21/04/2024 14:34
Τα χρόνια της Χούντας ο Στέλιος Νέστορας τα πέρασε... κάνοντας τον γύρο των φυλακών της Ελλάδας. Συνελήφθη ως στέλεχος της Δημοκρατικής Άμυνας, βασανίστηκε και καταδικάστηκε σε φυλάκιση 16,5 ετών.
«Μ’ αρέσει να συζητάω από πολιτική σκοπιά αυτά τα πράγματα. Δεν μ’ αρέσει καθόλου η θυματοποίηση των πολιτικών κρατουμένων. Δεν γίνεσαι ήρωας επειδή έφαγες ξύλο. Από τη στιγμή που αναλαμβάνεις το ρίσκο να κάνεις όποιου είδους αντίσταση απέναντι σε ένα βάρβαρο καθεστώς ξέρεις ότι αν σε πιάσουν, θα σε φυλακίσουν, θα σε δείρουν, θα σε καταδικάσουν. Να τα λέμε αυτά σαν ιστορία στα εγγόνια μας. Όχι για να χρησιμεύσουν ως εύσημα. Από την πλευρά μου ό,τι έγινε ήταν για να διασώσω την προσωπική μου αξιοπρέπεια. Αισθανόμουν άσχημα, δεν μπορούσα να μιλήσω, για ό,τι και να κάνω έπρεπε να ρωτάω και να κοιτάω γύρω μου, είχα γίνει σαν δούλος» μας είπε. Μιλήσαμε για τα γεγονότα της περιόδου, αλλά και για την καχεκτική δημοκρατία της προδικτατορικής περιόδου, την έννοια της μεταπολίτευσης, την ποιότητα της δημοκρατίας αλλά και το σήμερα και το αύριο της αριστεράς.
«Η δημοκρατία είχε αρχίσει να διολισθαίνει πριν από την Χούντα. Η μετεμφυλιακή κοινωνία ήταν τρομοκρατημένη, ήταν ανελεύθερη, χωρίς πολιτικά δικαιώματα. Ξέρεις τι είναι να έρχονται στο γραφείο σου και να σου λένε ‘Έχεις αυτήν την υπάλληλο να την απολύσεις, γιατί ο μπαμπάς της είναι κομμουνιστής’; Μετά είχαμε την αποστασία και τις κυβερνήσεις των αποστατών... Η Χούντα ήρθε ως επισφράγιση όλων αυτών, και ήτανε απλώς υποκλοπή του σχεδίου που ετοίμαζαν οι στρατηγοί από μέρους του Παπαδόπουλου» λέει, περιγράφοντας την κατάσταση ως «το χρονικό του προαναγγελθέντος θανάτου της δημοκρατίας». Εκείνη την εποχή ο ίδιος δεν είχε ενεργό εμπλοκή με την πολιτική και τα κόμματα στην Ελλάδα, αλλά ως δικηγόρος και πανεπιστημιακός συμμετείχε σε διεθνείς οργανώσεις και τον απασχολούσε το ζήτημα της λειτουργίας των θεσμών. Στην Αθήνα είχε συσταθεί ο σύλλογος Παπαναστασίου για την υπεράσπιση των δημοκρατικών θεσμών και «αρχίσαμε να κάνουμε συναντήσεις για να δημιουργήσουμε ένα τμήμα του συλλόγου και στη Θεσσαλονίκη. Η δικτατορία μας πρόλαβε αλλά μας βρήκε προετοιμασμένους».
Έμαθε για το πραξικόπημα στις 7 το πρωί της 21ης Απριλίου, μετά από ένα τηλεφώνημα από τον Αμερικάνο πρόξενο, με τον οποίο τον συνέδεε φιλία. «Ήξερε ότι εγώ ήμουν λίγο ‘μπερδεμένος’, και φοβήθηκε μη με πιάσουν. Μου λέει ‘τα έμαθες τα νέα; Κάποιοι συνταγματάρχες κάνανε δικτατορία’. Εγώ είχα δικαστήριο εκείνη την ημέρα. Μπαίνω στο αυτοκίνητο και στη γωνία με σταματά ένας κύριος και λέει ‘με συγχωρείτε, επειδή έχω να πάω στο συμβολαιογράφο και δεν έχει λεωφορεία μπορείτε να με πάτε;’. Τον έβαλα μέσα και μου λέει ‘Τα μάθατε ε; Ο στρατός ανέλαβε την εξουσία. Τέτοια μας χρειάζονται, μόνο έτσι μπορούμε να πάμε μπροστά’. Πατάω το φρένο τόσο δυνατά που κόντεψε να βγει από το παρμπρίζ. Του λέω ‘βγες έξω και βρες τρόπο να πας στο συμβολαιογράφο, να σου πω εγώ πως πάμε μπροστά’».
Τι νιώθει όταν ακόμα και σήμερα ακούει τη φράση «μία χούντα μας χρειάζεται;» ή το περίφημο «η χούντα έκανε δρόμους;». «Μια φορά με κάλεσαν στο γυμνάσιο στο Σουφλί για να μιλήσουμε για την 21η Απριλίου. Σηκώθηκε ένας και μου είπε "τα λέτε, τα λέτε, αλλά η Χούντα μας έφτιαξε το δρόμο". Εγώ του είπα "πες το αυτό όταν θα πας στην Κύπρο να σε κρεμάσουν ανάποδα". Οι άνθρωποι τα λένε αυτά γιατί πρέπει να δικαιολογήσουν και το δικό τους "μούλωγμα" στη διάρκεια της δικτατορίας. Το βουλώσανε τότε, άρα πρέπει να πουν γιατί το βουλώσανε» απαντά.
«Όταν ήρθε ο Παπαδόπουλος να μιλήσει στο Πανεπιστήμιο, η αίθουσα τελετών ήτανε γεμάτη. Ο Παπαδόπουλος τους απειλούσε, τον άκουγαν και τον χειροκροτούσαν. Μου λέγαν φίλοι πανεπιστημιακοί ‘εμείς πήγαμε με το ζόρι γιατί φοβόμασταν μην μας διώξουν. Καθόμασταν στην τελευταία σειρά και δε χειροκροτήσαμε’. Μου λέγαν ‘ξέρεις, Στέλιο, έχεις δίκιο βέβαια, κάτι πρέπει να κάνουμε δεν μπορεί να πάει αυτή η κατάσταση, αλλά εγώ έχω πάρει ένα δάνειο και φοβάμαι μη με πιάσουν’. Όλο τέτοια άκουγες. Όχι μόνο οι καθηγητές πανεπιστήμιου... είχαν υποδουλωθεί οι πάντες εκείνον τον καιρό. Πάντα οι άνθρωποι που ξεσηκώνονται είναι μειοψηφία. Οι περισσότεροι άνθρωποι κοίταζαν τη δουλειά τους και δεν κάναν τίποτα».
Πάντως ο ίδιος πιστεύει ότι συνολικά η κοινωνία δεν ήταν με το μέρος της δικτατορίας. «Το ‘κάτσε σε φρόνιμα να μη σε πιάσουν’ δεν είναι αποδοχή κάθεσαι σε φρόνημα κατεβάζεις το κεφάλι και δεν μιλάς αυτό δεν είναι αποδοχή. Αποδοχή είναι αυτό που έγινε στη Γερμανία, να μαζεύει ένα εκατομμύριο κόσμο και να φωνάζουνε Heil Hitler. Αυτό δεν έγινε ποτέ στην Ελλάδα. Μόνο μία φορά μαζέψανε τους δημοσίους υπαλλήλους στο Παναθηναϊκό στάδιο όπου χειροκροτούσαν ξέψυχα. Ήταν εντελώς τεχνητά πράγματα αυτά. Η Χούντα δεν ενθουσίασε την κοινωνία. Αν η κοινωνία είχε πάει με τη δικτατορία τότε θα ήταν πραγματική επανάσταση. Οι περισσότεροι απλώς την ανέχθηκαν, στη λογική "εγώ κοιτάω τη δουλίτσα μου"».
Ο ίδιος δεν κοίταξε απλώς τη δουλίτσα του. Εντάχθηκε στη Δημοκρατική Άμυνα λίγους μήνες μετά το πραξικόπημα, συνελήφθη δικάστηκε και φυλακίστηκε. «Εσείς δεν είπατε στον εαυτό σας "κάτσε στα αβγά σου, έχεις μικρό παιδί";» τον ρωτώ. «Την γυναίκα μου τη διώξανε από το Πανεπιστήμιο, εγώ έμεινα φυλακή 5,5 χρόνια. Έχω τύψεις γιατί δεν ήμουν κοντά στον παιδί μου όταν με χρειαζόταν, τις οποίες ο γιος μου προσπαθεί να μου τις απαλύνει» παραδέχεται. Είναι φανερό όμως ότι δεν μετάνιωσε για το ρίσκο που πήρε τότε.
Αμέσως μετά το πραξικόπημα άρχισαν οι πρώτες αντιστασιακές κινήσεις. Το Πατριωτικό μέτωπο που είχε βάση κομματικά στελέχη της Αριστεράς Στην Αθήνα η αντιστασιακή οργάνωση Δημοκρατική Άμυνα ιδρύεται από στελέχη κεντρώων βασικά οργανώσεων και από άλλους ανεξάρτητους δημοκρατικούς αστούς και τον Σεπτέμβριο συγκροτείται η πρώτη ομάδα στη Θεσσαλονίκη από μια παρέα έξι πρώτων στελεχών Η οργάνωση Δημοσίευσε μία διακήρυξη που καλούσε τον κόσμο σε αντίσταση και κυκλοφόρησε ευρύτατα.
Έγιναν μερικές βομβιστικές ενέργειες, αλλά κυρίως εδώ στη Θεσσαλονίκη εκδώσαμε μια παράνομη εφημερίδα και μέσω διαφόρων ξένων δημοσιογράφων περνάγαμε κείμενα στο εξωτερικό. Δεν μπορώ να ξέρω το συνολικό αριθμό των ανθρώπων που συμμετείχαν γιατί λειτουργούσαμε συνωμοτικά, σε τριάδες. Γράφαμε κείμενα, κάναμε αντίγραφα με τον πολύγραφο και υπήρχαν άνθρωποι που παίρνανε από 20-30 κομμάτια, τα δίνανε σε δικούς τους και τα μοιράζανε παραπέρα. Τον Φεβρουάριο του 1968 τυπώσαμε κάτι αυτοκόλλητα, γράφανε «Κάτω η Χούντα».
Αυτοί που τα παίρνανε διένειμαν σε άλλους κατά περιοχές και ένα συγκεκριμένο βράδυ βγήκαν ομάδες και τα κόλλαγαν στους προφυλακτήρες παρκαρισμένων αυτοκινήτων. Την άλλη μέρα κατέβαιναν αυτοκίνητα με αυτοκόλλητα από την Τούμπα, από την Νεάπολη... και η αστυνομία τα σταματούσε και ρωτούσε: τι είναι αυτό που έχει εκεί πέρα; Είχε γίνει χαμός, ακόμη και μποτιλιαρίσματα στους δρόμους . Δεν πιάσανε κανέναν γιατί έκαναν όλοι ότι δεν ήξεραν. Αυτή η μαζική ενέργεια είναι μια ένδειξη ενός υπολογίσιμου αριθμού μελών» θυμάται.
Τον Μάιο του 1968 ο Στέλιος Νέστωρ συλλαμβάνεται ως στέλεχος της Δημοκρατικής Άμυνας. Πρώτη στάση ΚΥΠ. «Όταν ήμουν στην ΚΥΠ σαράντα μέρες δεν είχα δει φως. Είχε ένα κρεβάτι απ’ έξω, σιδερένιο, με καλώδια για ηλεκτροσόκ. Εγώ δεν πήγα εκεί ποτέ». Στα γραφεία της ΚΥΠ είχε όμως μία δυσάρεστη συνάντηση.
«Ύστερα από τρεις μέρες στην ΚΥΠ, εγώ πρησμένος από το ξύλο, χάλια, με πήγαιναν στην τουαλέτα. Οι πράκτορες γύριζαν την πλάτη να μην τους δούμε και τους αναγνωρίσουμε. Από μία μισάνοιχτη πόρτα είχα να κάθεται σε έναν καναπέ ένας φίλος μου, συμμαθητής από το γυμνάσιο που ήταν από τα ιδρυτικά στελέχη της ομάδας μας. Το έπαιζε αριστερός, τελικά τον πιάσανε μαζί με εμένα και τα γύρισε. Έγινε μάρτυρας κατηγορίας μου στο δικαστήριο. Τρελάθηκα!». Μετά ακολούθησε τη διαδρομή Ασφάλεια, Τμήμα Μεταγωγών, μέχρι τον Νοέμβριο που έγινε η δίκη, και έπειτα φυλακές Επταπυργίου, Αίγινας και Αλικαρνασσού.». Υπέρ του Στέλιου Νέστορα παρενέβη η Διεθνής Ένωση Νομικών και η Πανεπιστημιακή Οργάνωση World University Service. Το 1973 αποφυλακίστηκε με την αμνηστία που έδωσε ο Παπαδόπουλος «τότε που το γύρισε, να κάνει δημοκρατία».
«Μετά την πτώση της χούντας όλοι ξαφνικά δήλωναν αντιχουντικοί, παρουσίασαν αντιχουντικά ένσημα...» αναφέρω κάποια στιγμή στη συζήτησή μας. «Φυσικά, όλοι γίναν αντιστασιακοί. Αλλά οι μόνοι που άνοιξαν το στόμα τους και μίλησαν από τις προσωπικότητες όταν έπρεπε, ήταν ο Κανελλόπουλος και ο Σεφέρης, κανένας άλλος από αυτούς τους μεγάλους. Εμείς τότε ως οργάνωση, μέσα από τη φυλακή, στείλαμε στον Καραμανλή μήνυμα, με πρόσωπο εμπιστοσύνης,, να του ζητήσει να πει μία κουβέντα για εναντίον της Χούντας. Ξέρεις ποια ήταν η απάντηση του Καραμανλή; ‘Κάντε εκλογές και φωνάξτε με’. Αυτή ήταν η απάντηση. Δεν βοήθησε ο Καραμανλής να πέσει η Χούντα. Η Χούντα έπεσε λόγω του πραξικοπήματος στην Κύπρο και της τουρκικής εισβολής Αν δεν έκαναν ό,τι έκαναν στην Κύπρο δεν θα πέφτανε εύκολα» λέει.
Γιατί οι αντιχουντικές πορείες έγιναν... μετά την πτώση της Χούντας; «Η κοινωνία είχε ριζοσπαστικοποιηθεί, οι άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους να πάρουν ανάσα. Η μεταπολίτευση σημαίνει ακριβώς αυτό, ότι η κοινωνία άνοιξε. Στην πρώτη πορεία του Πολυτεχνείου τηρήθηκε ενός λεπτού στιγμή για τους νεκρούς και ήταν απίθανο να βλέπεις δέκα χιλιάδες κόσμου σε πλήρη σιωπή. Μετά το Πολυτεχνείο έγινε μούμια... με τις γελοιότητες που κάνουν τώρα περιφέροντας τη ματωμένη σημαία» σχολιάζει. Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει μία προσπάθεια ξεπλύματος της χούντας από όσους αμφισβητούν την ύπαρξης νεκρών. «Ο εισαγγελέας Τζεβάς έκανε έρευνα, με ονόματα, με χώρους όπου τους σκοτώσαν κ.λπ. Νεκροί υπήρχαν. Κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, είχαν βάλει ελεύθερους σκοπευτές, πυροβόλησαν και σκοτώσαν στον δρόμο. Μερικούς από τους τραυματίες τους πήρανε μέσα στο Πολυτεχνείο. Δεν έχει και τόση σημασία αν οι νεκροί ήταν μέσα στο Πολυτεχνείο...».
Στα χρόνια της κρίσης πολύ συχνά χρησιμοποιήθηκε η φράση «το τέλος της Μεταπολίτευσης». Πότε άρχισε και πότε τελείωσε τελικά η μεταπολίτευση; «Κατά την ταπεινή μου άποψη η μεταπολίτευση δεν είναι διαχρονικό γεγονός. Είναι ένα πολιτικό γεγονός που έγινε τον Ιούλιο του 1974. Από εκεί και πέρα αρχίζει να αναπτύσσεται μία καινούρια δημοκρατία, θεσμικά. Το κράτος δικαίου η πολιτική ελευθερία η ατομική ελευθερία θεσμοποιήθηκε με το καινούργιο σύνταγμα
Εκείνο το οποίο δεν ανέχομαι σε καμία περίπτωση, είναι να μιλάμε για μεταπολίτευση ως αλλαγή από τη Χούντα. Η χούντα ήταν ένα αυταρχικό καθεστώς, δεν νομιμοποιήθηκε ποτέ, ουδέποτε δημιούργησε δίκαιο. Γι’ αυτό η μεταπολίτευση δεν ήταν μεταπολίτευση από τη δικτατορία στη δημοκρατία. Η μεταπολίτευση για μένα είναι το ‘μετά’, από μία ασθενική μετεμφυλιακή δημοκρατία σε μία καινούργια δημοκρατία που, θεσμικά τουλάχιστον, καταξίωσε την ατομική ελευθερία την πολιτική ελευθερία το κράτος δικαίου κ.τ.λ.».
Η λέξη «χούντα» ξαναμπήκε στη ζωή μας την περίοδο της οικονομικής κρίσης, όταν κάποιοι άρχισαν να μιλάνε για τη «χούντα των αγορών». «Εκείνη την εποχή της οικονομικής κρίσης ήταν η απότομη αλλαγή από ‘λεφτά υπάρχουν’. Πήγαινες να πάρεις τη σύνταξη και δεν υπήρχε τίποτα. Οι άνθρωποι είχαν αγανακτήσει. Βγήκαν έξω, φωνάξαν, τσίριξαν, μουτζώσαν. Εκεί ήταν η πρώτη φορά που κινδύνευσε η δημοκρατία. Αλλά φάνηκε ότι είχε σωστή βάση η δημοκρατία στην Ελλάδα, ότι ήταν ανθεκτική».
«Από την περίοδο της κρίσης και έπειτα άρχισε μία φοβερή κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς που συνεχίζεται μέχρι τώρα» παρατηρώ. «Ποτέ στην Ελλάδα οι θεσμοί δεν είχαν αποκτήσει την εμπιστοσύνη των πολιτών, από την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Στην Ελλάδα το κράτος αντιμετωπίζεται ως εχθρός. Εγώ όταν γίνονται κάτι τέτοιες κουβέντες λέω ‘θυμηθείτε τον Ιωάννη Καποδίστρια, που θέλησε να κάνει κράτος και τον σκότωσαν’. Βέβαια την περίοδο της οικονομικής κρίσης η εμπιστοσύνη εξαρθρώθηκε εντελώς. Όπως κάθε μεγάλη πληγή αφήνει σημάδια, τα οποία τα θυμάσαι σε ορισμένες ώρες, όμως όταν λέμε ότι η Ελλάδα δεν προόδευσε, είναι ανοησία». Η άνοδος της Χρυσής Αυγής αποδόθηκε στην κρίση, όμως και τώρα στο Κοινοβούλιο τα κόμματα που είναι στα άκρα δεξιά αθροίζουν ένα 12%. Πώς εξηγείται; «Πάντα υπάρχουν αιτίες που ο κόσμος στρέφεται προς αυταρχικές λύσεις. Η οικονομική κρίση οδήγησε στην Χρυσή Αυγή. Αυτό που ζούμε τώρα, που είναι η πλήρης αμφισβήτηση των θεσμών και που ως ένα σημείο έχει κάποια δικαιολογία, είναι γενικά ο τρόπος που το κράτος ξεφτάει...».
Η συζήτησή μας φτάνει στο σημερινό σκηνικό με την κυβέρνηση του 41% και μία αντιπολίτευση που προσπαθεί να βρει τα πατήματά της. «Όταν δεν υπάρχει αντιπολίτευση, είναι πρόβλημα για τη δημοκρατία μας. Υπάρχει έλλειμμα αντιπολίτευσης. Η σημερινή αντιπολίτευση δεν κάνει αντιπολίτευση, κάνει έναν ηττοπαθή, συνθηματολογικό διάλογο και τίποτα άλλο. Αν η αντιπολίτευση μπορέσει, το κάθε κόμμα με τον δικό του τρόπο, να διατυπώσει μία προγραμματική διακήρυξη κυβερνητική, τότε μπορούμε να έχουμε στοιχειώδη κομματική ζωή στην Ελλάδα. Αν δεν γίνει αυτό, αν συνεχίσει αυτό το οπερετικό στιλ... θα είμαστε έτσι.» σχολιάζει ο κ. Νέστωρ.
Φτάνοντας η κουβέντα μας στο θέμα του σκανδάλου των υποκλοπών, μου λέει ότι «τον κόσμο δεν τον άγγιξαν καθόλου, οι υποκλοπές γιατί δεν αφορούσαν την τσέπη του». Είναι όμως αποδεκτό να γίνονται υποκλοπές των συνομιλιών υπουργών, πολιτικών αρχηγών, επιχειρηματιών, του αρχηγού ΓΕΕΘΑ;» τον ρωτώ. «Όχι βέβαια. Σε καμία περίπτωση. Είναι παράβαση των δημοκρατικών αρχών. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι η δημοκρατία παύει να υπάρχει επειδή υπήρξαν οι ωτακουστές. Σημαίνει ότι η δημοκρατία θέλει διόρθωση. Πάντα γινόταν παρακολουθήσεις. Αλλά πρέπει να τα κυνηγάς αυτά τα φαινόμενα, να τα διορθώνεις».
«Υπάρχει κάτι άλλο που σας ανησυχεί στη δημοκρατία όπως λειτουργεί σήμερα;» τον ρωτώ. «Η δημοκρατία είναι σαν δέντρο. Άμα δεν την ποτίσεις θα ξεραθεί. Και άμα δεν ανανεώνεται σαπίζει. Θέλει συνέχεια φροντίδα. Ο Τσόρτσιλ είχε ότι η δημοκρατία είναι ένα πολύ κακό πολίτευμα, αλλά βρείτε μου ένα καλύτερο. Δεν υπάρχει σε απόλυτη μορφή σε κανένα κράτος, πάντα χρειάζεται επιδιόρθωση και συνεχείς αγώνες για να την κατακτάς όλο και περισσότερο».
Η μακρά κουβέντα μας κλείνει με μία αναφορά στην αριστερά και το αν εξακολουθεί να είναι αναγκαία σήμερα. «Η αριστερά είναι αναγκαία, οπωσδήποτε, Είναι αναγκαία ως φρένο στον ξέφρενο οικονομικό φιλελευθερισμό. Είναι όμως αναγκαία η σκεπτόμενη αριστερά, όχι η συνθηματολογική αριστερά, όχι η μπουρδολογική αριστερά, όπως είναι τα τελευταία 20 χρόνια η αριστερά στην Ελλάδα. Ανησυχώ ιδιαίτερα για το μέλλον -όχι μόνο της ελληνικής, αλλά της ευρωπαϊκής αριστεράς. Η Ευρώπη αυτή τη στιγμή δυστυχώς δεν έχει ηγεσίες στο δημοκρατικό τόξο. Η αριστερά έχει καταρρεύσει, γιατί δεν έχει πια ιδεολογική βάση. Όμως όταν καταρρέει η αριστερά ανεβαίνει ο αυταρχισμός» παρατηρεί.
Κλείνουμε την κουβέντα μας αισιόδοξα. «Πιστεύω ότι αυτή η άνοδος της ακροδεξιάς δεν θα πάει μακριά. Θα υπάρξει κάποιο ξύπνημα στην Ευρώπη. Εκεί που αρχίζει να υπάρχει κάποια αμυδρή ελπίδα αριστεράς είναι στην Αμερική. Σήμερα το καθεστώς είναι διαλυμένο εντελώς, δεν υπάρχει ούτε δημοκρατική ούτε ρεπουμπίκανική παράταξη, ούτε τίποτα. Εκεί κάτι αρχίζει να κουνιέται Ίσως αυτή που θα δει την αλλαγή να είναι η εγγονή μου...».
Τα χρόνια της Χούντας ο Στέλιος Νέστορας τα πέρασε... κάνοντας τον γύρο των φυλακών της Ελλάδας. Συνελήφθη ως στέλεχος της Δημοκρατικής Άμυνας, βασανίστηκε και καταδικάστηκε σε φυλάκιση 16,5 ετών.
«Μ’ αρέσει να συζητάω από πολιτική σκοπιά αυτά τα πράγματα. Δεν μ’ αρέσει καθόλου η θυματοποίηση των πολιτικών κρατουμένων. Δεν γίνεσαι ήρωας επειδή έφαγες ξύλο. Από τη στιγμή που αναλαμβάνεις το ρίσκο να κάνεις όποιου είδους αντίσταση απέναντι σε ένα βάρβαρο καθεστώς ξέρεις ότι αν σε πιάσουν, θα σε φυλακίσουν, θα σε δείρουν, θα σε καταδικάσουν. Να τα λέμε αυτά σαν ιστορία στα εγγόνια μας. Όχι για να χρησιμεύσουν ως εύσημα. Από την πλευρά μου ό,τι έγινε ήταν για να διασώσω την προσωπική μου αξιοπρέπεια. Αισθανόμουν άσχημα, δεν μπορούσα να μιλήσω, για ό,τι και να κάνω έπρεπε να ρωτάω και να κοιτάω γύρω μου, είχα γίνει σαν δούλος» μας είπε. Μιλήσαμε για τα γεγονότα της περιόδου, αλλά και για την καχεκτική δημοκρατία της προδικτατορικής περιόδου, την έννοια της μεταπολίτευσης, την ποιότητα της δημοκρατίας αλλά και το σήμερα και το αύριο της αριστεράς.
«Η δημοκρατία είχε αρχίσει να διολισθαίνει πριν από την Χούντα. Η μετεμφυλιακή κοινωνία ήταν τρομοκρατημένη, ήταν ανελεύθερη, χωρίς πολιτικά δικαιώματα. Ξέρεις τι είναι να έρχονται στο γραφείο σου και να σου λένε ‘Έχεις αυτήν την υπάλληλο να την απολύσεις, γιατί ο μπαμπάς της είναι κομμουνιστής’; Μετά είχαμε την αποστασία και τις κυβερνήσεις των αποστατών... Η Χούντα ήρθε ως επισφράγιση όλων αυτών, και ήτανε απλώς υποκλοπή του σχεδίου που ετοίμαζαν οι στρατηγοί από μέρους του Παπαδόπουλου» λέει, περιγράφοντας την κατάσταση ως «το χρονικό του προαναγγελθέντος θανάτου της δημοκρατίας». Εκείνη την εποχή ο ίδιος δεν είχε ενεργό εμπλοκή με την πολιτική και τα κόμματα στην Ελλάδα, αλλά ως δικηγόρος και πανεπιστημιακός συμμετείχε σε διεθνείς οργανώσεις και τον απασχολούσε το ζήτημα της λειτουργίας των θεσμών. Στην Αθήνα είχε συσταθεί ο σύλλογος Παπαναστασίου για την υπεράσπιση των δημοκρατικών θεσμών και «αρχίσαμε να κάνουμε συναντήσεις για να δημιουργήσουμε ένα τμήμα του συλλόγου και στη Θεσσαλονίκη. Η δικτατορία μας πρόλαβε αλλά μας βρήκε προετοιμασμένους».
Έμαθε για το πραξικόπημα στις 7 το πρωί της 21ης Απριλίου, μετά από ένα τηλεφώνημα από τον Αμερικάνο πρόξενο, με τον οποίο τον συνέδεε φιλία. «Ήξερε ότι εγώ ήμουν λίγο ‘μπερδεμένος’, και φοβήθηκε μη με πιάσουν. Μου λέει ‘τα έμαθες τα νέα; Κάποιοι συνταγματάρχες κάνανε δικτατορία’. Εγώ είχα δικαστήριο εκείνη την ημέρα. Μπαίνω στο αυτοκίνητο και στη γωνία με σταματά ένας κύριος και λέει ‘με συγχωρείτε, επειδή έχω να πάω στο συμβολαιογράφο και δεν έχει λεωφορεία μπορείτε να με πάτε;’. Τον έβαλα μέσα και μου λέει ‘Τα μάθατε ε; Ο στρατός ανέλαβε την εξουσία. Τέτοια μας χρειάζονται, μόνο έτσι μπορούμε να πάμε μπροστά’. Πατάω το φρένο τόσο δυνατά που κόντεψε να βγει από το παρμπρίζ. Του λέω ‘βγες έξω και βρες τρόπο να πας στο συμβολαιογράφο, να σου πω εγώ πως πάμε μπροστά’».
Τι νιώθει όταν ακόμα και σήμερα ακούει τη φράση «μία χούντα μας χρειάζεται;» ή το περίφημο «η χούντα έκανε δρόμους;». «Μια φορά με κάλεσαν στο γυμνάσιο στο Σουφλί για να μιλήσουμε για την 21η Απριλίου. Σηκώθηκε ένας και μου είπε "τα λέτε, τα λέτε, αλλά η Χούντα μας έφτιαξε το δρόμο". Εγώ του είπα "πες το αυτό όταν θα πας στην Κύπρο να σε κρεμάσουν ανάποδα". Οι άνθρωποι τα λένε αυτά γιατί πρέπει να δικαιολογήσουν και το δικό τους "μούλωγμα" στη διάρκεια της δικτατορίας. Το βουλώσανε τότε, άρα πρέπει να πουν γιατί το βουλώσανε» απαντά.
«Όταν ήρθε ο Παπαδόπουλος να μιλήσει στο Πανεπιστήμιο, η αίθουσα τελετών ήτανε γεμάτη. Ο Παπαδόπουλος τους απειλούσε, τον άκουγαν και τον χειροκροτούσαν. Μου λέγαν φίλοι πανεπιστημιακοί ‘εμείς πήγαμε με το ζόρι γιατί φοβόμασταν μην μας διώξουν. Καθόμασταν στην τελευταία σειρά και δε χειροκροτήσαμε’. Μου λέγαν ‘ξέρεις, Στέλιο, έχεις δίκιο βέβαια, κάτι πρέπει να κάνουμε δεν μπορεί να πάει αυτή η κατάσταση, αλλά εγώ έχω πάρει ένα δάνειο και φοβάμαι μη με πιάσουν’. Όλο τέτοια άκουγες. Όχι μόνο οι καθηγητές πανεπιστήμιου... είχαν υποδουλωθεί οι πάντες εκείνον τον καιρό. Πάντα οι άνθρωποι που ξεσηκώνονται είναι μειοψηφία. Οι περισσότεροι άνθρωποι κοίταζαν τη δουλειά τους και δεν κάναν τίποτα».
Πάντως ο ίδιος πιστεύει ότι συνολικά η κοινωνία δεν ήταν με το μέρος της δικτατορίας. «Το ‘κάτσε σε φρόνιμα να μη σε πιάσουν’ δεν είναι αποδοχή κάθεσαι σε φρόνημα κατεβάζεις το κεφάλι και δεν μιλάς αυτό δεν είναι αποδοχή. Αποδοχή είναι αυτό που έγινε στη Γερμανία, να μαζεύει ένα εκατομμύριο κόσμο και να φωνάζουνε Heil Hitler. Αυτό δεν έγινε ποτέ στην Ελλάδα. Μόνο μία φορά μαζέψανε τους δημοσίους υπαλλήλους στο Παναθηναϊκό στάδιο όπου χειροκροτούσαν ξέψυχα. Ήταν εντελώς τεχνητά πράγματα αυτά. Η Χούντα δεν ενθουσίασε την κοινωνία. Αν η κοινωνία είχε πάει με τη δικτατορία τότε θα ήταν πραγματική επανάσταση. Οι περισσότεροι απλώς την ανέχθηκαν, στη λογική "εγώ κοιτάω τη δουλίτσα μου"».
Ο ίδιος δεν κοίταξε απλώς τη δουλίτσα του. Εντάχθηκε στη Δημοκρατική Άμυνα λίγους μήνες μετά το πραξικόπημα, συνελήφθη δικάστηκε και φυλακίστηκε. «Εσείς δεν είπατε στον εαυτό σας "κάτσε στα αβγά σου, έχεις μικρό παιδί";» τον ρωτώ. «Την γυναίκα μου τη διώξανε από το Πανεπιστήμιο, εγώ έμεινα φυλακή 5,5 χρόνια. Έχω τύψεις γιατί δεν ήμουν κοντά στον παιδί μου όταν με χρειαζόταν, τις οποίες ο γιος μου προσπαθεί να μου τις απαλύνει» παραδέχεται. Είναι φανερό όμως ότι δεν μετάνιωσε για το ρίσκο που πήρε τότε.
Αμέσως μετά το πραξικόπημα άρχισαν οι πρώτες αντιστασιακές κινήσεις. Το Πατριωτικό μέτωπο που είχε βάση κομματικά στελέχη της Αριστεράς Στην Αθήνα η αντιστασιακή οργάνωση Δημοκρατική Άμυνα ιδρύεται από στελέχη κεντρώων βασικά οργανώσεων και από άλλους ανεξάρτητους δημοκρατικούς αστούς και τον Σεπτέμβριο συγκροτείται η πρώτη ομάδα στη Θεσσαλονίκη από μια παρέα έξι πρώτων στελεχών Η οργάνωση Δημοσίευσε μία διακήρυξη που καλούσε τον κόσμο σε αντίσταση και κυκλοφόρησε ευρύτατα.
Έγιναν μερικές βομβιστικές ενέργειες, αλλά κυρίως εδώ στη Θεσσαλονίκη εκδώσαμε μια παράνομη εφημερίδα και μέσω διαφόρων ξένων δημοσιογράφων περνάγαμε κείμενα στο εξωτερικό. Δεν μπορώ να ξέρω το συνολικό αριθμό των ανθρώπων που συμμετείχαν γιατί λειτουργούσαμε συνωμοτικά, σε τριάδες. Γράφαμε κείμενα, κάναμε αντίγραφα με τον πολύγραφο και υπήρχαν άνθρωποι που παίρνανε από 20-30 κομμάτια, τα δίνανε σε δικούς τους και τα μοιράζανε παραπέρα. Τον Φεβρουάριο του 1968 τυπώσαμε κάτι αυτοκόλλητα, γράφανε «Κάτω η Χούντα».
Αυτοί που τα παίρνανε διένειμαν σε άλλους κατά περιοχές και ένα συγκεκριμένο βράδυ βγήκαν ομάδες και τα κόλλαγαν στους προφυλακτήρες παρκαρισμένων αυτοκινήτων. Την άλλη μέρα κατέβαιναν αυτοκίνητα με αυτοκόλλητα από την Τούμπα, από την Νεάπολη... και η αστυνομία τα σταματούσε και ρωτούσε: τι είναι αυτό που έχει εκεί πέρα; Είχε γίνει χαμός, ακόμη και μποτιλιαρίσματα στους δρόμους . Δεν πιάσανε κανέναν γιατί έκαναν όλοι ότι δεν ήξεραν. Αυτή η μαζική ενέργεια είναι μια ένδειξη ενός υπολογίσιμου αριθμού μελών» θυμάται.
Τον Μάιο του 1968 ο Στέλιος Νέστωρ συλλαμβάνεται ως στέλεχος της Δημοκρατικής Άμυνας. Πρώτη στάση ΚΥΠ. «Όταν ήμουν στην ΚΥΠ σαράντα μέρες δεν είχα δει φως. Είχε ένα κρεβάτι απ’ έξω, σιδερένιο, με καλώδια για ηλεκτροσόκ. Εγώ δεν πήγα εκεί ποτέ». Στα γραφεία της ΚΥΠ είχε όμως μία δυσάρεστη συνάντηση.
«Ύστερα από τρεις μέρες στην ΚΥΠ, εγώ πρησμένος από το ξύλο, χάλια, με πήγαιναν στην τουαλέτα. Οι πράκτορες γύριζαν την πλάτη να μην τους δούμε και τους αναγνωρίσουμε. Από μία μισάνοιχτη πόρτα είχα να κάθεται σε έναν καναπέ ένας φίλος μου, συμμαθητής από το γυμνάσιο που ήταν από τα ιδρυτικά στελέχη της ομάδας μας. Το έπαιζε αριστερός, τελικά τον πιάσανε μαζί με εμένα και τα γύρισε. Έγινε μάρτυρας κατηγορίας μου στο δικαστήριο. Τρελάθηκα!». Μετά ακολούθησε τη διαδρομή Ασφάλεια, Τμήμα Μεταγωγών, μέχρι τον Νοέμβριο που έγινε η δίκη, και έπειτα φυλακές Επταπυργίου, Αίγινας και Αλικαρνασσού.». Υπέρ του Στέλιου Νέστορα παρενέβη η Διεθνής Ένωση Νομικών και η Πανεπιστημιακή Οργάνωση World University Service. Το 1973 αποφυλακίστηκε με την αμνηστία που έδωσε ο Παπαδόπουλος «τότε που το γύρισε, να κάνει δημοκρατία».
«Μετά την πτώση της χούντας όλοι ξαφνικά δήλωναν αντιχουντικοί, παρουσίασαν αντιχουντικά ένσημα...» αναφέρω κάποια στιγμή στη συζήτησή μας. «Φυσικά, όλοι γίναν αντιστασιακοί. Αλλά οι μόνοι που άνοιξαν το στόμα τους και μίλησαν από τις προσωπικότητες όταν έπρεπε, ήταν ο Κανελλόπουλος και ο Σεφέρης, κανένας άλλος από αυτούς τους μεγάλους. Εμείς τότε ως οργάνωση, μέσα από τη φυλακή, στείλαμε στον Καραμανλή μήνυμα, με πρόσωπο εμπιστοσύνης,, να του ζητήσει να πει μία κουβέντα για εναντίον της Χούντας. Ξέρεις ποια ήταν η απάντηση του Καραμανλή; ‘Κάντε εκλογές και φωνάξτε με’. Αυτή ήταν η απάντηση. Δεν βοήθησε ο Καραμανλής να πέσει η Χούντα. Η Χούντα έπεσε λόγω του πραξικοπήματος στην Κύπρο και της τουρκικής εισβολής Αν δεν έκαναν ό,τι έκαναν στην Κύπρο δεν θα πέφτανε εύκολα» λέει.
Γιατί οι αντιχουντικές πορείες έγιναν... μετά την πτώση της Χούντας; «Η κοινωνία είχε ριζοσπαστικοποιηθεί, οι άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους να πάρουν ανάσα. Η μεταπολίτευση σημαίνει ακριβώς αυτό, ότι η κοινωνία άνοιξε. Στην πρώτη πορεία του Πολυτεχνείου τηρήθηκε ενός λεπτού στιγμή για τους νεκρούς και ήταν απίθανο να βλέπεις δέκα χιλιάδες κόσμου σε πλήρη σιωπή. Μετά το Πολυτεχνείο έγινε μούμια... με τις γελοιότητες που κάνουν τώρα περιφέροντας τη ματωμένη σημαία» σχολιάζει. Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει μία προσπάθεια ξεπλύματος της χούντας από όσους αμφισβητούν την ύπαρξης νεκρών. «Ο εισαγγελέας Τζεβάς έκανε έρευνα, με ονόματα, με χώρους όπου τους σκοτώσαν κ.λπ. Νεκροί υπήρχαν. Κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, είχαν βάλει ελεύθερους σκοπευτές, πυροβόλησαν και σκοτώσαν στον δρόμο. Μερικούς από τους τραυματίες τους πήρανε μέσα στο Πολυτεχνείο. Δεν έχει και τόση σημασία αν οι νεκροί ήταν μέσα στο Πολυτεχνείο...».
Στα χρόνια της κρίσης πολύ συχνά χρησιμοποιήθηκε η φράση «το τέλος της Μεταπολίτευσης». Πότε άρχισε και πότε τελείωσε τελικά η μεταπολίτευση; «Κατά την ταπεινή μου άποψη η μεταπολίτευση δεν είναι διαχρονικό γεγονός. Είναι ένα πολιτικό γεγονός που έγινε τον Ιούλιο του 1974. Από εκεί και πέρα αρχίζει να αναπτύσσεται μία καινούρια δημοκρατία, θεσμικά. Το κράτος δικαίου η πολιτική ελευθερία η ατομική ελευθερία θεσμοποιήθηκε με το καινούργιο σύνταγμα
Εκείνο το οποίο δεν ανέχομαι σε καμία περίπτωση, είναι να μιλάμε για μεταπολίτευση ως αλλαγή από τη Χούντα. Η χούντα ήταν ένα αυταρχικό καθεστώς, δεν νομιμοποιήθηκε ποτέ, ουδέποτε δημιούργησε δίκαιο. Γι’ αυτό η μεταπολίτευση δεν ήταν μεταπολίτευση από τη δικτατορία στη δημοκρατία. Η μεταπολίτευση για μένα είναι το ‘μετά’, από μία ασθενική μετεμφυλιακή δημοκρατία σε μία καινούργια δημοκρατία που, θεσμικά τουλάχιστον, καταξίωσε την ατομική ελευθερία την πολιτική ελευθερία το κράτος δικαίου κ.τ.λ.».
Η λέξη «χούντα» ξαναμπήκε στη ζωή μας την περίοδο της οικονομικής κρίσης, όταν κάποιοι άρχισαν να μιλάνε για τη «χούντα των αγορών». «Εκείνη την εποχή της οικονομικής κρίσης ήταν η απότομη αλλαγή από ‘λεφτά υπάρχουν’. Πήγαινες να πάρεις τη σύνταξη και δεν υπήρχε τίποτα. Οι άνθρωποι είχαν αγανακτήσει. Βγήκαν έξω, φωνάξαν, τσίριξαν, μουτζώσαν. Εκεί ήταν η πρώτη φορά που κινδύνευσε η δημοκρατία. Αλλά φάνηκε ότι είχε σωστή βάση η δημοκρατία στην Ελλάδα, ότι ήταν ανθεκτική».
«Από την περίοδο της κρίσης και έπειτα άρχισε μία φοβερή κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς που συνεχίζεται μέχρι τώρα» παρατηρώ. «Ποτέ στην Ελλάδα οι θεσμοί δεν είχαν αποκτήσει την εμπιστοσύνη των πολιτών, από την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Στην Ελλάδα το κράτος αντιμετωπίζεται ως εχθρός. Εγώ όταν γίνονται κάτι τέτοιες κουβέντες λέω ‘θυμηθείτε τον Ιωάννη Καποδίστρια, που θέλησε να κάνει κράτος και τον σκότωσαν’. Βέβαια την περίοδο της οικονομικής κρίσης η εμπιστοσύνη εξαρθρώθηκε εντελώς. Όπως κάθε μεγάλη πληγή αφήνει σημάδια, τα οποία τα θυμάσαι σε ορισμένες ώρες, όμως όταν λέμε ότι η Ελλάδα δεν προόδευσε, είναι ανοησία». Η άνοδος της Χρυσής Αυγής αποδόθηκε στην κρίση, όμως και τώρα στο Κοινοβούλιο τα κόμματα που είναι στα άκρα δεξιά αθροίζουν ένα 12%. Πώς εξηγείται; «Πάντα υπάρχουν αιτίες που ο κόσμος στρέφεται προς αυταρχικές λύσεις. Η οικονομική κρίση οδήγησε στην Χρυσή Αυγή. Αυτό που ζούμε τώρα, που είναι η πλήρης αμφισβήτηση των θεσμών και που ως ένα σημείο έχει κάποια δικαιολογία, είναι γενικά ο τρόπος που το κράτος ξεφτάει...».
Η συζήτησή μας φτάνει στο σημερινό σκηνικό με την κυβέρνηση του 41% και μία αντιπολίτευση που προσπαθεί να βρει τα πατήματά της. «Όταν δεν υπάρχει αντιπολίτευση, είναι πρόβλημα για τη δημοκρατία μας. Υπάρχει έλλειμμα αντιπολίτευσης. Η σημερινή αντιπολίτευση δεν κάνει αντιπολίτευση, κάνει έναν ηττοπαθή, συνθηματολογικό διάλογο και τίποτα άλλο. Αν η αντιπολίτευση μπορέσει, το κάθε κόμμα με τον δικό του τρόπο, να διατυπώσει μία προγραμματική διακήρυξη κυβερνητική, τότε μπορούμε να έχουμε στοιχειώδη κομματική ζωή στην Ελλάδα. Αν δεν γίνει αυτό, αν συνεχίσει αυτό το οπερετικό στιλ... θα είμαστε έτσι.» σχολιάζει ο κ. Νέστωρ.
Φτάνοντας η κουβέντα μας στο θέμα του σκανδάλου των υποκλοπών, μου λέει ότι «τον κόσμο δεν τον άγγιξαν καθόλου, οι υποκλοπές γιατί δεν αφορούσαν την τσέπη του». Είναι όμως αποδεκτό να γίνονται υποκλοπές των συνομιλιών υπουργών, πολιτικών αρχηγών, επιχειρηματιών, του αρχηγού ΓΕΕΘΑ;» τον ρωτώ. «Όχι βέβαια. Σε καμία περίπτωση. Είναι παράβαση των δημοκρατικών αρχών. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι η δημοκρατία παύει να υπάρχει επειδή υπήρξαν οι ωτακουστές. Σημαίνει ότι η δημοκρατία θέλει διόρθωση. Πάντα γινόταν παρακολουθήσεις. Αλλά πρέπει να τα κυνηγάς αυτά τα φαινόμενα, να τα διορθώνεις».
«Υπάρχει κάτι άλλο που σας ανησυχεί στη δημοκρατία όπως λειτουργεί σήμερα;» τον ρωτώ. «Η δημοκρατία είναι σαν δέντρο. Άμα δεν την ποτίσεις θα ξεραθεί. Και άμα δεν ανανεώνεται σαπίζει. Θέλει συνέχεια φροντίδα. Ο Τσόρτσιλ είχε ότι η δημοκρατία είναι ένα πολύ κακό πολίτευμα, αλλά βρείτε μου ένα καλύτερο. Δεν υπάρχει σε απόλυτη μορφή σε κανένα κράτος, πάντα χρειάζεται επιδιόρθωση και συνεχείς αγώνες για να την κατακτάς όλο και περισσότερο».
Η μακρά κουβέντα μας κλείνει με μία αναφορά στην αριστερά και το αν εξακολουθεί να είναι αναγκαία σήμερα. «Η αριστερά είναι αναγκαία, οπωσδήποτε, Είναι αναγκαία ως φρένο στον ξέφρενο οικονομικό φιλελευθερισμό. Είναι όμως αναγκαία η σκεπτόμενη αριστερά, όχι η συνθηματολογική αριστερά, όχι η μπουρδολογική αριστερά, όπως είναι τα τελευταία 20 χρόνια η αριστερά στην Ελλάδα. Ανησυχώ ιδιαίτερα για το μέλλον -όχι μόνο της ελληνικής, αλλά της ευρωπαϊκής αριστεράς. Η Ευρώπη αυτή τη στιγμή δυστυχώς δεν έχει ηγεσίες στο δημοκρατικό τόξο. Η αριστερά έχει καταρρεύσει, γιατί δεν έχει πια ιδεολογική βάση. Όμως όταν καταρρέει η αριστερά ανεβαίνει ο αυταρχισμός» παρατηρεί.
Κλείνουμε την κουβέντα μας αισιόδοξα. «Πιστεύω ότι αυτή η άνοδος της ακροδεξιάς δεν θα πάει μακριά. Θα υπάρξει κάποιο ξύπνημα στην Ευρώπη. Εκεί που αρχίζει να υπάρχει κάποια αμυδρή ελπίδα αριστεράς είναι στην Αμερική. Σήμερα το καθεστώς είναι διαλυμένο εντελώς, δεν υπάρχει ούτε δημοκρατική ούτε ρεπουμπίκανική παράταξη, ούτε τίποτα. Εκεί κάτι αρχίζει να κουνιέται Ίσως αυτή που θα δει την αλλαγή να είναι η εγγονή μου...».
ΣΧΟΛΙΑ