Χρονιά ορόσημο για την Τοπική Αυτοδιοίκηση (ΤΑ) αναμένεται να αποτελέσει το 2025, μέσα στο οποίο πρόκειται να διαμορφωθεί η νέα Χάρτα της αυτοδιοίκησης με πρωταγωνιστές τους δήμους και τις περιφέρειες που έχουν πλέον την ευκαιρία να βρεθούν στο επίκεντρο της διακυβέρνησης της χώρας.

Η συγκυρία για τον θεσμό της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι ιδιαίτερα κρίσιμη, αφού συμπίπτει με τον εθνικό διάλογο για τη διαμόρφωση της νέας Χάρτας και του Νέου Κώδικα της ΤΑ, ο οποίος σύμφωνα με τον υπουργό Εσωτερικών, Θεόδωρο Λιβάνιο, θα ανοίξει τους πρώτους μήνες του 2025.

Το ζήτημα αυτό βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα των διεκδικήσεων των δήμων και των περιφερειών από την κυβέρνηση, που ζητούν εδώ και πολλά χρόνια την αλλαγή στο μοντέλο λειτουργίας του κράτους και της αυτοδιοίκησης.

Η ΚΕΔΕ έχει διατυπώσει την άποψη ότι η χώρα έχει αργήσει πολύ προς αυτήν την κατεύθυνση και γι’ αυτό θεωρεί ότι η κατάρτιση του νέου Κώδικα θα πρέπει να προχωρήσει γρήγορα. «Ο διάλογος, θεωρούμε ότι πρέπει να διεξαχθεί μέσα σε συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα και να οδηγήσει σύντομα σε συγκεκριμένα νομοθετικά αποτελέσματα. Δεν υπάρχει πλέον περιθώριο για καθυστερήσεις, αντίθετα πρέπει να κερδίσουμε το χαμένο χρόνο του παρελθόντος», σχολίασε χαρακτηριστικά ο πρόεδρος της ΚΕΔΕ, Λάζαρος Κυρίζογλου.

Η περίφημη μεταρρύθμιση όμως για την αυτοδιοίκηση, που στην ουσία είναι το νέο θεσμικό πλαίσιό της, αποτελεί τον κύριο στόχο για την ηγεσία του ΥΠΕΣ, αλλά και ένα μεγάλο στοίχημα για τους αιρετούς των δύο βαθμών που δείχνουν αποφασισμένοι να κερδίσουν.

Δήμαρχοι υποστηρίζουν ότι στο νέο θεσμικό πλαίσιο για την Τοπική Αυτοδιοίκηση θα πρέπει να αποδοθούν ουσιαστικές αρμοδιότητες μαζί με τους αναγκαίους πόρους, ώστε να μπει σε ένα σύστημα οικονομικής αυτοτέλειας, αλλά και να της αποδοθεί μέρος του αναπτυξιακού σχεδιασμού της χώρας.

Είναι σαφές πάντως ότι η ηγεσία του υπουργείου με επικεφαλής τον υπουργό Εσωτερικών, Θοδωρή Λιβάνιο, με αφετηρία το συνέδριο της Ρόδου τον περασμένο Νοέμβριο επιδίωξε να στείλει ένα πρώτο ηχηρό μήνυμα ότι ο στόχος είναι να αλλάξει πλήρως η ατζέντα και το θεσμικό πλαίσιο που διέπει την αυτοδιοίκηση.

«Η μεταρρύθμιση να λειτουργήσει ως συμβόλαιο»

Το χρονοδιάγραμμα της διαβούλευσης, κατά την ΚΕΔΕ, θα πρέπει να είναι εκ των προτέρων συγκεκριμένο και φαίνεται να συμφωνεί με τη δημόσια δέσμευση του υπουργού κ. Λιβάνιου ότι ο διάλογος θα έχει τελική ημερομηνία λήξης τις 31/03/2025.

«Αξιολογούμε ότι οι προτάσεις αυτές αποτελούν ένα πλαίσιο συζήτησης για διαβούλευση και όχι οριστικές διατάξεις. Η ΚΕΔΕ θα προσέλθει στον διάλογο και θα ανατροφοδοτήσει την πρόταση του ΥΠΕΣ με τις δικές της προτάσεις, θέτοντας ξεκάθαρα τις προτεραιότητες της αυτοδιοίκησης Α’ βαθμού», τόνισε ο πρόεδρος του οργάνου κ. Κυρίζογλου, προσθέτοντας ότι «ζητούμε μία πραγματική μεταρρύθμιση που θα λειτουργήσει ως ένα νέο συμβόλαιο εμπιστοσύνης μεταξύ Κράτους, Αυτοδιοίκησης Α’ και Β’ Βαθμού και κοινωνίας των πολιτών».

Στην κρισιμότητα της διαμόρφωσης της νέας Χάρτας της αυτοδιοίκησης έχει αναφερθεί επανειλημμένα και ο πρόεδρος της Περιφερειακής Ένωσης των Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΕΔ-ΚΜ), δήμαρχος Πυλαίας-Χορτιάτη, Ιγνάτιος Καϊτεζίδης.

«Στο νέο θεσμικό πλαίσιο για την Τοπική Αυτοδιοίκηση θα πρέπει να αποδοθούν ουσιαστικές αρμοδιότητες μαζί με τους αναγκαίους πόρους, ώστε να μπει σε ένα σύστημα οικονομικής αυτοτέλειας, αλλά και να της αποδοθεί μέρος του αναπτυξιακού σχεδιασμού της χώρας. Αυτά πρέπει να είναι τα χαρακτηριστικά μίας νέας μεταρρύθμισης στην ΤΑ, της θεμελιώδους μεταρρύθμισης για τη λειτουργία του ίδιου του κράτους. Ενός πραγματικά αποκεντρωμένου κράτους, σύγχρονου και ευρωπαϊκού», υπογράμμισε ο πρόεδρος της ΠΕΔ-ΚΜ.

Κληθείς μάλιστα να αναφέρει ποιες είναι οι στοχεύσεις της αυτοδιοίκησης για το 2025 είπε πως οι διεκδικήσεις και τα «θέλω» των δήμων αλλά και της ΠΕΔ-ΚΜ μπήκαν με τον πιο επίσημο τρόπο στο συνέδριο της ΚΕΔΕ στη Ρόδο. «Το 2025 είναι ένας κρίσιμος χρόνος για την ελληνική αυτοδιοίκηση. Θα πρέπει να απαντήσουμε στο ερώτημα αν θα παραμείνουμε σε μία βαλκανοποίηση της αυτοδιοίκησης στην πατρίδα μας ή αν θα πάμε σε μία ευρωπαϊκού τύπου αυτοδιοίκηση, σύγχρονη, μεταρρυθμιστική και δημοκρατική», τόνισε ο κ. Καϊτεζίδης και πρόσθεσε πως οι αυτοδιοικητικοί απαντούν στο δεύτερο σενάριο και αυτό θα στηρίξουν».

«Μέσα στο 2025», σημείωσε ο πρόεδρος της ΠΕΔ-ΚΜ, «έχουμε τον Κώδικα, τις οικονομικές μας διεκδικήσεις, ώστε να σταματήσουμε τις πάσης φύσεως επιδοτήσεις και επιχορηγήσεις και να πάμε στην οικονομική αυτοτέλεια των δήμων και βέβαια μία σειρά από συνεργασίες με το υπουργείο, για να οδηγηθούμε σε αυτό που λέμε ευρωπαϊκή αυτοδιοίκηση».

Ο Κώδικας, οι αλλαγές και οι στόχοι

Ο νέος Κώδικας Αυτοδιοίκησης, το πλαίσιο του οποίου παρουσίασε σε γενικές γραμμές ο υπουργός κ. Λιβάνιος, περιλαμβάνει μία σειρά κρίσιμων θεμάτων, όπως ζητήματα διακυβέρνησης, εποπτείας, οικονομικής διαχείρισης, καταστατικής θέσης των αιρετών και αρμοδιοτήτων που στόχο έχουν να συμβάλουν στη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Η πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΣ παρουσίασε τον Νοέμβριο ένα κείμενο θέσεων με 10 άξονες πάνω στο περιεχόμενο της Μεταρρύθμισης, και από τον Ιανουάριο θα πρέπει να τρέξει με υψηλές ταχύτητες, για να ανοίξει τον διάλογο με τα συλλογικά όργανα της αυτοδιοίκησης και να διαμορφώσει το σχέδιο με βάση τις προτάσεις που θα κατατεθούν, ώστε η μεγάλη μεταρρύθμιση που οραματίζεται να μπει στις ράγες και να λυθούν τα πολυμέτωπα προβλήματα των δήμων και των περιφερειών.

Στην ατζέντα του ο κ. Λιβάνιος έχει 11 έργα και 7 μεταρρυθμίσεις, ενώ σχεδιάζει μία ακόμα σημαντική τομή που αφορά το Παρατηρητήριο Γραφειοκρατίας που θα συσταθεί αλλά και την επέκταση του συστήματος στοχοθεσίας και αξιολόγησης σε ΝΠΙΔ και ΑΕ του δημόσιου τομέα.

«Ο νέος Ενιαίος Κώδικας Αυτοδιοίκησης θα είναι ένα νομοθέτημα με μεγάλο αριθμό άρθρων, το οποίο θα συμπεριλάβει όλες τις διατάξεις που αφορούν την αυτοδιοίκηση. Η δημόσια διαβούλευση θα είναι εξοντωτική, προφανώς και με τα συλλογικά όργανα της αυτοδιοίκησης, τους εργαζόμενους και όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, και θα προσπαθήσουμε με έναν έξυπνο τρόπο να φτιάξουμε και ειδική σελίδα που θα εξηγεί τις αλλαγές αναλυτικά, τι ισχύει, τι αλλάζει, ποιες είναι οι αντιστοιχήσεις των παλιών άρθρων με τα καινούργια, προκειμένου και να μπορέσουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι να ενημερωθούν, για να μπορέσουν όλοι να κρίνουν δίκαια αυτό το νομοσχέδιο που θα έρθει το 2025», ανέφερε προ ημερών στη Βουλή ο κ. Λιβάνιος.

Νέο εκλογικό σύστημα

Οι σημαντικότερες αλλαγές, οι οποίες τίθενται ως βάση διαλόγου για τη σύνταξη του νέου Ενιαίου Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι οι εξής:

*Αλλαγές στην εκλογική διαδικασία για τις αυτοδιοικητικές αρχές με εκλογή δημοτικών και περιφερειακών αρχών σε έναν και μόνο γύρο. Οι δημοτικές και περιφερειακές αρχές της χώρας θα εκλέγονται σε έναν και μόνο γύρο. Ο εκλογέας θα έχει τη δυνατότητα επιλογής και δεύτερου συνδυασμού στο ίδιο ψηφοδέλτιο. Σε περίπτωση που κανένας συνδυασμός δεν συγκεντρώσει το 50% + 1 ψήφο επί των έγκυρων ψήφων της πρώτης επιλογής, οι δύο πρώτοι σε ψήφους συνδυασμοί προκρίνονται στη δεύτερη φάση καταμέτρησης.

*Προαιρετική ηλεκτρονική ψηφοφορία στις εκλογές δήμων και περιφερειών.

Δίνοντας ένα ακόμη εργαλείο για τη διευκόλυνση των εκλογέων στην άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος, μετά την επιτυχημένη εισαγωγή της επιστολικής ψήφου στις ευρωεκλογές του 2024, το υπουργείο Εσωτερικών προανήγγειλε την εισαγωγή της δυνατότητας ηλεκτρονικής ψηφοφορίας για τις αυτοδιοικητικές εκλογές για όποιον εκλογέα το επιθυμεί, διατηρώντας παράλληλα την κλασική ψηφοφορία με φυσική παρουσία.

*Κήρυξη πρόωρων εκλογών εντός των 3 πρώτων ετών της πενταετούς θητείας για το υπόλοιπο της θητείας.

Η δυνατότητα αυτή θα μπορεί να αξιοποιηθεί, εφόσον συμφωνούν τα 4/5 του συνολικού αριθμού των μελών του δημοτικού ή περιφερειακού συμβουλίου και ο δήμαρχος ή περιφερειάρχης αντίστοιχα. Με την αλλαγή αυτή μπαίνει τέλος σε φαινόμενα διοικητικής παράλυσης που δημιουργούνται σε περιπτώσεις ανεξαρτητοποίησης δημοτικών συμβούλων.

* Μείωση του αριθμού των υποψήφιων συμβούλων σε έως 50% επιπλέον των θέσεων, αντί 150% που ισχύει σήμερα.

Με τη μείωση του συγκεκριμένου ποσοστού, ένας συνδυασμός δημοτικών εκλογών σε ένα συμβούλιο 31 μελών, αντί για έως 78 υποψηφίους που μπορούσε να είχε το 2023, θα έχει 47.

*Εκλογή των δημοτικών συμβούλων ενιαία στο σύνολο του δήμου και όχι ανά δημοτική ενότητα.

Δεκαπέντε χρόνια μετά την εφαρμογή του Καλλικράτη και τις συνενώσεις των καποδιστριακών δήμων, δεν υφίσταται πλέον λόγος να διατηρείται η διακριτή εκλογική περιφέρεια.

* Διεξαγωγή των εκλογών την τελευταία Κυριακή του Νοεμβρίου.

Η αλλαγή αυτή θα μειώσει το χρονικό διάστημα από τη διεξαγωγή των εκλογών μέχρι την ανάληψη καθηκόντων από τις νέες αρχές, μειώνοντας, αντίστοιχα, το ενδεχόμενο κενό εξουσίας.

Ξεμπλέκει το κουβάρι των αρμοδιοτήτων.

Στην ανακατανομή και ως εκ τούτου και το ξεκαθάρισμα των αρμοδιοτήτων σε 4 βασικούς άξονες -με άλλους τέσσερις να έπονται αμέσως μετά- στοχεύει το υπουργείο Εσωτερικών, με τις αλλαγές να εντάσσονται στον νέο Ενιαίο Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Αλλαγές που εκκρεμούν εδώ και πολλά χρόνια και στόχο έχουν την επίλυση ενός μεγάλου προβλήματος του κράτους που αφορά την αλληλοεπικάλυψη των φορέων, καθώς οι αρμοδιότητες που ασκούν οι δήμοι, οι περιφέρειες, οι αποκεντρωμένες διοικήσεις και το κεντρικό κράτος εξακολουθούν να είναι μπερδεμένες και σε πολλές περιπτώσεις να πέφτουν η μία πάνω στην άλλη, δημιουργώντας πολλές «γκρίζες ζώνες».

Ειδικότερα, με βάση τις προωθούμενες ρυθμίσεις ο καθαρισμός των φρεατίων και των ρεμάτων, ένας τομέας κρίσιμος για την πολιτική προστασία, θα ανατεθεί στους δήμους, ενώ η έκδοση οικοδομικών αδειών θα μεταφερθεί στο υπουργείο Περιβάλλοντος. Παράλληλα, δημοτικές επιχειρήσεις θα διαχειρίζονται την ύδρευση αναφορικά με το πόσιμο νερό και την αποχέτευση, ενώ την άρδευση θα εποπτεύει το ΥΠΕΝ.

Επίσης, προβλέπεται η δημιουργία ενός νέου συμβουλίου που θα λαμβάνει τις αποφάσεις για τη διαχείριση μητροπολιτικών συγκροτημάτων.

Στον κρίσιμο τομέα της Πολιτικής Προστασίας υπάρχει ακόμη και σήμερα μεγάλη αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων. Για παράδειγμα, σήμερα στον καθαρισμό των ρεμάτων έχουν εμπλοκή το δασαρχείο, η Περιφέρεια και ο δήμος. Για τον λόγο αυτό η αρμοδιότητα θα περάσει οριστικά και αμετάκλητα στους δήμους, καθώς το κρας-τεστ του περασμένου καλοκαιριού με τον καθαρισμό των οικοπέδων που ήταν αρμοδιότητα των δήμων, είχε θετικό πρόσημο.

Οι υπηρεσίες δόμησης, δηλαδή οι παλιές πολεοδομίες, μεταφέρθηκαν το 2010 με τον «Καλλικράτη» από τις παλιές νομαρχίες στους δήμους. Δεκαπέντε χρόνια μετά, πολλοί δήμοι δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν ικανοποιητικά τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Οι υπηρεσίες δόμησης είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα ότι μία αρμοδιότητα που μεταφέρεται πρέπει να γίνεται βάσει σχεδίου.

Με βάση όσα έχει ήδη αναφέρει ο υπουργός Εσωτερικών, δύο είναι τα βασικά κριτήρια για την κατανομή των αρμοδιοτήτων: πρώτον, αν αυτή αφορά τοπικού επιπέδου ζήτημα, περιφερειακού επιπέδου ζήτημα ή αν είναι εθνικής εμβέλειας. Οι δήμοι, οι περιφέρειες και το κεντρικό κράτος αντίστοιχα θα κληθούν να την ασκήσουν.

Το δεύτερο κριτήριο είναι ποιο επίπεδο διακυβέρνησης μπορεί να ασκήσει αποτελεσματικότερα την αρμοδιότητα προς όφελος των πολιτών.

Μία ακόμη σημαντική αρμοδιότητα είναι αυτή του οδικού δικτύου. Σήμερα ακόμη και δρόμοι οι οποίοι διέρχονται αμιγώς εντός των ορίων ενός δήμου ανήκουν στη περιφέρεια, και για τον λόγο αυτό στόχος είναι ο εξορθολογισμός της κατανομής, αφήνοντας στην Περιφέρεια μόνο σημαντικούς δρόμους υπερτοπικού χαρακτήρα.

Οικονομικά «ανοιχτή πληγή»

Με αυστηρή λιτότητα θα αναγκαστούν να πορευτούν και το 2025 οι δήμοι της χώρας, με τα δημοτικά ταμεία να παραμένουν… άδεια, παρότι βγαίνουν από μία πολύ δύσκολη χρονιά, αντιμετωπίζοντας σοβαρά προβλήματα λόγω της υποχρηματοδότησής τους και των μεγάλων υποχρεώσεών τους.

Οι δήμοι ζητούν την ενίσχυσή τους με νέο προσωπικό, προκειμένου να μπορούν να ανταποκριθούν στις αρμοδιότητές τους, αλλά και την ουσιαστική θεσμική και οικονομική αναβάθμιση της καταστατικής θέσης του αιρετού πολιτικού προσωπικού των ΟΤΑ.

Ήδη, η ΚΕΔΕ εξέφρασε την πλήρη αντίθεσή της στο ύψος των πόρων που προβλέπει ο προϋπολογισμός του 2025 για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, με τους δημάρχους να προβληματίζονται για το πώς θα καλύψουν το 2025 τις αυξημένες υποχρεώσεις τους.

Τονίζουν ότι, παρά τις προβλέψεις για μεγάλο ρυθμό ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, 2,2% το 2025, η απόδοση στους δήμους των ποσών που αναλογούν, υπολείπεται, όχι μόνο από το ποσό που προβλέπεται από την ισχύουσα νομοθεσία, αλλά και από το ανώτατο όριο αποδόσεων που έχει τεθεί.

Συγκεκριμένα, ενώ βάσει του Ν.3852/2010 θα έπρεπε να τους αποδοθούν 8,3 δισ. ευρώ, σύμφωνα με τις προβλέψεις του προϋπολογισμού το 2025, οι αποδιδόμενοι πόροι ανέρχονται σε 2,5 δισ. ευρώ, ποσό πολύ πιο χαμηλό και από το ανώτατο όριο αποδόσεων (πλαφόν) που έχει οριστεί για τους ΟΤΑ και ανέρχεται σε 3.8 δισ.

Σε σχέση με το 2024, το 2025 και εφεξής θα αποδίδονται στους δήμους 140 επιπλέον εκατ. ευρώ, ωστόσο η ΚΕΔΕ υποστηρίζει ότι η απόσταση από πραγματικές ανάγκες των δήμων παραμένει μεγάλη, οι δήμοι εξακολουθούν να βρίσκονται σε παρατεταμένη οικονομική ασφυξία και να είναι δέσμιοι μνημονιακών υποχρεώσεων του παρελθόντος.

Μάλιστα η ΚΕΔΕ δηλώνει ότι παραμένει στη διάθεση του υπουργείου Εσωτερικών, ώστε να ξεκινήσει η διαδικασία καταγραφής των παρακρατηθέντων πόρων μέσω κοινής επιτροπής και με το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, η οποία πρέπει να συσταθεί.

Θεσμικά ζητήματα

Στο πλαίσιο των διεκδικήσεων της αυτοδιοίκησης εντάσσονται και μία σειρά από θεσμικά ζητήματα, με κυρίαρχο την ενίσχυση του προσωπικού.

Οι δήμοι, μεταξύ άλλων, ζητούν την απλούστευση και επιτάχυνση των διαδικασιών πρόσληψης του προσωπικού μέσω του ΑΣΕΠ, την υλοποίηση ενός τετραετούς προγράμματος για την κάλυψη των κενών θέσεων σε προσωπικό των δήμων, τη στελέχωση των νέων υπηρεσιών και την αντικατάσταση των αποχωρούντων υπαλλήλων (με την κινητικότητα και τη συνταξιοδότηση).

Επίσης, ζητούν την ολοκλήρωση του προγράμματος στελέχωσης της Δημοτικής Αστυνομίας, καθώς και την άμεση συνέχιση εφαρμογής και λειτουργίας του προγράμματος απασχόλησης ανέργων 55-74, για αυτονόητους λόγους των πολύ πιεστικών αναγκών τους (καθαριότητα, πράσινο, σχολικοί φύλακες κ.λπ.) αλλά και για λόγους κοινωνικούς.

Δείκτες ποιότητας

Ειδική μνεία στο πλαίσιο των αλλαγών, κάνει το υπουργείο Εσωτερικών και στη δημόσια λογοδοσία των αιρετών και των τοπικών αρχών, καθώς καθιερώνεται η παραγωγική λειτουργία των δεικτών ποιότητας των δήμων και των περιφερειών.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 29.12.2024