Μετά το πρώτο «σοκ» που προκάλεσαν στους αιρετούς εκπροσώπους της αυτοδιοίκησης οι προτάσεις που εισηγείται το υπουργείο Εσωτερικών για την αλλαγή του εκλογικού συστήματος στις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές το 2028, σταδιακά έρχεται η συνειδητοποίηση για το τι επιδιώκει να πετύχει τελικά η κυβέρνηση με το σχέδιό της για τη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Είναι σαφές ότι η ηγεσία του υπουργείου με επικεφαλής τον υπουργό Εσωτερικών Θοδωρή Λιβάνιο, ένα πρόσωπο που έχει μεγάλη αποδοχή από τους αυτοδιοικητικούς, με αφετηρία το συνέδριο της Ρόδου επιδίωξε να στείλει ένα πρώτο ηχηρό μήνυμα ότι ο στόχος είναι να αλλάξει πλήρως η ατζέντα και το θεσμικό πλαίσιο που διέπει την αυτοδιοίκηση.

Αυτό, βέβαια, δεν πρόκειται να γίνει άμεσα, καθώς οι προτάσεις που εντάσσονται στο σχέδιο του υπουργείου για τον νέο ενιαίο Κώδικα Αυτοδιοίκησης θα κατατεθεί στη βουλή, πιθανότατα ως το Πάσχα του 2025. Έως τότε θα γίνουν πολλές συζητήσεις και θα ανοίξει διάλογος με τα συλλογικά όργανα της ΤΑ, ενώ ως το 2028, οπότε και υπάρχει στόχευση να εφαρμοστούν οι αλλαγές, θα κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι της χώρας.

Κατά την άποψη πολλών αιρετών ο υπουργός κ. Λιβάνιος επιδίωξε να δείξει τις κρυφές προθέσεις της κυβέρνησης, αναφορικά με τις τομές που σχεδιάζει στην πολύπαθη αυτοδιοίκηση, πετώντας όμως το μπαλάκι των ευθυνών στους ίδιους τους αιρετούς για την επόμενη μέρα και τη νέα αποστολή τους που έχει ορίζοντα τις επόμενες εκλογές σε δήμους και περιφέρειες.

Ο κ. Λιβάνιος όμως είναι… παλιός και ξέρει όσο λίγοι ότι ο θεσμός της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι προβληματικός σε πολλά σημεία και ότι αυτό είναι σε γνώση των παλιών και έμπειρων δημάρχων. Και είναι, ίσως, ο πιο προβληματικός μέσα στο ευρύ φάσμα του Δημοσίου, αφού αρκετοί δήμοι παρά τον εκσυγχρονισμό του κράτους, διατηρούν ακόμη το πελατειακό σύστημα που φτιάχτηκε με… μαεστρία κατά το παρελθόν, δεν επιθυμούν την αξιολόγηση στο προσωπικό τους, ενώ η λειτουργία τους είναι σε μεγάλο βαθμό «στραγγαλιστική».

Οι πολίτες από την πλευρά τους δεν πείθονται πλέον ότι η αυτοδιοίκηση είναι ο εγγύτερος θεσμός για εκείνους, καθώς διαπιστώνουν όλα τα παραπάνω, γεγονός που αποτρέπει τη συμμετοχή τους στις εκλογές για την ανάδειξη δημάρχου και Περιφερειάρχη, αλλά ενισχύει τη μεγάλη αποχή, όπως αποδείχθηκε στην εκλογική αναμέτρηση του 2023.

Ο Κώδικας επιδέχεται αλλαγές εδώ και μισό αιώνα

Όσον αφορά πάντως τον νέο Κώδικα Αυτοδιοίκησης, το πλαίσιο του οποίου παρουσίασε ο υπουργός κ. Λιβάνιος, περιλαμβάνει και μία σειρά κρίσιμων θεμάτων, όπως ζητήματα διακυβέρνησης, εποπτείας, οικονομικής διαχείρισης, καταστατικής θέσης των αιρετών και αρμοδιοτήτων που στόχο έχουν να συμβάλουν στη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Ωστόσο, οι προτάσεις του νέου εκλογικού συστήματος που περιλαμβάνονται στον νέο Κώδικα, θα χρειαστούν πολύ μεγάλη επεξεργασία και εξαντλητικό διάλογο, επεσήμαναν στη «ΜτΚ» έμπειροι αυτοδιοικητικοί.

«Δεν πρόκειται να ισχύσουν όλα όσα προβλέπει στις εκλογές τους το 2028. Διαχρονικά στην αυτοδιοίκηση τα τελευταία 50 χρόνια ήρθαν πολλές αλλαγές στους παλιούς Κώδικες αναφορικά με το εκλογικό σύστημα. Να σκεφτεί κανείς ότι το σχέδιο Λιβάνιου θα ψηφιστεί Απρίλιο-Μάιο του 2025, αλλά εκλογές θα γίνουν το Νοέμβριο του 2028. Έως τότε όμως ουδείς μπορεί να προβλέψει σε ποια κατάσταση θα είναι η χώρα ή ποιο θα είναι το κυβερνητικό σχήμα, παράγοντες απολύτως κρίσιμοι για την επίτευξη των αλλαγών», υπογράμμισαν οι ίδιοι.

Σημείωσαν μάλιστα ότι ουδέποτε άλλαξε ριζικά ο Κώδικας, καθώς όλοι τους επέφεραν τομές, αλλά η βάση και ο κορμός τους παρέμεινε ίδιος.

Γιατί τώρα οι προτάσεις για αλλαγή

Ως προς το ερώτημα γιατί το ΥΠΕΣ επέλεξε τώρα, που ακόμη δεν έχει συμπληρωθεί ένας χρόνος από την έναρξη της νέας δημοτικής θητείας, η απάντηση για τους αιρετούς είναι πιο εύκολη: Αφενός γιατί το κράτος είναι εκτεθειμένο απέναντι στην ΤΑ, αφετέρου γιατί στο κλείσιμο μίας δύσκολης χρονιάς ήταν η κατάλληλη ευκαιρία να τους αποπροσανατολίσει από το μεγάλο πρόβλημα, που δεν είναι άλλο από τα οικονομικά των δήμων, οι περισσότεροι από τους οποίους βρίσκονται υπό κατάρρευση, λόγω της συνεχιζόμενης υποχρηματοδότησής τους και των μεγάλων υποχρεώσεων που ανέκυψαν στην αυγή του 2024 και κλήθηκαν να τις καλύψουν.

«Ήταν το καλύτερο ‘δόλωμα’ για τους αιρετούς οι προτάσεις για την αλλαγή του εκλογικού συστήματος, ένα πυροτέχνημα που πέταξε ο υπουργός Εσωτερικών πάνω από το νησί των Ιπποτών, για να αλλάξει συνολικά η ατζέντα και να αποπροσανατολιστούν, ώστε η συζήτηση για τη δεινή οικονομική κατάσταση των δήμων να γυρίσει αλλού», ανέφεραν στη «ΜτΚ» αυτοδιοικητικοί παράγοντες.

Το πρόβλημα στην αυτοδιοίκηση, τόνισαν δήμαρχοι, δεν είναι ένα νέο εκλογικό σύστημα, καθώς οι αλλαγές στα εκλογικά συστήματα γίνονται μετά από πολύ μεγάλη συζήτηση. Σε κάθε περίπτωση, έλεγαν διαρκώς οι αιρετοί στο συνέδριο της ΚΕΔΕ στη Ρόδο, δεν είναι το κρίσιμο αυτή τη στιγμή. «Το κρίσιμο είναι να είναι βιώσιμοι οι δήμοι και να γίνει καλύτερη η ζωή των πολιτών», σχολίασαν χαρακτηριστικά.

Και είναι αλήθεια ότι αυτή τη στιγμή άλλα προέχουν για τους δήμους και είναι η υποστελέχωση των υπηρεσιών, η υποχρηματοδότησή τους, η αύξηση του ενεργειακού κόστους. το δυσθεώρητο σε πολλές περιπτώσεις κόστος του Τέλους Ταφής, τα λειτουργικά έξοδα, η αύξηση μισθών δημοτικών υπαλλήλων κατά 12%, η αύξηση του τιμολογίου των ΦοΔΣΑ, η απορρόφηση νομικών προσώπων κοινωφελών επιχειρήσεων και σχολικών επιτροπών και η αυτόματη μετακίνηση των ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεών τους στους οικείους δήμους, η λειτουργία των σχολικών μονάδων κ.ά.

Συνεπώς, είναι ξεκάθαρο ότι το ΥΠΕΣ, επειδή δεν είχε τη δυνατότητα ή δεν ήθελε να ανοίξει το «πουγκί», για να προικοδοτήσει τους δήμους, ώστε να μπει φρένο στη φτωχοποίησή τους, επέλεξε σε αυτή τη φάση να παρουσιάσει τη νέα ατζέντα για την αυτοδιοίκηση.

Με λίγα λόγια, μπροστά στη συνεχιζόμενη γκρίνια των δημάρχων «δεν μας φτάνουν τα λεφτά, καταρρέουμε» το υπουργείο με την παρουσίαση του σχεδίου για τον Κώδικα επιχείρησε να κλείσει τόσο τη συζήτηση για την οικονομική κατάσταση των δήμων όσο και τη χρηματοδοτική στρόφιγγα για το 2025.

Παρατεταμένη ασφυξία

Και όλα αυτά την ώρα που η Επιτροπή Οικονομικών της ΚΕΔΕ παρουσίασε με τα μελανότερα χρώματα την οικονομική κατάσταση των δήμων, τονίζοντας ότι βρίσκονται σε παρατεταμένη ασφυξία, με αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς να αδυνατούν να συντάξουν το νέο προϋπολογισμό, ενώ μερικοί να ζητούν ήδη προκαταβολές από το 2025.

Μέχρι στιγμής, μάλιστα, στο Παρατηρητήριο Οικονομικής Αυτοτέλειας των ΟΤΑ δεν έχουν κατατεθεί περισσότεροι από 20 προϋπολογισμοί δήμων, ενώ θα έπρεπε έως σήμερα να φτάνουν τους 100, γεγονός που αποτυπώνει την οικονομική κατάσταση της συντριπτικής πλειοψηφίας.

«Τα πράγματα δεν είναι εύκολα λόγω της δημοσιονομικής προσαρμογής των προηγούμενων ετών», τόνισε ο πρόεδρος της Επιτροπής Οικονομικών της ΚΕΔΕ, δημοτικός σύμβουλος Έδεσσας, Γιάννης Μουράτογλου, καθώς, όπως είπε, η ΤΑ έχει υποστεί τις μεγαλύτερες μειώσεις στις κρατικές επιχορηγήσεις από οποιονδήποτε άλλον φορέα της Γενικής Κυβέρνησης, που από το 2009 ξεπερνούν το 60%.

Όμως, συνέχισε ο Μουράτογλου, η εικόνα δεν είναι καλύτερη και για το 2025, αφού με βάση τα στοιχεία του προσχεδίου του κρατικού προϋπολογισμού που έχει κατατεθεί στη Βουλή για τα έσοδα που αφορούν τους ΟΤΑ, διαφαίνεται μεγάλη απόκλιση των πόρων που δικαιούται η ΤΑ με βάση το Ν. 3852/10 και των πόρων που αποδίδονται.

Αναφερόμενος μάλιστα στους δημοσιονομικούς δείκτες της χώρας, υπογράμμισε ότι αυτό που συμβαίνει είναι παράλογο. «Ενώ έχουν θετική τροχιά και η χώρα έχει ενταχθεί σε αναπτυξιακή πορεία με τις συνεχείς αναβαθμίσεις επενδυτικών οίκων, η ΤΑ είναι ακόμα δέσμια μνημονιακών υποχρεώσεων του παρελθόντος», είπε χαρακτηριστικά.

«Πάμε σε διάλογο ούτε εγκρίνουμε ούτε απορρίπτουμε»

Η πρώτη επίσημη αντίδραση της ΚΕΔΕ στις προτάσεις του υπουργού Εσωτερικών Θ. Λιβάνιου δεν άργησε να έρθει, αλλά ήταν ισορροπημένη και μετρημένη.

«Δημιουργήθηκε πολύς θόρυβος, ως μη όφειλε. Δεν πρέπει να ασχοληθούμε με μία πρόταση που έγινε χθες και θα αποτελέσει αντικείμενο του διαλόγου που άνοιξε ήδη στην επιτροπή για τον νέο Κώδικα. Πρέπει να ασχοληθούμε με τα θεσμικά και τα οικονομικά. Αυτά είναι τα πιο σημαντικά προτάγματα που εμείς θέτουμε», σχολίασε ο πρόεδρος της ΚΕΔΕ Λάζαρος Κυρίζογλου.

Για το νέο εκλογικό σύστημα των δημοτικών και περιφερειακών εκλογών του 2028, το οποίο προτείνεται, είπε ότι «έγινε μία πρώτη πρόταση, την οποία ούτε την εγκρίνουμε ούτε την απορρίπτουμε. Την ακούσαμε πρώτη φορά στο συνέδριο. Θα συζητήσουμε στα όργανά μας και θα διαμορφώσουμε την τελική μας άποψη είτε για τη διατήρηση του υφιστάμενου εκλογικού συστήματος με βελτιώσεις είτε για αυτό που προτάθηκε. Τίποτε δεν είναι δεδομένο».

Ο πρόεδρος της ΚΕΔΕ, μάλιστα, επιχείρησε να κατευνάσει τις αντιδράσεις που εκδηλώθηκαν, λέγοντας στους αιρετούς να μην ανησυχούν ούτε να μονοπωλεί το ενδιαφέρον τους εν έτη 2024 αυτό το ζήτημα. «Άλλα είναι τα ζητήματα που πρέπει να προτάσσουμε. Δημιουργήθηκε ένας θόρυβος ως μη όφειλε», είπε χαρακτηριστικά και πρόσθεσε με νόημα «χτες τον είδαμε. Γιάννη τον βαφτίσαμε; Μη βιάζεστε».

«Ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις» ήταν το ενδεικτικό σχόλιο επί των υπουργικών προτάσεων του πρώτου αντιπροέδρου της ΚΕΔΕ, Γρηγόρη Κωνσταντέλλου.

Καμία αναφορά στο ψήφισμα

Και ενώ οι αιρετοί έδειξαν να αιφνιδιάζονται από το μοντέλο που προτείνει ο Θ. Λιβάνιος στο ψήφισμα του συνεδρίου της ΚΕΔΕ δεν υπάρχει -πέραν της προαναφερθείσας- καμία άλλη αναφορά, γεγονός που έδειξε ότι δεν υπήρξε καμία διάθεση τοποθέτησης από το ανώτατο συλλογικό όργανο των δημάρχων.

Αντιθέτως, η ΚΕΔΕ επιμένει σε συγκεκριμένα ζητήματα που απασχολούν την αυτοδιοίκηση όπως:

*Οικονομικά: Αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης (Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι: ΚΑΠ) κατά τουλάχιστον 1 δισ. ευρώ το 2025. Κάλυψη του υπερβάλλοντος ενεργειακού κόστους δήμων και Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης-Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ) από τον κρατικό προϋπολογισμό, ώστε να μην μετακυλιστεί στους δημότες.

* Προσωπικό: Επιτάχυνση διαδικασιών ΑΣΕΠ. Υλοποίηση τετραετούς προγράμματος κάλυψης των κενών θέσεων των δήμων.

* Νερό: Η ΚΕΔΕ εκφράζει την αντίθεσή της στις «αποσπασματικές και μη συνεκτικές» δηλώσεις του υπουργείου Περιβάλλοντος για τη διαχείριση των υδάτων και τις ΔΕΥΑ, μιλώντας για αντίθετες στο Σύνταγμα και την υφιστάμενη νομοθεσία αλλαγές. Επανέρχεται στην πρότασή της για τη λειτουργία «μίας ΔΕΥΑ σε κάθε νομό (ή και δύο, όπου κριθεί απαραίτητο, μόνο σε εθελούσια βάση)» και το Διοικητικό Συμβούλιο κάθε νέου σχήματος να ανήκει 100% στην αυτοδιοίκηση.

* Διαχείριση Απορριμμάτων: Κατάργηση του «Τέλους Ταφής», με την ΚΕΔΕ παράλληλα να επισημαίνει ότι ο δημόσιος χαρακτήρας του συγκεκριμένου τομέα «είναι συνταγματικά κατοχυρωμένος».

* Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας: Οι δήμοι και οι τοπικές κοινωνίες να είναι συνομιλητές και συνδιαμορφωτές αποφάσεων, να υπάρξουν σοβαροί περιβαλλοντικοί όροι και κανόνες που θα διασφαλίζουν τις τοπικές παραγωγικές δραστηριότητες.