Με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα της Τέχνης, προσανατολιζόμαστε άμεσα στον κινηματογράφο, που αποκαλείται η 7^η των τεχνών. Το πρόβλημα είναι τώρα, με την επέκταση της ψηφιακής τεχνολογίας και την καταιγιστική χρήση των ειδικών εφέ, κατά πόσο το σινεμά μπορεί να χαρακτηριστεί τέχνη και όχι τεχνική. Με την τελευταία πάντως ανέκαθεν είχε άμεση σχέση, δεδομένου ότι το μοντάζ, ο ήχος, η φωτογραφία είναι καθαρά τεχνικά θέματα. Επίσης, εδώ και αρκετά χρόνια έχει καταργηθεί μια διάκριση του παρελθόντος που έδινε σε κάποιες ταινίες τον χαρακτηρισμό ως δημιουργίες τέχνης. Έτσι, βέβαια, ωφελείται ο κινηματογράφος γιατί αυτός ο χαρακτηρισμός λειτουργούσε αποτρεπτικά ως προς την προσέλευση μεγαλύτερων ομάδων θεατών.

Η νέα διανομή των φιλμ μέσα από τις ψηφιακές πλατφόρμες έχει περιπλέξει περισσότερο τα πράγματα ως προς την τεχνική υπεροπλία. Αν ψάξουμε στην ιστορία του κινηματογράφου είμαστε υποχρεωμένοι να αναζητήσουμε ποιοι είναι οι μεγάλοι δημιουργοί.

Όλα είναι... σχετικά

Θεσμοί, φορείς, ινστιτούτα, εταιρίες σκηνοθετών, κριτικοί έχουν συνάψει τις δικές τους λίστες με το ποιες είναι οι καλύτερες ταινίες όλων των εποχών και ποιοι χαρακτηρίζονται ως οι επιδραστικότεροι σκηνοθέτες. Βέβαια, υπάρχουν και άλλοι διαχωρισμοί που πρέπει να λάβουμε υπ’ όψη και φυσικά η πολυφωνία των απόψεων δημιουργεί λογικά διασπορές για το τι είναι καλύτερο ή όχι. Πολλές φορές είναι αναγκαίο να αναλύσουμε πότε γυρίστηκε μια ταινία και να την εντάξουμε στον κοινωνικό και πολιτικό της περίγυρο και στα ευρύτερα ιστορικά στοιχεία που την περιστοιχίζουν. Άρα λοιπόν, τελικά δημιουργείται μια ελαστικότητα πάνω στην έννοια αντικειμενικός. Από την άλλη μεριά πρέπει να εξεταστούν εκείνες οι ταινίες που αντέχουν στο χρόνο, τις βλέπεις μέχρι και σήμερα και τις επικροτείς. Και ακόμα ισχύει και ένα άλλο πρόκριμα, σε ποιο κινηματογραφικό ρεύμα ανήκει η ταινία που μας ενδιαφέρει ή επιχειρούμε να την αναλύσουμε.

Εθνικές και άλλες κινηματογραφίες

Σε παλιότερες δεκαετίες ίσχυε ο όρος εθνική κινηματογραφία με την έννοια ένα φιλμ γυρισμένο σε μία χώρα με το δικό της προφίλ και το στιλ. Στα τελευταία χρόνια όμως αυτού του είδους η προσέγγιση δεν μπορεί να θεωρηθεί αξιόπιστη. Αμέτρητες σύγχρονες ταινίες είναι συμπαραγωγές δύο, τριών ή και περισσοτέρων χωρών και οι γλώσσες που ομιλούνται είναι διάφορες. Ως εκ τούτου, ο όρος εθνική κινηματογραφία τείνει να εξαφανιστεί από το λεξικό του σινεμά. Ρόλο σε όλη αυτή την κατάσταση έπαιξε βεβαίως το τέλος της γεωγραφίας και της Ιστορίας, η κατάργηση των συνόρων, η παγκοσμιοποίηση, το τέλος του υπαρκτού σοσιαλισμού και ανάγκη των αγορών για νέα και πρωτότυπα κινηματογραφικά προϊόντα. Δεν είναι καθόλου τυχαίο επίσης ότι στα Όσκαρ εδώ και καιρό διαγωνίζονται ταινίες με ξένη γλώσσα, με ξένους σκηνοθέτες, όπως έγινε φέτος με το πολύ γνωστό Ιαπωνικό «Drive my Car».

Με ρίσκο για την κορυφή

Ο πιο επιδραστικός σκηνοθέτης είναι ο Στίβεν Σπίλμπεργκ, του οποίου όλες οι ταινίες παρουσιάζουν ένα ενδιαφέρον και κάνουν και πολύ μεγάλο ρεκόρ εισπράξεων. Αν ψάξουμε με ρίσκο στην ιστορία του κινηματογράφου θα ανακαλύψουμε σίγουρα ποια ήταν τα μεγάλα σκηνοθετικά ονόματα που έδρασαν επιδραστικά και εμπέδωσαν για την 7^η τέχνη. Ο Ντέιβιντ Γουάρκ Γκρίφιθ και ο Σεργκέι Αϊζενστάιν δίκαια θεωρούνται ο θεμελιωτές της κινηματογραφικής γλώσσας. Ωστόσο, τόσο ο Όρσον Γουελς, όπως και ο Ζαν Λυκ Γκοντάρ δίκαια χαρακτηρίζονται ως οι άνθρωποι που έφεραν μεγάλες καινοτομίες στην κινηματογραφική αφήγηση. Από εκεί και μετά, οπωσδήποτε θεωρούνται ότι εμπέδωσαν το σινεμά ως τέχνη οι φιλόσοφοι της εικόνας Μικελάντζελο Αντονιόνι και Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Το ενδιαφέρον με αυτούς είναι πως οι ανατομίες τους γύρω από την αλλοτρίωση, την αποξένωση και την κατάπτωση των ανθρώπινων σχέσεων καθόρισαν πολύ το σινεμά ως τέχνη. Κοντά σε αυτούς ο Λουκίνο Βισκόντι είχε τις σωστές οπτικές, κάτι που παρατηρούμε και με τον Ρόμαν Πολάνσκι. Στις μέρες μας μπορεί να ανακαλύψει κανείς σκηνοθέτες που προσεγγίζουν τον κινηματογράφο με τη ματιά της τέχνης. Ωστόσο, όσο περνάει ο καιρός αυτοί εξαφανίζονται συνεχώς και έτσι προκαλείται μία αιμορραγία με την τεχνική συνεχώς να υπερβαίνει τον χαρακτήρα της τέχνης. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ολοένα και επιστρέφουμε στην επιλογή ταινιών που έρχονται από το παρελθόν και δεν τις έχει αγγίξει καθόλου ο χρόνος.

ΥΓ: Προτείνω να παρακολουθήσετε ταινίες των Αντονιόνι, Μπέργκμαν, Ταρκόφσκι