«Όλοι δύο μέτρα παίρνουν γη», λέει το γνωστό και αγαπημένο λαϊκό τραγούδια θέλοντας να εκφράσει την ανάγκη να απαλλαγούμε από την προσκόλληση στα υλικά αγαθά και το χρήμα.

Ωστόσο, ο τρόπος που ακόμη και σήμερα θάβουμε τους νεκρούς μας αντικατοπτρίζει το δίπολο πλούσιοι και φτωχοί, ένα δίπολο που από την αρχή της καταγεγραμμένης ανθρώπινης ιστορίας ήταν ο κανόνας παρά η εξαίρεση και αυτό είναι ιδιαιτέρως εμφανές στις πολλές εκφάνσεις του βίου μας, πόσο μάλλον στον ίδιο τον θάνατο.

Το ίδιο παρατηρούμε και σε ένα νεκροταφείο της αρχαιότητας, που μάλιστα βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από το κέντρο της Θεσσαλονίκης, στη γνωστή συνοικία της Τούμπας.

Στον χώρο που οι άνθρωποι σε βάθος χρόνο στην αρχαιότητα κατευόδωναν τους νεκρούς τους και εκτεινόταν αριστερά και δεξιά της σημερινής οδού Αγίας Μαρίνας, σε ένα σύνολο 70 τάφων, οι 28 φαίνεται να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους κυρίως λόγω του πλούτου των κτερισμάτων τους.

Ο χαρακτηρισμός πλούσιοι βασίζεται κυρίως στην παρουσία των χρυσών αντικειμένων καθώς και κάποιων εξωτικών όπως είναι οι χάντρες.

Όσον αφορά στον όρο φτωχοί θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι χρησιμοποιήθηκε για όλους τους τάφους που δεν είχαν χρυσά ή εξωτικά αντικείμενα.

Τόσο οι φτωχοί όσο και οι πλούσιοι τάφοι παρουσιάζουν διάφορες διαβαθμίσεις, όπως ίσως είναι φυσικό. Οι λεγόμενοι πλούσιοι τάφοι εντοπίζονται σε τρια διαφορετικά σημεία του αρχαίου νεκροταφείου.

Η πρώτη ομάδα βρίσκεται βορειοδυτικά του οικισμού στη σημερινή περιοχή της Τριανδρίας. Πρόκειται για έξι τάφους εκ των οποίων οι τέσσερις είναι απλοί λακκοειδείς και δύο σαρκοφάγοι, η μία συλλημένη. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι προσανατολισμός τους καθώς ακολουθεί τον άξονα βορρά νότο, διαφοροποιείται δηλαδή από αυτό που ακούγεται σταθερά ανατολή δύση στο υπόλοιπο νεκροταφείο.

Επίσης, παρατηρείται διαφοροποίηση ανάλογα με το φύλο, δηλαδή οι άντρες έχουν το κεφάλι στα νότια και οι γυναίκες στα βόρεια. Οι τρεις τάφοι οι δύο λακκοειδής και μια σαρκοφάγος χρονολογούνται στο δεύτερο τέταρτο του έκτου αιώνα και ανήκουν σε άντρες.

Τους νεκρούς συνόδευαν μεταξύ άλλων χρυσά επιστόμια και ελάσματα και σιδερένια εγχειρίδια. Το πιο ενδιαφέρον όμως αντικείμενο είναι ένα είδος σιδερένιας ζώνης με χρυσές απολήξεις η οποία τοποθετούνταν περιμετρικά της μέσης του νεκρού και ανάλογες ζώνες μας είναι γνωστές από άλλες περιοχές όπως η Μεσολακκιά Σερρών και έχουν ταυτιστεί από την αρχαιολόγο Χάιδω Κουκούλη με την ομηρική μήτρα.

Ιδιαίτερος πλούτος σε γυναικείες ταφές

Εξάλλου, στο δεύτερο μισό του 6^ου αι. π.Χ. χρονολογείται η γυναικεία ταφή που εντοπίστηκε σε λακκοειδή τάφο. Αν εξαιρέσουμε τα δύο αγγεία τοπικών και άλλων εργαστηρίων παρατηρούμε έναν ιδιαίτερο πλούτο. Πάνω στο στόμα της νεκρής είχε τοποθετηθεί χρυσό επιστόμιο ενώ στην περιοχή του κρανίου εντοπίστηκαν χρυσά ελάσματα τα οποία δεν αποκλείεται να πέφτουν από το πρόσωπο.

Επίσης στην περιοχή του λαιμού εντοπίστηκαν μεταξύ άλλων χρυσή ατρακτόσχημη χάντρα, χάλκινα ενώτια, δαχτυλίδια που αποτελούσαν τα κοσμήματά της, ενώ χάντρες οστέινες βρέθηκαν διάσπαρτες σε όλο τον τάφο. Στον θώρακα η νεκρή έφερε χάντρα ενώ διάσπαρτες ήταν και οι χάντρες από κεχριμπάρι.

Στην ίδια ομάδα ανήκει και η γυναικεία ταφή που χρονολογείται στο δεύτερο τέταρτο του πέμπτου αιώνα. Στον τάφο είχαν τοποθετηθεί δύο εξάλιτρα ένα εκ των οποίων κορινθιακό. Επάνω στα μάτια της νεκρής βρέθηκαν δύο κυκλικά χρυσά ελάσματα, χρυσό επιστόμιο και χρυσή ατρακτόσχημη χάντρα.

Ο τελευταίος τάφος της συγκεκριμένης ομάδας αν και δεν παρουσιάζει τον ίδιο πλούτο με τους υπόλοιπους, πέρα από μια χρυσή ταινία, έχει συνοδεία του νεκρού του μια σιδερένια λόγχη, η μοναδική που εντοπίστηκε μέχρι τώρα στο νεκροταφείο της Τούμπας.

Ένας τελευταίος πλούσιος τάφος εντοπίστηκε σχετικά απομονωμένος επί της οδού Υμηττού ο οποίος χρονολογείται στα τέλη του 6^ου αιώνα π.Χ.

Ο νεκρός είχε τοποθετηθεί σε μια μεγάλη λίθινη σαρκοφάγο και στο τελευταίο του ταξίδι τον συνόδευαν χρυσό επιστόμιο, τέσσερα χρυσά ελάσματα, δύο σιδερένα εγχειρίδια, ένα χρυσό δαχτυλίδι κ.α.

Οι τάφοι που παρουσιάστηκαν πιο πάνω δεν θυμίζουν σε καμία περίπτωση τους τάφους του Αρχοντικού ή της Σίνδου, ενώ παρουσιάζουν σαφείς διαφοροποιήσεις ως προς την ποικιλία του πλούτου από τους τάφους από τη Νέα Φιλαδέλφεια, την Αγία Παρασκευή και τη Θέρμη.

Όλα τα παραπάνω παρουσίασε σήμερα στη διάρκεια του συμποσίου για τα 60 χρόνια του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης η αρχαιολόγος Κωνσταντούλα Χαβέλα στην εισήγησή της με θέμα «Τα ευρήματα από το αρχαίο νεκροταφείο Τούμπας Θεσσαλονίκης στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Από τον Πελεκίδη στον 21ο αιώνα».

Πρόκειται για το ένα μόνο από τα δεκάδες θέματα που περιλαμβάνει η διοργάνωση η οποία άρχισε σήμερα το πρωί και θα ολοκληρωθεί το απόγευμα του Σαββάτου στο γνωστό κεντρικό μουσείο της πόλης.

Η ίδια περνώντας στην αναζήτηση ταυτοτήτων μέσα από το θέμα αυτό τόνισε τα εξής: «Θα πρέπει να παρατηρήσουμε εξαρχής ότι παρά τη δημοτικότητα, του όρους της ταυτότητας, οι ορισμοί της είναι δύσκολο να βρεθούν. Στην αρχαίο κόσμο είναι εμφανείς πολύ διαφορετικοί τύποι ταυτότητας όπως το φύλο, η ηλικία, η κοινωνική και επαγγελματική θέση, η θρησκεία και οι πολιτιστικές και εθνικές ταυτότητες. Οι οποίες οι δύο τελευταίες είναι στενά συνδεδεμένες και είναι τόσο εύκολο να τις συγχέουμε».

Όπως υποστήριξε εξάλλου η κ. Χαβέλα η εθνική καταγωγή νοείται συνήθως ως μιας μορφής ταυτότητα κοινωνικής ομάδας μεγάλης κλίμακας. «Τα μέλη της μοιράζονται μια κοινή καταγωγή ή γεννεαλογία. Ωστόσο, καθοριστικός παράγοντας δεν είναι ο κοινός γενετικός συνδυασμός αλλά κατά πόσο τα μέλη μιας ομάδας θεωρούν τους εαυτούς τους ως συλλογικότητα και πιστεσύω ότι έχουν μια κοινή ιστορία. Έτσι η ελληνικότητα φαίνεται να είναι μάλλον κοινωνικό παρά βιολογικό φαινόμενο. Όσο αφορά την πολιτιστική ταυτότητα συχνά επικαλείται την ελληνικότητα. Μια σειρά από διαφορετικούς πολιτιστικούς παράγοντες μπορει να συνδεθούν με την εθνικότητα μιας ομάδας: γλώσσα ή διάλεκτος, ένδυση ή σωματική διακόνηση, λατρεία ή τελετουργίες, ταφικά έθιμα», καταλήγει η κ. Χαβέλα.