Τα 47 χρόνια από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, που ακριβώς σαν σήμερα τα γιορτάζουμε, δεν μπορούν επ’ ουδενί να αναχθούν στην περιοχή ενός επετειακού έπους ή ενός αστικού μύθου. Είναι ιδίως μια περίπτωση άξια προς εξέταση, μια και μια μειοψηφία (σε σχέση με το σύνολο του ελληνικού πληθυσμού) συσπειρωμένη σ’ ένα μορφωτικό ίδρυμα ουσιαστικά εμψύχωσε τις ανάγκες ολόκληρου του έθνους. Όσοι δεν τολμούσαν ήταν δειλοί, όσοι ήθελαν αλλά δεν μπορούσαν, όσοι απλά εύχονταν, ένιωσαν να εκφράζονται μέσα από την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Τα όσα συμπληρωματικά αναφέρουν ιστορικές έρευνες (πώς και γιατί τα γεγονότα έφθασαν στα άκρα, ποιοι δημιούργησαν αυτή την όξυνση και με ποιους στόχους) δεν μπορούν να μας αφορούν καίρια για ένα σπουδαίο λόγο: Αν δηλαδή, όλα αυτά λειτούργησαν ως μια πρόβα, μπορεί να υποθέτουμε πολλά. Εδώ, όμως, χύθηκε αίμα και τα πράγματα αλλάζουν. Δεν γίνονται, λοιπόν, αστεία με νεκρούς, δεν παίζουμε με την ψυχή και, το κυριότερο, τιμάμε παντοτινά αυτούς που πίστεψαν, θυσιάστηκαν και έχυσαν το αίμα τους.

Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ

Μια τέτοια εξέγερση με βάση τους φοιτητές, τους νέους, τους εργαζόμενους και τους εργάτες απέδειξε πως το αίτημα για ελευθερία και για κατάργηση της δικτατορίας, που ήδη είχε ξεπεράσει τα έξι ολόκληρα χρόνια, ήταν επιτακτικό.
Και φυσικά για το Πολυτεχνείο είχαμε πολλές αναφορές στο εθνικό σινεμά. Βέβαια, μέχρι στιγμής, παρόλο ότι έχουν περάσει 45 χρόνια, δεν καταγράψαμε μια δυνατή ταινία μυθοπλασίας πάνω στα γεγονότα. Αν σκεφτούμε, όμως, πόσα έτη παρήλθαν όταν ο Παντελής Βούλγαρης γύρισε την Ψυχή βαθιά για τον εμφύλιο πόλεμο, τότε νιώθουμε τι πιθανά συμβαίνει: Είναι φανερό πως η απόσταση δεν θεωρείται μεγάλη, για να δημιουργηθεί ένα φιλμ ψύχραιμο και ντοκουμενταρισμένο. Για την ώρα έχουμε το Εδώ Πολυτεχνείο που γύρισε ο Δημήτρης Μακρής στην Ιταλία. Ακόμα, την Δοκιμή του Ζιλ Ντασέν. Σε διάφορα ντοκιμαντέρ είχαμε αναφορές στα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Αναφέρω ως πιο χαρακτηριστικό, αυτό του Νίκου Καβουκίδη, τις Μαρτυρίες.

ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ
Η περίπτωση του Νοεμβρίου του 1973 πέρασε στην παγκόσμια ιστορία ως ένα χρονικό εξέγερσης των νέων. Βεβαίως, στον κινηματογράφο είδαμε ιδίως μυθοπλαστικές εξεγέρσεις, τολμηρές, δυναμικές, χαρακτηριστικές. Τα νιάτα τα χαρακτηρίζει η τόλμη, έτσι ο αντικομφορμισμός και μια αναρχική διάθεση εκφράζονται μέσα από τολμηρές πράξεις ηρώων νέας ηλικίας. Τα φιλμ είναι χαρακτηριστικά: Οι μεν Φράουλες με αίμα που βραβεύτηκαν στις Κάνες βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα που συνέβησαν σε αμερικανικά πανεπιστήμια. Οι νέοι στις ΗΠΑ είχαν έντονες ενστάσεις και κινητοποιήσεις για τον πόλεμο στο Βιετνάμ. Στο τέλος η αστυνομία εισέβαλε στο Πανεπιστήμιο της κατάληψης, ενώ υπήρξαν και πολλές απώλειες από την πλευρά των φοιτητών. Το φιλμ απεικονίζει με ένα αργό, «σοβαρό» τρόπο (χωρίς τη διάθεση δημαγωγίας) τον αγώνα για την παγκόσμια αλληλεγγύη αλλά και για τη συμπαράσταση στις απώλειες των Αμερικανών στρατιωτών.

ΕΝΟΧΛΗΣΑΝ ΤΟΥΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΕΣ
Σε εκπαιδευτικό ίδρυμα διεξάγεται και μια άλλη ταινία που πήρε βραβείο στις Κάνες και γυρίστηκε λίγο νωρίτερα από τις Φράουλες. Αναφέρομαι στο Εάν του Λίντσεϊ Άντερσον: Εδώ η ιστορία είναι φανταστική. Σ’ ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα οι φοιτητές εξεγείρονται κατά των συμβόλων εξουσίας και στο τέλος με όπλα πια πυροβολούν και γίνεται μακελειό. Φυσικά η ταινία είναι τολμηρότατη. Να προσθέσω πως και οι δύο ενόχλησαν τους λογοκριτές της δικτατορίας. Το μεν Εάν προβλήθηκε με περικοπές, όσο για το Φράουλες και αίμα προβλήθηκε μόνον μία ημέρα (η πρεμιέρα της Δευτέρας) και κατέβηκε πάραυτα, μια και οι φοιτητές που παρακολουθούσαν τη μυθοπλαστική εισβολή της αστυνομίας ξέσπασαν σε έντονες διαμαρτυρίες.

ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟ Ο …ΒΙΓΚΟ
Φυσικά το σινεμά δεν φείσθηκε να δείχνει αντικομφορμιστικές επιθετικές συμπεριφορές, δυναμικές επεμβάσεις νέων. Βασικό αίτημα η ελευθερία και η άρνηση της καταπίεσης απ’ όπου κι αν προέρχεται αυτή.
Καταγράφονται μερικά εξαιρετικά φιλμ με αναρχικό ύφος. Κλασικό παραμένει το προπολεμικό φιλμ το μεγάλου, αναρχικού ποιητή του γαλλικού σινεμά του Ζαν Βιγκό. Η Διαγωγή μηδέν μας μεταφέρει σ’ ένα σχολείο εσώκλειστων μαθητών, που διάγουν μια ζωή αυστηρής επιτήρησης και περιορισμών. Στο τέλος εξεγείρονται και οι σκηνές με τα μαξιλάρια και τα πούπουλα θα μείνουν ιστορικές και ως ποίηση αλλά και ως σύμβολο εξέγερσης σε κάθε παραλογισμό. Στα σύγχρονα χρόνια αγαπήθηκε πολύ Ο κύκλος των χαμένων ποιητών του Πίτερ Γουέιρ.

ΓΑΛΛΙΚΟΣ ΜΑΗΣ
Φυσικά, το πιο κορυφαίο πραγματικό γεγονός που αφορά σε εξέγερση νέων είναι του γαλλικού Μάη του `68. Πάρα πολλά φιλμ κάνουν αναφορά σ’ αυτή την ιστορική περίοδο που ενέπνευσε τους νέους όλου του κόσμου. Ο Λουί Μαλ, πάντα αντικομφορμιστής, θα μας δώσει το Μιλού το Μάη. Ο Φιλίπ Γκαρέλ τους βραβευμένους ασπρόμαυρους Συνήθεις εραστές. Ο Μπερτολούτσι, χρόνια μετά με τα γεγονότα σε απόσταση, θα μας προσφέρει ένα αριστουργηματικό φιλμ: Οι ονειροπόλοι είναι μια εξαιρετική σπουδή με μια διεισδυτική, αιχμηρή ματιά. Η αναπαράσταση της εποχής είναι εξαιρετική. Φυσικά υπάρχει και ένα βραβευμένο, υπέροχο, γαλλικό ντοκιμαντέρ Το να πεθαίνεις στα 30 σου του Ρομάν Γκουπίλ είναι υπέροχο από κάθε πλευρά. Δείχνει τον αγώνα των νέων, τις συνελεύσεις, τις αποφάσεις, τη δράση αλλά και το τελικό αδιέξοδο. Την απελπισία χωρίς δράση, τη ζωή στη σιωπή, στην απραξία, το μαρασμό που φθάνει. Τι γίνεται, λοιπόν, όταν σταματάει η εξέγερση; Το ερώτημα είναι προς απάντηση.

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ
Επ’ αυτού ο Ρόμπερτ Ρέντφορντ γύρισε ένα πολύ λειτουργικό, σύγχρονο μετανουάρ, τον Κανόνα της σιωπής. Βρισκόμαστε στο σήμερα και παρακολουθούμε τη ζωή ενός δικηγόρου (Ρόμπερτ Ρέντφορντ). Με την πάροδο του χρόνου μαθαίνουμε πως υπήρξε ακτιβιστής της δεκαετίας του `70, υπεύθυνος για επιθέσεις και άδικα κατηγορείται για φόνο. Όλα αυτά τα χρόνια ζούσε με πλαστή ταυτότητα, έχτισε μια άλλη προσωπικότητα. Τώρα, όμως, αποκαλύπτεται. Υπάρχει μια σειρά εξελίξεων που απαντάει σ’ αυτό το δύσκολο ερώτημα: Τι γίνεται όταν τελειώσουν οι αντικομφορμιστικές κινητοποιήσεις; Τι συμβαίνει με τους παλιούς συντρόφους; Ειδικά στις ΗΠΑ λόγω του Βιετνάμ είχαμε πολλές περιπτώσεις ατόμων που έζησαν για πολλά χρόνια κρυμμένα.
Έτσι, λοιπόν, το σινεμά κατέγραψε τα πάντα σχετικά με τις νεανικές εξεγέρσεις. Και ιδίως τόλμησε να μιλήσει για το συμβιβασμό κάποιων πρώην επαναστατών, κάτι βέβαια που λέγεται και για ορισμένους που συμμετείχαν στο έπος του Πολυτεχνείου. Βέβαια, τα παραδείγματα είναι πολλά. Ενσωμάτωση δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη συμβιβασμός. Κλασική παραμένει η περίπτωση του Κον Πετίτ. Αν τελικά επιθυμείς να είσαι αιώνιος επαναστάτης, περιπλανιέσαι όπως ο αθάνατος ιδεαλιστής Τσε.