Η υπόθεση των 38 προσφύγων οι οποίοι είχαν εγκλωβιστεί σε κάποια νησίδα στον Έβρο το περασμένο καλοκαίρι είχε προκαλέσει έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις εντός συνόρων, αλλά και δημοσιεύματα ευρωπαϊκών Μέσων Ενημέρωσης τα οποία επέκριναν την Ελλάδα για τη στάση της στο όλο ζήτημα. Θυμίζω εν τάχει ότι η αρχική εντύπωση που είχε δημιουργηθεί ήταν ότι οι πρόσφυγες βρίσκονταν σε νησίδα η οποία ανήκε στην κυριαρχία της Ελλάδας, με τις αρμόδιες αρχές να ισχυρίζονται ότι η συγκεκριμένη νησίδα δεν αποτελούσε ελληνικό έδαφος. Επιπλέον, η υπόθεση φορτίστηκε έντονα από την “είδηση” ότι μεταξύ των προσφύγων ήταν και ένα κοριτσάκι, ονόματι Μαρία, το οποίο έχασε τη ζωή του από τσίμπημα σκορπιού και είχε ενταφιαστεί στη συγκεκριμένη νησίδα. Τον τόνο στα δημοσιεύματα του ξένου Τύπου είχε δώσει το γερμανικό περιοδικό Spiegel το οποίο δημοσίευσε στην ιστοσελίδα του τρία ρεπορτάζ καθώς και ένα podcast.

Στα μέσα Νοεμβρίου το Spiegel απέσυρε τα δημοσιεύματά του λέγοντας ότι “υπάρχουν πλέον αμφιβολίες για την προηγούμενη περιγραφή του τι συνέβη εκείνη την εποχή. Εξετάζουμε τις αναφορές μας και, μόλις ολοκληρωθεί η έρευνα, αποφασίζουμε εάν θα αναδημοσιεύσουμε ή όχι τα άρθρα σε διορθωμένη και ενημερωμένη μορφή”. Είχε προηγηθεί τον Σεπτέμβριο ανακοίνωση του ιδρυτή της μη κυβερνητικής οργάνωσης «HumanRights360», Επαμεινώνδα Φαρμάκη, ο οποίος έκανε λόγο για «εσφαλμένη πεποίθηση» ότι η νησίδα στον Έβρο, όπου βρέθηκαν οι 38 πρόσφυγες, βρισκόταν επί ελληνικού εδάφους. Τελικά, την τελευταία ημέρα του 2022 το Spiegel αποφάσισε να αποσύρει οριστικά τα άρθρα του για το συγκεκριμένο περιστατικό. Αφού παραδέχθηκε ότι υπήρξαν λάθη στα προηγούμενα δημοσιεύματα σημείωνε ότι, “«δεν πρόκειται να αναρτήσουμε ξανά στην ιστοσελίδα τα προηγούμενα δημοσιεύματα για την υπόθεση της Μαρίας – ούτε σε επεξεργασμένη μορφή. Θα έπρεπε να διορθωθούν πάρα πολλά για να γίνει αυτό”.

Ωστόσο, το γερμανικό περιοδικό παρουσίασε ένα εκτενέστατο, αναλυτικό δημοσίευμα 4682 λέξεων (στην ελληνική μετάφραση) στο οποίο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της εξονυχιστικής έρευνας την οποία έκανε επί μήνες ομάδα δημοσιογράφων του Spiegel, αναζητώντας απαντήσεις στα δύο βασικά ερωτήματα της υπόθεσης: πρώτον, εάν οι πρόσφυγες βρίσκονταν πράγματι σε ελληνικό έδαφος και δεύτερον, εάν υπήρξε νεκρό κοριτσάκι με το όνομα Μαρία.

Όπως αναφέρει το περιοδικό “το αρμόδιο γραφείο αξιολόγησε πολλά εσωτερικά έγγραφα, βίντεο και φωτογραφίες με μεταδεδομένα, πρωτόκολλα συνομιλιών, e-mails, αρχεία audio, δορυφορικές λήψεις και άλλα έγγραφα, μίλησε με πολλούς εμπλεκομένους και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι πράγματι κάναμε λάθη. Επιπλέον, μια ομάδα δημοσιογράφων του Spiegel ξεκίνησε πάλι την έρευνα για να ανασυνθέσει την ιστορία των προσφύγων”.

Με αυτούς τους χειρισμούς του το Spiegel παραδίδει κατ' αρχάς μαθήματα δημοσιογραφίας. Παραδέχεται ότι τα αρχικά δημοσιεύματά του είχαν κενά και λάθη, τα απέσυρε και ξεκίνησε νέα, πολύμηνη, εξονυχιστική έρευνα η οποία στο τέλος κατέληξε στην απόφαση να αποσυρθούν οριστικά τα αρχικά δημοσιεύματα, χωρίς μάλιστα, να αντικατασταθούν από καινούργια. Η κίνηση αυτή αποτελεί ασφαλώς μια σαφή αναγνώριση των λαθών που είχαν γίνει.

Διαβάζοντας κανείς ολόκληρο το δημοσίευμα του Spiegel, πέρα από την τελική απόφαση της διεύθυνσης του περιοδικού ότι “δεν πρόκειται να αναρτήσουμε ξανά στην ιστοσελίδα τα προηγούμενα δημοσιεύματα για την υπόθεση της Μαρίας – ούτε σε επεξεργασμένη μορφή”, διαπιστώνει πόσο δύσκολο είναι να αποτυπωθεί με απόλυτη εγκυρότητα ένα τέτοιο συμβάν. Αυτό σημαίνει ότι, τόσο οι δημοσιογράφοι, όσο και οι πολιτικοί θα πρέπει με μεγαλύτερο επαγγελματισμό, νηφαλιότητα και υπευθυνότητα, να διαχειρίζονται τέτοιου είδους καταστάσεις. Πόσω μάλλον, κι αυτό αφορά πρωτίστως τους πολιτικούς, όταν πρόκειται για ευαίσθητο εθνικό θέμα. Έπειτα απ' όλα αυτά προκαλεί εντύπωση ότι ακόμη και τώρα, υπάρχουν στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ τα οποία επιμένουν στην αρχική θέση τους, ενώ απουσιάζει κάθε επίσημη αντίδραση του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Βεβαίως, κανείς δεν περιμένει, ούτε μας έχουν συνηθίσει τα κόμματα να αναγνωρίζουν τα λάθη τους. Ας ελπίσουμε όμως, το συγκεκριμένο περιστατικό, να τους γίνει μάθημα για το πως θα πρέπει να διαχειρίζονται στο μέλλον ανάλογες καταστάσεις.

Για την ιστορία παρατίθενται τα δύο συμπεράσματα στα οποία κατέληξε το περιοδικό αναφορικά με τα δύο βασικά ερωτήματα:

1. Ήταν ή όχι σε ελληνικό έδαφος οι 38 πρόσφυγες;

Το συμπέρασμα του Spiegel αναφέρει:

“Δεν περιγράψαμε σωστά την κατάσταση στο άρθρο μας. Τα δημοσιεύματα του Spiegel δημιουργούν την εντύπωση ότι η ομάδα των προσφύγων ήταν εγκλωβισμένη σχεδόν επί έναν μήνα συνεχώς στο ίδιο ελληνικό νησί. Όμως: ούτε οι μετανάστες ήταν πάντα στο ίδιο νησί ούτε ήταν πάντα σε ελληνικό έδαφος. Στην πραγματικότητα μπορεί να αποδειχθεί μόνο για λίγες ημέρες πού ακριβώς βρίσκονταν οι πρόσφυγες.

Ούτε η παρουσίαση των γεγονότων από την ελληνική κυβέρνηση δίνει σωστή εικόνα για το τι συνέβη. Για κάποιο χρονικό διάστημα, σύμφωνα με τις έρευνες του Spiegel, οι πρόσφυγες βρίσκονταν όντως σε ελληνικό έδαφος – και θα μπορούσαν να είχαν βρεθεί πιθανώς χωρίς πρόβλημα από την ελληνική Αστυνομία. Σύμφωνα με έναν από τους χάρτες της ελληνικής κυβέρνησης από το 2016, ακόμα και το νότιο νησί, που μεταξύ άλλων και ο δημοσιογράφος του Spiegel θεωρούσε τουρκικό, είναι ελληνικό. Επιπλέον, στην απάντησή της προς το Spiegel η ελληνική κυβέρνηση τονίζει ότι η Γεωγραφική Υπηρεσία του Στρατού είναι αρμόδια να προσδιορίσει πού βρίσκονται τα σύνορα. Η Υπηρεσία ανακοίνωσε, για παράδειγμα, τον Οκτώβριο του 2022 ότι το νησί Κισσάρι είναι μοιρασμένο -αλλά ένας χάρτης στην ιστοσελίδα εξακολουθεί να το παρουσιάζει ως εξ’ ολοκλήρου ελληνικό”.

2. Υπήρξε ή όχι η “νεκρή Μαρία”;

Το συμπέρασμα του Spiegel αναφέρει:

“Εξαιτίας της κατάστασης των πηγών, το Spiegel θα έπρεπε να είχε διατυπώσει σαφώς πιο προσεκτικά τις αναφορές για το σημείο όπου βρίσκονταν οι πρόσφυγες και κυρίως για τον θάνατο του κοριτσιού. Ακόμα και αν απουσιάζει μια οριστική απόδειξη, υπάρχουν ενδείξεις ότι κάποιοι εκ των προσφύγων θα μπορούσαν να έχουν επινοήσει τον θάνατο του παιδιού μέσα στην απόγνωσή τους. Πιθανόν να σκέφτηκαν ότι έτσι τελικά θα σώζονταν”.