Ο Αργύρης Κουμτζής μετρά μερικές μέρες ως άριστος πτυχιούχος του τμήματος Φυσικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και αυτήν τη στιγμή, γοητευμένος από το διάστημα, πραγματοποιεί το όνειρό του, εκπονώντας το διδακτορικό του με υποτροφία στο ινστιτούτο έρευνας για το ηλιακό σύστημα Max Planck, στο Γκέτιγκεν της Γερμανίας.

Το όνειρο δεκάδων φοιτητών με προβλήματα όρασης να σπουδάσουν σε ένα αντίστοιχο τμήμα δεν θα γινόταν πραγματικότητα εάν ο ίδιος δεν είχε την επιμονή και το θάρρος να ανοίξει το δρόμο προς αυτήν την κατεύθυνση και να κυνηγήσει το αυτονόητο: μία θέση σε μία σχολή που πριν από μερικά χρόνια δεν επέτρεπε την εισαγωγή σε υποψηφίους με αναπηρία στα χέρια ή με απώλεια όρασης.

«Είχα αποφασίσει ότι θέλω να μπω στο τμήμα Φυσικής του ΑΠΘ από την πρώτη λυκείου. Συζητώντας με έναν φίλο μου, μου είπε ότι κάτι τέτοιο δεν επιτρέπεται εάν έχεις αναπηρία όρασης ή αναπηρία στα άνω άκρα. Αμέσως αυτό που σκέφτηκα είναι ότι πρόκειται για κάποια παρεξήγηση ή τέλος πάντων μια τυπική διαδικασία, που είναι θέμα χρόνου να λυθεί. Δυστυχώς, αποδείχτηκε ότι δεν ήταν έτσι τα πράγματα», λέει στη «Θ» ο 23χρονος φοιτητής. Σημειώνει ότι η κατάσταση πήρε ευτυχώς μία απροσδόκητα θετική τροπή, όταν, το 2013, δημοσιοποιήθηκε το θέμα και ο δήμαρχος Νεάπολης - Συκεών Σίμος Δανιηλίδης απευθύνθηκε στον υπουργό Παιδείας, Ανδρέα Λοβέρδο, και έτσι ο νόμος άλλαξε. «Δεν είχαν πλέον τη δικαιοδοσία να επιλέξουν ποιους φοιτητές δεν θα κάνουν δεκτούς. Αυτήν τη στιγμή αυτό ισχύει πλέον σε όλα τα πανεπιστήμια στην Ελλάδα. Οποιοσδήποτε φοιτητής με αναπηρία έχει την κατάλληλη βαθμολογία με το θεσμό του 5% μπορεί να μπει στο πανεπιστήμιο, το οποίο με τη σειρά του είναι υποχρεωμένο να του παρέχει, για να ολοκληρώσει τις σπουδές του» περιγράφει.

Τα προβλήματα ωστόσο συνεχίστηκαν και στο πανεπιστήμιο, αφού το να σπουδάζει ένας φοιτητής με προβλήματα όρασης σε μία όχι θεωρητική επιστήμη ήταν οπωσδήποτε μία πρόκληση και για τους ίδιους τους καθηγητές. «Οι περισσότεροι από τους καθηγητές δεν ήξεραν βασικά πράγματα για το πώς ένας τυφλός κάνει πράγματα στην καθημερινότητά του, οπότε η παρουσία μου τους φαινόταν λίγο ‘περίεργη’. Δεν θεωρώ κακή την πρόθεσή τους, αλλά θεωρώ πως υπήρχε περισσότερο άγνοια και φόβος για κάτι άγνωστο και ότι θα είχαν μία επιπλέον ευθύνη πάνω τους» εξηγεί.

«Είχα κι ένα εσωτερικό πείσμα να τους δείξω ότι μπορώ να τα καταφέρω και μπορώ να αντεπεξέλθω. Θυμάμαι όταν έμαθα τη βαθμολογία στο πρώτο μάθημα της εξεταστικής, που πήρα άριστα, ενώ το μάθημα είχε 70% αποτυχία. Ήταν πραγματικά μία τις πιο χαρούμενες μέρες στη ζωή μου!» θυμάται με ενθουσιασμό, συμπληρώνοντας ότι με την πάροδο του χρόνου οι καθηγητές ήταν πολύ πρόθυμοι να τον βοηθήσουν, ενώ πολλές φορές προσάρμοζαν το μάθημα ώστε να μπορεί να το παρακολουθεί. «Νομίζω πως το σημείο κλειδί ήταν όταν με είδαν μέσα στο αμφιθέατρο να πηγαίνω με όλους τους υπόλοιπους φοιτητές, να συμμετέχω, να απαντάω σωστά στις ερωτήσεις, οπότε δεν υπήρχε λόγος να με αμφισβητούν» καταλήγει.

Ο Σεβαστός Κουμτζής, αδελφός του Αργύρη, είναι προπτυχιακός φοιτητής στο 5ο έτος των σπουδών του, στη σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών του ΑΠΘ και αντιμετωπίζει αντίστοιχη αναπηρία, με σχεδόν ολική αναπηρία όρασης. Φέτος ως μέλος της φοιτητικής ομάδας του ΑΠΘ, Aristotle Racing Team, στην υποομάδα των αεροδυναμικών, κατάφερε μαζί με την ομάδα του να κατακτήσει την τρίτη θέση στο αγώνισμα του μηχανολογικού σχεδιασμού, στον παγκόσμιο φοιτητικό διαγωνισμό Formula Student, που φιλοξενήθηκε στο Άσεν της Ολλανδίας. «Το βασικό κομμάτι είναι ο σχεδιασμός και η κατασκευή αλλά υπάρχουν κι άλλα κομμάτια, στα οποία μπορώ και βοηθάω, ας πούμε στα αεροδυναμικά, που είναι πιο θεωρητικό κομμάτι. Φυσικά στους αγώνες υπάρχει το αγώνισμα του μηχανολογικού σχεδιασμού που είναι καθαρά θεωρητικό και σε αυτό φέτος πήραμε την τρίτη θέση» εξηγεί στη «Θ» με ενθουσιασμό.

Η επιλογή του να διαλέξει την επιστήμη της μηχανολογίας ήταν σίγουρα μια πρόκληση για εκείνον, αφού όπως και στην περίπτωση του Αργύρη, πρόκειται για μια κατεξοχήν «πρακτική» σχολή. «Τα πράγματα δυσκολεύουν όταν ένας φοιτητής με προβλήματα όρασης αποφασίσει να ακολουθήσει το δρόμο των θετικών επιστημών» λέει με νόημα ο 22χρονος φοιτητής. «Οι περισσότεροι φοιτητές επιλέγουν τις ανθρωπιστικές επιστήμες που ως επί το πλείστον δεν περιλαμβάνουν πρακτικά μαθήματα. Το να γίνεις μηχανολόγος είναι κάτι πολύ σύνθετο από μόνο του, πόσο μάλλον εάν έχεις και κάποια αναπηρία όρασης. Ευτυχώς, έχω 95% αναπηρία που αυτό σημαίνει ότι δυσκολεύομαι μεν, από την άλλη όμως μπορώ να δω κάποια μεγάλα γραφήματα και εξισώσεις» περιγράφει.

Πόσο προσβάσιμα είναι τα πανεπιστήμια;

Για να είναι προσβάσιμο ένα πανεπιστήμιο οφείλει να διαθέτει τόσο τις κατάλληλες υποδομές (σωστός κτιριακός σχεδιασμός που να επιτρέπει την τοποθέτηση ανελκυστήρων, αναβατορίων, μεταφορά φοιτητών με κινητικά προβλήματα, κατασκευή ραμπών, οδηγοί τυφλών κτλ.) αλλά και το απαραίτητο εκπαιδευτικό υλικό, το οποίο, για τις περιπτώσεις φοιτητών με προβλήματα όρασης, πρέπει να περάσει από μία διαφορετική επεξεργασία.

«Ο νόμος μάς δίνει το δικαίωμα να ζητήσουμε από τους εκδοτικούς οίκους το βιβλίο σε ηλεκτρονική μορφή. Για να διαβάσω ένα βιβλίο, το βάζω σε ένα ειδικό λογισμικό που έχω στον υπολογιστή μου, το οποίο διαβάζει ό,τι υπάρχει στην οθόνη. Εάν είναι σε μορφή κειμένου, το κάνει με μεγάλη αξιοπιστία. Εάν αυτό είναι εικόνα, διάγραμμα, εξίσωση και μαθηματικά, το λογισμικό δεν είναι τόσο χρήσιμο και τα δεδομένα αυτά πρέπει να μετατραπούν με άλλα προγράμματα. Δυστυχώς, το πανεπιστήμιο δεν το κάνει αυτό, διότι είναι πολύ δύσκολο και χρονοβόρο» αναφέρει ο Αργύρης. «Σε αυτήν τη περίπτωση βασίζεσαι πολύ στον ίδιο σου τον εαυτό με το να παρακολουθείς ανελλιπώς τα μαθήματα και να ζητάς από τους καθηγητές να σου δώσουν τις σημειώσεις τους και φυσικά να διαβάζεις με φίλους» συμπληρώνει.

«Υπάρχει η αντίληψη ότι είναι συγκεκριμένα τα πράγματα που χρειάζεται κάποιος όταν δεν βλέπει, το οποίο δεν ισχύει» προσθέτει ο Σεβαστός. «Τα προβλήματα όρασης δεν είναι όλα ίδια. Ένας που έχει έστω μερική όραση βοηθιέται με εντελώς διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι ένας με ολική τύφλωση. Εμένα, για παράδειγμα, θα με βοηθούσε περισσότερο ένα οπτικό βοήθημα παρά ένας οδηγός τυφλών» αναλύει. Όπως περιγράφουν οι φοιτητές, το κύριο πρόβλημα που εντοπίζουν δεν είναι η έλλειψη υποδομών, αλλά η έλλειψη σωστής ενημέρωσης για το πώς μπορεί κανείς να έχει πρόσβαση σε αυτές.

«Στην κεντρική βιβλιοθήκη στο ΑΠΘ υπάρχει υπολογιστής με ειδικό λογισμικό, που δημιουργεί μία επιπρόσθετη γραμμή Braille και εκεί μπορείς να διαβάσεις πράγματα. Υπάρχει επίσης ένας εκτυπωτής Braille και ένας που τυπώνει ανάγλυφα γραφήματα. Από μόνες τους αυτές οι συσκευές, εάν κάποιος δεν ξέρει να τις χρησιμοποιεί ή ακόμη δεν γνωρίζει την ύπαρξή τους, δεν έχει νόημα» επισημαίνει ο Αργύρης, τονίζοντας ωστόσο ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχουν μερικοί εκπαιδευμένοι υπάλληλοι, οι οποίοι είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν τους φοιτητές. «Χρειάζεται μια κεντρική οργάνωση και ένα μέρος που μπορεί κάποιος να πάει και να νιώσει ότι δεν είναι μόνος του» καταλήγει.

Οι υποδομές σε ΑΠΘ και ΠΑΜΑΚ

Πολλά είναι τα προβληματικά σημεία προσβασιμότητας στο ΑΠΘ, τα οποία είτε σχετίζονται με κακό κτιριακό σχεδιασμό (κτίρια με πολλά επίπεδα) είτε με έλλειψη κεντρικού σχεδιασμού διαδρομής για ΑμεΑ μέσα στους χώρους του πανεπιστημίου. Αυτήν τη στιγμή, στο σύνολο των εγκαταστάσεων, το πανεπιστήμιο διαθέτει περίπου 30 αναβατόρια κλίμακος και 100 ανελκυστήρες, οι οποίοι συντηρούνται ανελλιπώς δύο φορές το μήνα.

Το Αυτοτελές Γραφείο Προσβασιμότητας Ατόμων με Αναπηρία (ΑμεΑ) στο ΑΠΘ δημιουργήθηκε με απόφαση του πρυτανικού συμβουλίου το 2008, με στόχο να αντιμετωπίζει αυτού του είδους τα προβλήματα προσβασιμότητας. «Με τη βοήθεια της τεχνικής υπηρεσίας και του γραφείου αυτού προσπαθούμε να έχουμε περισσότερα σημεία προσβασιμότητας για παιδιά ΑμεΑ, κυρίως για φοιτητές με κινητικά προβλήματα, για τη μεταφορά τους στο campus είτε για τη διαδρομή τους μέσα στο κτίριο. Επειδή σχεδόν όλα μας τα κτίρια είναι προβληματικά από την κατασκευή τους, κάνουμε πολλές φορές παρεμβάσεις κατά περίπτωση, ανάλογα και με τις αναφορές που λαμβάνουμε. Εάν πέσει στην αντίληψή μας κάποιο πρόβλημα, τρέχουμε να βρούμε λύση, μπορεί να χρειαστεί να δημιουργήσουμε μία ράμπα, να παραγγείλουμε ένα αναβατόριο ή να χρειαστεί να κάνουμε ένα μικρό ασανσέρ κάθετης ανύψωσης» αναφέρει στη «Θ» ο γενικός διευθυντής στο τμήμα τεχνικών υπηρεσιών και μηχανοργάνωσης ΑΠΘ Νικόλαος Μανουσαρίδης, το οποίο εποπτεύει το Αυτοτελές Γραφείο Προσβασιμότητας Ατόμων με Αναπηρία (ΑμεΑ).

Σύμφωνα με τον ίδιο, τα κυριότερα προβλήματα προσβασιμότητας εντοπίζονται στο κτίριο των βασικών επιστημών της Ιατρικής και στα κτίρια της Πολυτεχνικής σχολής. «Η Παιδαγωγική σχολή είναι μια καινούργια σχολή, η οποία, λόγω δομής, είναι προσβάσιμη. Το Πολυτεχνείο, ωστόσο, διαθέτει πολλαπλά κτίρια με διαφορετικές εισόδους και διαφορετικά υψόμετρα. Αντίστοιχα, το κτίριο βασικών επιστημών της Ιατρικής έχει επτά διαφορετικές εισόδους» επισημαίνει.

«Είναι θετικό ότι υπάρχει ένα τέτοιο γραφείο. Το πρόβλημα είναι ότι με τη δημιουργία του δεν στελεχώθηκε με προσωπικό. Το πανεπιστήμιο έχει συγκεκριμένο αριθμό υπαλλήλων, τα προβλήματα πολλαπλασιάζονται συνεχώς, έτσι προσπαθούμε να κάνουμε μία δίκαιη κατανομή από πλευράς προσωπικού και επενδύσεων. Οπότε κάνουμε πολλές φορές δράσεις, αλλά δυστυχώς αφού μας προλάβουν τα γεγονότα» προσθέτει. Ενθαρρυντικό είναι πάντως ότι στους επόμενους έξι μήνες αναμένεται να κατασκευαστούν ράμπες στα δύο κεντρικά πάρκα του πανεπιστημίου (Αστεροσκοπείου και Μετεωροσκοπείου), ενώ μελετάται και η κατασκευή εξωτερικών ανελκυστήρων για ορισμένα κτίρια. Εκτός από το γραφείο προσβασιμότητας, η Επιτροπή Κοινωνικής Πολιτικής και Υγείας του ΑΠΘ, με αρμοδιότητα ακαδημαϊκού περιεχομένου, παρέχει στους φοιτητές την απαραίτητη εκπαίδευση, ενώ διαθέτει και δύο λεωφορεία για ΑμεΑ, τα οποία λειτουργούν επί 24ώρου βάσεως.

Η Μονάδα Προσβασιμότητας του Πανεπιστημίου Μακεδονίας δημιουργήθηκε πριν από περίπου δύο χρόνια μέσω ενός προγράμματος ΕΣΠΑ για ευπαθείς ομάδες φοιτητών με αναπηρίες, και καλύπτει βασικές ανάγκες, όπως η πρόσβαση στο εκπαιδευτικό υλικό (έντυπο και ηλεκτρονικό) και η πρόσβαση στους χώρους του πανεπιστημίου (επίκειται η αγορά ενός βαν μεταφοράς με χωρητικότητα ενός αναπηρικού αμαξιδίου). Παράλληλα, το Πανεπιστήμιο διαθέτει και τμήμα συμβουλευτικής υποστήριξης φοιτητών με στόχο να τους εξυπηρετεί στην καθημερινότητά τους και την εκπαίδευσή τους στον εξοπλισμό που διαθέτει το Πανεπιστήμιο.

«Όπως ξέρετε, είμαστε ένα πανεπιστήμιο με πιο θετικό προσανατολισμό, οπότε φροντίσαμε ώστε μέσα από τις υπηρεσίες μας να διασφαλίζουμε και την πλήρη προσβασιμότητα σε κάθε είδους συγγράμματα, ακόμη κι αυτά που περιλαμβάνουν εικόνες και μαθηματικούς τύπους και τη μετατροπή τους σε ειδική μορφή, απτική ή οπτικοακουστική για άτομα με όλα τα προβλήματα όρασης», περιγράφει ο επιστημονικά υπεύθυνος της μονάδας και καθηγητής του τμήματος Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής ΠΑΜΑΚ Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος.

Το Πανεπιστήμιο διαθέτει οπτικοακουστικούς χάρτες τυφλών, ενώ στην κεντρική βιβλιοθήκη υπάρχει ο κατάλληλος εξοπλισμός, όπως εκτυπωτής Braille, μεγεθυντής, ενώ οι ανελκυστήρες διαθέτουν ετικέτες στον κώδικα Braille. Μάλιστα, το επόμενο διάστημα αναμένεται να βγει και οδηγός προσβασιμότητας για όλο το πανεπιστήμιο. «Είναι επίπονο και χρονοβόρο έργο. Αλλά πιστεύουμε ότι έχουμε κάνει την αρχή. Φυσικά υπάρχουν προβλήματα όπως έλλειψη χώρων και προσωπικού, αλλά το προσεχές διάστημα σκοπεύουμε να κάνουμε μερικές ακόμη προσλήψεις» συμπληρώνει. «Το ζήτημα είναι να κάνουμε ένα πανεπιστήμιο προσβάσιμο για όλους και γι’ αυτό προσπαθούμε να δουλεύουμε συστηματικά. Ακόμη και ένας φοιτητής να υπήρχε, εμείς οφείλουμε να του παρέχουμε όλα όσα χρειάζεται και να τον καλύψουμε πλήρως» καταλήγει.

* Δημοσιεύτηκε στη "Θεσσαλονίκη" στις 21.11.2019.