“Αν θέλεις να κρατήσεις ένα μυστικό, πρέπει να το κρύψεις και από τον εαυτό σου”.

Το 1946 ο εκδότης του “Observer” David Astor έδωσε την ευκαιρία στον George Orwell να διαμείνει σε ένα απομακρυσμένο σκοτσέζικο αγρόκτημα για να γράψει το νέο του βιβλίο, “1984”.

Πολλά έχουν ειπωθεί και έχουν γραφεί -και είναι πράγματι μία δραματική και συναρπαστική ιστορία- για τη βασανιστική παραμονή του Orwell στο μέρος αυτό, όπου ο συγγραφέας, κοντά στο θάνατο πια και συγκλονισμένος από “δημιουργικούς δαίμονες”, ξεκίνησε έναν πυρετώδη αγώνα, για να τελειώσει το βιβλίο.

Το βιβλίο αυτό που γράφτηκε σ’ εκείνο το ερεβώδες ερημικό νησί μέσα στο κρύο και την υγρασία -κλίμα “ιδανικό για φυματίωση”- μεταφράστηκε σε 65 γλώσσες, πούλησε εκατομμύρια αντίτυπα, έγινε ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα και άφησε τις εκφράσεις ο “Μεγάλος Αδελφός”, η “Νέα Ομιλία” και η “Διπλή Σκέψη” αθάνατες.

“Ήταν μία λαμπερή κρύα μέρα τον Απρίλιο και τα ρολόγια χτύπησαν δεκατρείς” (It was a bright day in April, and the clocks were striking thirteen).

Πάνω από εφτά δεκαετίες πέρασαν μετά την έκδοση του αριστουργήματος του Orwell, και αυτή η πρώτη αράδα ακούγεται τόσο φυσική και συναρπαστική όσο ποτέ. Αλλά όταν βλέπετε το πρωτότυπο χειρόγραφο, βρίσκετε κάτι άλλο: Όχι τόσο τη σαφήνεια του κειμένου όσο το περίπλοκο ξαναγράψιμο σειρών, με διαφορετικές μελάνες, που προδίδουν τη μεγάλη αναστάτωση του συγγραφέα.

To “1984” εκδόθηκε στο Λονδίνο την Τετάρτη 8 Ιουνίου 1949. Μέσα σε δώδεκα μήνες πούλησε 50.000 σκληρόδετους τόμους στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ στις ΗΠΑ το ίδιο διάστημα οι πωλήσεις έφτασαν τις 300.000. Ήταν ήδη ένα εκδοτικό φαινόμενο.

Σήμερα κανένας δεν γνωρίζει πόσα εκατομμύρια βιβλία του “1984”τυπώθηκαν, τόσο σε νόμιμες όσο και σε παράνομες εκδόσεις. Το έργο προσαρμόστηκε για το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, τη θεατρική σκηνή και τον κινηματογράφο, μελετήθηκε, έγινε μάθημα, αντιγράφηκε, διακωμωδήθηκε και λεηλατήθηκε για τις ιδέες και τις εικόνες που εκόμισε.

Τα έργα επιστημονικής φαντασίας ξεπερνιούνται πια πολύ γρήγορα είτε από την ξέφρενη εξέλιξη της τεχνολογίας και των επιστημών -που σπάνια επιβραβεύουν τις “προφητείες” και συχνότατα τις διαψεύδουν- αλλά το βιβλίο του Όργουελ, ζωντανό διαρκώς, παίζει το ρόλο του πολιτικού και κοινωνικού μανιφέστου κατά του “ελέγχου της σκέψης” και του ολοκληρωτισμού τελικά. Είναι μια αλληγορία της πλάνης, της μυθολογίας και των συνωμοσιών του Ψυχρού Πολέμου, Τελικά, όπως και αν το ονομάσει κανείς, παραμένει έργο αιχμής.

Αυτό που καθιστά το “1984” πρωτότυπο και διαρκώς αιχμηρό είναι ότι η πραγματικότητα δικαιώνει τον συγγραφέα, όπως και η αίσθηση πως αυτά που έρχονται θα είναι… απλώς χειρότερα. Κρατική βία και εξουθενωτική παρέμβαση στην ιδιωτική ζωή των πολιτών, νέα ανελεύθερα καθεστώτα, έλεγχος της σκέψης και της δράσης.

Κλασικό παράδειγμα της διαρκούς σύνδεσης του “1984” με τις εκάστοτε πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες ήταν η εντυπωσιακή αύξηση των πωλήσεων του βιβλίου ύστερα από ένα σχόλιο που έκανε μία σύμβουλος του Ντόναλντ Τραμπ, το οποίο θεωρήθηκε “εμπνευσμένο” από το συγκεκριμένο μυθιστόρημα. Συγκεκριμένα η Κελιάν Κόνγουεϊ, υπερασπιζόμενη τον εκπρόσωπο του Λευκού Οίκου Σον Σπάισερ, ο οποίος διαβεβαίωνε -παρά τις απτές αποδείξεις- ότι το πλήθος που παρακολούθησε την ορκωμοσία του Τραμπ ήταν το ογκωδέστερο που έχει συγκεντρωθεί ποτέ στην Ουάσινγκτον, έκανε λόγο για “εναλλακτικά γεγονότα”!

Πιθανώς πρόκειται για το καθοριστικό μυθιστόρημα του 20ού αιώνα, μια ιστορία που παραμένει αιώνια φρέσκια και σύγχρονη, και των οποίων οι όροι όπως ο “Big Brother”, ο “διπλός” και ο “newspeak” έχουν γίνει μέρος του καθημερινού πολιτισμού στοχασμού.

Ακόμα και σήμερα ο Όργουελ κατατάσσεται στους πιο σημαντικούς χρονικογράφους της αγγλικής κουλτούρας, καθώς έγραψε κριτικές λογοτεχνίας, ποίηση, μυθιστορήματα και πολεμικές ανταποκρίσεις. Παγκόσμια γνωστός είναι επίσης για την αλληγορική νουβέλα “Η φάρμα των ζώων” (1945) και το “Φόρος τιμής στην Καταλονία” (1938), που είναι μία καταγραφή των εμπειριών του από τον ισπανικό εμφύλιο

Για τους νεότερους το “1984” είναι το βιβλίο στο οποίο γράφτηκε για πρώτη φορά η ιστορική φράση “Big Brother is Watching you” (ο Μεγάλος Αδερφός σε παρακολουθεί). Ένας αστικός μύθος λέει ότι ο Όργουελ εμπνεύστηκε σχεδόν ακαριαία τη βασική πλοκή του έργου του όταν ως δημοσιογράφος στο BBC πέρασε τυχαία μπροστά από μία κάμερα και είδε το πρόσωπό του για πρώτη φορά σε μόνιτορ. Το 2008 οι “Times” τον κατέταξαν δεύτερο στη λίστα με τους 50 κορυφαίους βρετανούς συγγραφείς από το 1945.

Πολύ σπάνια μπορούν οι ιστορικοί της λογοτεχνίας και πολιτικοί αναλυτές να συμφωνήσουν ότι ένα βιβλίο “ιστορικής φαντασίας” θα διαβαστεί και από τις επόμενες γενιές. Το “1984” δεν είναι απλώς μυθιστόρημα. Είναι ένα σκληρό μάθημα για τη βάρβαρη εξουσία αλλά και για την ανθρώπινη φύση.

(Δημοσιεύτηκε στη «Μακεδονία της Κυριακής» στις 25 Ιουνίου 2017).