνη, Τζωρτζίνα Σιμοπούλου, Μάκης Χατζηστεφανίδης, Χαρίκλεια Αποστολακάκη, Μαριάννα Αχυροπούλου, Αλεξάνδρα Γκατζώλη, Γιώργος Καλλίτσης- Αριθουμπιέτα, Ελπίδα Τοπαλίδη.
Μετάφραση: Χριστίνα Πρεφτίτση
Υποτιτλισμός: Ρενέ Μόλχο
Φωτογραφία αφίσας: Λουκάς Αθανασιάδης
Η παρουσίαση της ταινίας εντάχθηκε στο πλαίσιο των Αρχαιολογικών Διαλόγων 2024 "Διάλογοι στην ομίχλη"
Ολόκληρο το ντοκιμαντέρ μπορείτε να δείτε εδώ:
ΣΧΟΛΙΑ