«Αγκαρίκ: Έτσι αποκαλούνται οι Έλληνες στο Σουδάν. Όχι «Χαουάγκια» που σημαίνει ξένος. Οι Έλληνες είναι κάτι άλλο, πιο οικείο. Δεν είναι Σουδανοί αλλά τα κάνουν όλα σαν αυτούς, που έλεγαν και οι Άγγλοι».

Έτσι συνοψίζει τη σχέση των Ελλήνων με τους Σουδανούς ο δρ. Αλέξανδρος Τσάκος τονίζοντας ότι τους δύο λαούς συνδέουν δεσμοί αγάπης και φιλίας. Ο ίδιος έχει ζήσει στην ελληνική κοινότητα του Σουδάν από το 2003 ως το 2008. Εκεί εργάστηκε σαν δάσκαλος στο ελληνικό σχολείο και πρότεινε στην Κοινότητα την ίδρυση του πολιτιστικού κέντρου «Εργαμένης» το οποίο ξεκίνησε δραστηριότητες το 2004 και είχε ως σκοπό τις μορφωτικές και πολιτιστικές ανταλλαγές μεταξύ Ελλάδας και Σουδάν.

Μετά από πέντε χρόνια στο Σουδάν και συμμετοχή σε πολλές αρχαιολογικές και μουσειολογικές αποστολές, ο Αλέξανδρος Τσάκος είναι σήμερα επιστημονικός επικεφαλής της Συλλογής Χειρογράφων και Σπανίων Βιβλίων των ειδικών συλλογών της Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης του Μπέργκεν. όπου φυλάσσεται και μια από τις σημαντικότερες παγκοσμίως αρχειακές συλλογές από το Σουδάν.

Ο δρ. Τσάκος αφηγείται στο makthes.gr την ιστορία του Ελληνισμού στο Σουδάν, το παρελθόν και το παρόν της πάλαι ποτέ πλούσιας ελληνικής παροικίας στη χώρα, εκφράζει την ανησυχία του για τι μέλλει γενέσθαι και υπενθυμίζει να μη ξεχνάμε το Σουδάν, #KeepEyesOnSudan

Στιγμιότυπο από εκδήλωση το 2005 στο πολιτιστικό κέντρο «Εργαμένης».

Σχέσεις Ελλάδας και Σουδάν: Μια παλιά ιστορία

Ο Αλέξανδρος Τσάκος υποστηρίζει πως «ο Έλληνας για το Σουδάν δεν είναι κάτι άσχετο και ούτε εμφανίζεται από το πουθενά» και προσθέτει πως «από την αρχαιότητα ο Όμηρος γράφει για τη Νουβία, τις περιοχές νότια της Αιγύπτου».

Η Νουβία, εξηγεί, δεν είναι εύκολος τόπος δεδομένου ότι είναι μια στενή λωρίδα εύφορης γης κατά μήκους του Νείλου που διασχίζει τις ερήμους του βόρειου Σουδάν, και συνεπώς χρειάζεται ισορροπία με το φυσικό περιβάλλον.

«Την εποχή των Πτολεμαίων, τον 3ο αιώνα πΧ, βασιλιάς του αρχαίου Σουδάν ήταν ο Εργαμένης, για τον οποίο ο Διόδωρος Σικελιώτης είχε γράψει ότι μεγάλωσε στην Αλεξάνδρεια και έμαθε τον ελληνικό τρόπο σκέψης. Ο ίδιος του απέδωσε μια ‘επανάσταση’ ενάντια στους ιερείς της περιοχής με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα βασίλειο κατά τα ελληνιστικά πρότυπα. Ο τάφος του στη Μερόη είναι η πρώτη βασιλική πυραμίδα σε αυτό το νεκροταφείο, επομένως υπάρχει μια σχέση με τη δημιουργία ενός καινούργιου τύπου βασιλείου με αυτή τη προσωπικότητα και τον ελληνιστικό κόσμο»

Προσθέτει επίσης πως «Οι πρώτες σημαντικές επαφές είναι στα ελληνιστικά χρόνια όταν κι έγιναν τα ελληνικά lingua franca. Οι Νούβιοι εκχριστιανίστηκαν στα χρόνια του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας, και η ελληνική γλώσσα χρησιμοποιούνταν στην εκκλησία όλο το Μεσαίωνα,» εξηγεί.

Επιγραφή έλληνα περιηγητή το 1878 σε αρχαίο ναό του Σουδάν.

Ο δρ. Τσάκος τονίζει πως σε μεγάλο βαθμό μετά τον Μεσαίωνα Σουδανοί και Έλληνες έχουν αρκετές κοινές εμπειρίες και βιώματα.

«Όταν τα χριστιανικά βασίλεια καταρρέουν τον 15ο αιώνα, πρώτη φορά που εμφανίζεται στο βόρειο Σουδάν ένα νέο βασίλειο, είναι η οθωμανική αυτοκρατορία. Τον 16ο αιώνα κομμάτια του βόρειου Σουδάν είναι, λοιπόν, τα νοτιότερα τμήματα της αυτοκρατορίας, δηλαδή του ίδιου γεωγραφικού χώρου όπου ζουν κι οι Έλληνες».

Στη σύγχρονη εποχή, εξηγεί, οι Έλληνες επανεμφανίζονται στα μέσα του 19ου αιώνα, με τις κατακτήσεις της Αιγύπτου και του Σουδάν από τον Μωχάμετ Άλη: «Με τόσες σχέσεις και με τον Μωχάμετ Άλη και με την ευρύτερη περιοχή του Νείλου, η εγκατάσταση των Ελλήνων στο Σουδάν έμοιαζε εύκολη υπόθεση, σε μια εποχή μάλιστα που η χώρα δεν ήταν ανεπτυγμένη. Δημιουργήθηκαν, λοιπόν, ευνοϊκές καταστάσεις για τους Έλληνες. Ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο μέσα από το οποίο κρατούσαν και την επαφή τους με την πατρίδα.

Η ελληνική παροικία: Le quartier grec

Οι Έλληνες ίδρυσαν την παροικία στο κεντρικότερο σημείο του Χαρτούμ και ποτέ δεν ξέχασαν την πατρίδα τους. Προσπάθησαν να διατηρήσουν ζωντανή την πολιτισμική τους κληρονομιά, τα έθιμα και τις παραδόσεις τους. Ίδρυσαν σχολεία, εκκλησίες, αθλητικό και πολιτιστικό σύλλογο, αλλά και το πρώτο θέατρο της χώρας! Στο κέντρο της παροικίας το ξενοδοχείο Ακροπόλ – που έκλεισε μετά τις συρράξεις του Απριλίου στο Χαρτούμ – ήταν «μια όαση μέσα στην έρημο, ένα σπίτι μακριά από το σπίτι», όπως το περιέγραψε ο Αλέξανδρος Τσάκος.

Η ελληνική παροικία στο Χαρτούμ για πολλά χρόνια υπήρξε καταλυτικός παράγοντας στην περιοχή, ήταν εύπορη και ακμάζουσα. Έβγαλαν χρήματα, οργάνωσαν ελληνικές κοινότητες σε όλες τις μεγάλες πόλεις και επηρέασαν πολύ βαθιά τον τόπο, κυρίως το Χαρτούμ. Πηγές κάνουν λόγο για 50.000 Έλληνες στο Σουδάν την δεκαετία του ‘30. Χαρακτηριστικό είναι ότι υπάρχει μια πόλη που λέγεται Costi, από έναν Έλληνα ονόματι Κωστή, τον πρώτο έμπορο της περιοχής. Λέγεται ότι όταν έφυγαν οι Άγγλοι το 1956, οι Έλληνες ήλεγχαν ένα σημαντικό μέρος της οικονομίας, χωρίς μάλιστα να έχουν τη σφραγίδα του αποικιοκράτη.»

Η Μητρόπολη του Ευαγγελισμού στον περίβολο της Ελληνικής Κοινότητας στο κέντρο του Χαρτούμ (2007).

Η παρακμή της ελληνικής παροικίας

«Η παρακμή της ελληνικής παροικίας άρχισε στα τέλη της δεκαετίας του 1960 με τον Νιμέιρι και τις κρατικοποιήσεις που έπληξαν πολλούς ξένους επιχειρηματίες» εξηγεί ο δρ. Τσάκος τονίζοντας πάντως ότι οι κοινωνίες αλλάζουν σταδιακά. «Έτσι, ήταν αργότερα, το 1983, όταν επιβλήθηκε η σαρία, και απαγορεύτηκε η παραγωγή και πώληση αλκοόλ, που χτυπήθηκε ακόμα περισσότερο η ελληνική παροικία, αφού οι Έλληνες ήταν πολύ δραστήριοι στον τομέα». Η υπερίσχυση ακραίων μορφών του Ισλαμ υπό την ηγεσία του Αλ Τουράμπι οδήγησε τελικά στο πραξικόπημα του Αλ-Μπασίρ το 1989.

Αυτό που συμβαίνει μετά το 1983 είναι καταστροφικό για τους Έλληνες, αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι δεν ήμασταν παρά ένα πολύ μικρό ποσοστό του συνολικού πληθυσμού. Αυτό όμως που υπέστησαν οι Σουδανοί είναι πραγματικά τραγικό: Με 30 χρόνια δικτατορία και την συγκεκριμένη μορφή ισλαμικού φανατισμού, η φτώχεια συνδυάστηκε με μειωμένο ενδιαφέρον για πολύπλευρη εκπαίδευση. Τα αραβικά γίνονται η μόνη γλώσσα των Πανεπιστημίων κι άρα μόνη δίοδος στη γνώση. Και φυσικά οικονομικά, στρατιωτικά και πολιτικά τα συμφέροντα προσανατολίζονται προς τον αραβόφωνο κόσμο».

Σήμερα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, ο πληθυσμός των Ελλήνων στο Σουδάν ανέρχεται στους 250 κατοίκους. Εξάλλου, όπως υπογραμμίζει, από το 2010 το ελληνικό σχολείο δεν υπάρχει, είναι αγγλόφωνο. Δεδομένου ότι ο προσανατολισμός του σχολείου στρέφονταν στην επιστροφή στην Ελλάδα, δεν είχε άμεση σχέση με τον τόπο.

Κοινό γεύμα με συναδέλφους στον κήπο του μουσείου στο Τζέμπελ Μπάρκαλ το 2007.

Το αύριο των Ελλήνων στο Σουδάν

Ο δρ. Τσάκος εξηγεί ότι η κατάσταση στο Σουδάν ποτέ δεν ήταν εύκολη. «Όταν σε μια χώρα συνυπάρχουν εκατοντάδες γλώσσες, δεκάδες φυλές και οι τοπικές ιστορικές μνήμες είναι εντελώς διαφορετικές, βγαίνοντας ταυτόχρονα από την αποικιοκρατία, με τον στρατό και το ισλάμ να έχουν σημαντικότατο ρόλο, δεν γίνεται να μην υπάρχουν προβλήματα. Με την πτώση του Αλ-Μπασίρ το 2019 όλο το εύθραυστο σύστημα κατέρρευσε. Πρέπει, όμως, να υπογραμμιστεί ότι οι άνθρωποι που βγήκαν στον δρόμο το 2019 δεν ζητούσαν αλλαγή του θρησκευτικού πλαισίου αλλά του πολιτικού καθεστώτος. Το αίτημα είναι ακόμα αναγκαίο, ακόμα περισσότερο σήμερα».

Για την ελληνική παροικία υποστηρίζει πως «το αν θα είναι αυτό το τέλος της, είναι δική μας επιλογή».

Τονίζει πως «αν θέλουμε, μπορούμε να είμαστε κομμάτι αυτού που πρέπει να γίνει για το μέλλον του Σουδάν. Και αυτό που πρέπει να γίνει είναι κάποιοι άνθρωποι να ξανακερδίσουν τους δρόμους και εμείς, αν το θέλουμε και το μπορούμε, να παραμείνουμε στον τόπο ισότιμα με τους ντόπιους και να συνδράμουμε στην προσπάθεια για ένα καλύτερο αύριο».

Όσο για το μέλλον, μετά τα τελευταία , ο δρ. Τσάκος δεν δείχνει αισιόδοξος. «Δυστυχώς δε βλέπω την κατάσταση να τελειώνει σύντομα. Μπορεί η λύση πλέον να μη βρίσκεται στα χέρια της Δύσης. Τα πράγματα αλλάζουν. Δεν πιστεύω ότι η λύση θα έρθει γρήγορα αλλά όπως λέει και το hashtag, Keep Eyes On Sudan (Τα μάτια σας στο Σουδάν), αυτό που μπορούμε να κάνουμε εμείς είναι να μιλάμε για το Σουδάν και την ανάγκη για ριζικές αλλαγές στη χώρα. Είναι σημαντικό γιατί οι άνθρωποι εκεί διαβάζουν αυτά που λέμε και παίρνουν δύναμη, κουράγιο, νιώθουν ότι κάποιος τους σκέφτεται, τους νοιάζεται.» καταλήγει.