«Φεγγαράκι μου λαμπρό/ φέγγε μου να περπατώ/ να πηγαίνω στο σχολειό/ να μαθαίνω γράμματα/ γράμματα σπουδάματα/ του Θεού τα πράματα»…

Πατάς έναν διακόπτη, εκείνος φωτίζεται, αμέσως ακούγεται μελοποιημένο με μια γνωστή μουσική του Μότσαρτ το ποιηματάκι που όλοι λίγο πολύ μαθαίναμε μικροί, είτε από τους γονείς είτε από τους δασκάλους μας και παρέπεμπε στο θρυλικό κρυφό σχολειό… Μια συσκευή που σε πάει χρόνια πίσω, στη φωτεινή πλευρά της παιδικής σου ηλικίας, τότε που τα πράγματα ήταν πολύ απλά, πολύ καθαρά, πολύ αγνά…

Πιο πέρα τεράστιες ηλεκτρονικές οθόνες αφής σε βάζουν επίσης στη διαδικασία να παίξεις παιχνίδια που σου μαθαίνουν πράγματα, σε ψυχαγωγούν, σε κάνουν να ξεχνιέσαι…

Πέρα από όλα αυτά όμως μπαίνεις στη διαδικασία να παραδεχτείς ότι υπάρχουν θρύλοι που κάποιες φορές μπορεί να καταρρίπτονται, δεν χάνουν όμως ούτε την ουσία, ούτε και τη χρησιμότητα του στόχου που κάποτε είχαν υπηρετήσει. Και έτσι αποκτάς συνειδητότητα, μια συλλογική εθνική αυτοεικόνα.

Πλήθος ντοκουμέντων, τόμων, εγγράφων κ.α.

Κάτι τέτοιο συμβαίνει στο πλαίσιο μιας σπουδαίας προσπάθειας, μιας εξαιρετικής περιοδικής έκθεσης που παρουσιάζει αυτό το διάστημα το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης με τίτλο «Πώς μάθαιναν οι Έλληνες γράμματα από την Άλωση μέχρι την Επανάσταση (1453-1821)» στη Βίλα Καπαντζή στη Θεσσαλονίκη.

Η έκθεση επιχειρώντας να δώσει απαντήσεις σε αυτή την ουσιαστική αλλά ελάχιστα γνωστή όψη της ελληνικής παιδείας πριν την Επανάσταση του 1821, περιλαμβάνει πλήθος ντοκουμέντων, τόμων, εγγράφων κ.α., μεταξύ αυτών και ενός χειρογράφου του Αδαμάντιου Κοραή, αλλά και το πρώτο βιβλίο που εκδόθηκε για την ελληνική εκπαίδευση.

Μέσα από αυτή μαθαίνουμε ανάγνωση συλλαβίζοντας γνωστές προσευχές , ξεφυλλίζουμε σχολικά εγχειρίδια, αποκρυπτογραφούμε τα άγνωστα σε εμάς «μαθηματάρια», ανακαλύπτουμε άγνωστες όψεις της μαθητικής ζωής, εξερευνούμε τον χάρτη των σχολών του ελληνισμού, κάνουμε πειράματα φυσικής και, τέλος, γράφουμε και το δικό μας όνομα με τις γραμματοσειρές που χρησιμοποιούσαν οι μαθητές της εποχής.

Η κατάρρευση ενός θρύλου

Πάνω από όλα όμως η έκθεση έρχεται να λειτουργήσει ενισχυτικά στην κατάρρευση ενός θρύλου, κάτι που εδώ και χρόνια έχει απομυθοποιήσει η ίδια η βιβλιογραφία. Πρόκειται για το γνωστό, αγαπημένο, ιστορικό, σημαντικό για όλους μας κρυφό σχολειό.

Ήταν άραγε πάντοτε κρυφό; Όπως αναδεικνύεται μέσα από την έκθεση οι κατακτητές χωρίς να ενισχύσουν δεν απαγόρευσαν ποτέ την εκπαίδευση των Ελλήνων, όπως εκείνοι μπορούσαν να την καλλιεργήσουν.

Η τελευταία ενότητα της έκθεσης αποδεικνύει ότι αυτός ο θρύλος δημιουργήθηκε γιατί το νεότερο ελληνικό κράτος είχε ανάγκη από συλλογική εθνική ανάταση και ως εκ τούτου καλώς την κατέκτησε μέσα από αυτό το αφήγημα. Άλλωστε, όπως γνωρίζουμε οι θρύλοι δεν δημιουργούνται κατ’ εντολή, δεν κατασκευάζονται αλλά μεταδίδονται από στόμα σε στόμα. «Εκεί πρέπει οι κοινωνιολόγοι να διερευνήσουν γιατί ο Έλληνας χρειάζεται έναν θρύλο για το δύστυχο παρελθόν του», έλεγε στη διάρκεια της παρουσίασης της έκθεσης η γενική συντονίστριά της Ασπασία Λούβη – Κίζη. «Αποδεικνύουμε ότι το Κρυφό Σχολειό είναι ένας θρύλος, ότι τον έχουμε ανάγκη και θα τον κρατάμε πάντοτε, αρκεί να ξέρουμε ότι πρόκειται για θρύλο και όχι για πραγματικό γεγονός», πρόσθεσε.

Ο ενεργός ρόλος της Εκκλησίας

Ωστόσο, η έκθεση μπορεί να απομυθοποιεί το κρυφό σχολειό αλλά αναδεικνύει τον ενεργό ρόλο της Εκκλησίας στη διάρκεια όλης της περιπέτειας της εκπαίδευσης των Ελλήνων. «Δεν είναι τυχαίο ότι οι μεγαλύτεροι διανοητές του διαφωτισμού ήταν ιερωμένοι», συμπλήρωσε η Έλια Βλάχου που έκανε τη μουσειολογική μελέτη, αλλά και μια πολύ ζωντανή ξενάγηση γεμάτη εκπλήξεις και αναπάντεχα.

Η έκθεση απευθύνεται σε απλούς πολίτες όλων των ηλικιών, αλλά και σε μαθητές όλων των βαθμίδων. Από την πλευρά του ο νέος πρόεδρος του δσ του οργανισμού Κώστας Κωστής μίλησε για την εντυπωσιακή επιτυχία της έκθεσης που, αν και ετοιμάστηκε σε μικρό χρονικό διάστημα, δέχεται επισκέψεις σχολείων με ραντεβού που έχουν κλείσει ήδη και όλο τον Ιανουάριο.