Με αυστηροποίηση των διατάξεων του Ποινικού Κώδικα (ΠΚ) που αφορούν τις αξιόποινες πράξεις ανηλίκων αντιδρά η κυβέρνηση, για να περιοριστεί το φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας και των αλλεπάλληλων επεισοδίων βίας μεταξύ μαθητών. Τα νέα, νομοθετικά και άλλα μέτρα που λαμβάνει η κυβέρνηση έχουν στόχο την πλήρη αφόπλιση των ανηλίκων, καθώς ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των μεταξύ τους επιθέσεων είναι ότι πλέον χρησιμοποιούν μαχαίρια, ρόπαλα, ξυράφια, σίδερα, ακόμα και όπλα. Γι’ αυτό οι νέες διατάξεις, που παρουσίασε στη διάρκεια του τελευταίου υπουργικού συμβουλίου ο υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης, θα είναι τόσο αυστηρές, που θα αποτρέπουν τους ανήλικους από το αδίκημα της οπλοφορίας -και προφανώς οπλοχρησίας.

Συγκεκριμένα, η αφόπλιση των ανηλίκων επιχειρείται με την επιβολή τιμωρίας για οποιοδήποτε επικίνδυνο αντικείμενο βρεθεί στην κατοχή του δράστη, ανεξαρτήτως διαστάσεων. Σύμφωνα με πληροφορίες, αναμένεται η οπλοφορία να αναβαθμιστεί σε κακούργημα για οποιοδήποτε πρόσωπο φέρει παράνομα πυροβόλο όπλο. Επίσης, οι ανήλικοι που καταδικάζονται θα ξεκινούν κοινωφελή εργασία σε πολιτιστικά ή αθλητικά σωματεία στο πλαίσιο αναμορφωτικών μέτρων, όπως έγινε την περασμένη εβδομάδα με τον 18χρονο που κρίθηκε ένοχος για τον ξυλοδαρμό και τον εξαναγκασμό 17χρονου στην Καλαμαριά.

Σε δεύτερο επίπεδο, οι νέες διατάξεις θα κινηθούν με στόχο την ευθύνη των γονέων απέναντι στις πράξεις των ανήλικων παιδιών τους. Δηλαδή, η κυβέρνηση στοχεύει να εξαλείψει το «δεν ξέρω τι έκανε το παιδί μου» και να προτρέψει τους γονείς να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στις κινήσεις των ανηλίκων. Σε αυτό το πλαίσιο, αναμένεται η αυστηροποίηση των ποινών για το αδίκημα της παραμέλησης εποπτείας ανηλίκων. Οι γονείς που συλλαμβάνονται για το αδίκημα αυτό, σήμερα τιμωρούνται με ποινή φυλάκισης μέχρι ένα έτος, με τις νέες διατάξεις στον ΠΚ, αναμένεται να τιμωρούνται από ένα έως 5 έτη. Επιπλέον, ως μέτρο πίεσης αναμένεται να καθιερωθεί και το χρηματικό πρόστιμο των 5.000 ευρώ και άνω, για τους γονείς που παραμελούν την εποπτεία των ανηλίκων τέκνων τους και διαπράττουν αξιόποινες πράξεις.

Συζητήθηκε ακόμα να «πέσει» ο ηλικιακός πήχης, ώστε ένας έφηβος να μπορεί να οδηγείται σε αναμορφωτήριο από τα 14 και όχι τα 15 του χρόνια -συνεπώς η κράτηση σε φυλακές να μπορεί να επιβληθεί σε ανηλίκους από 14 ετών και άνω. Το συγκεκριμένο μέτρο προκάλεσε πολλές αντιδράσεις και θεωρείται αβέβαιο αν θα «περάσει» τελικά σε νέα διάταξη.

Τι ισχύει σήμερα

Οι ποινικές διατάξεις για τη διαχείριση των ανηλίκων καθορίζονται από τον νέο ΠΚ του 2019, αλλά και τις πρόσφατες αλλαγές που έγιναν τον Μάιο του 2024. «Δυνάμει του νέου ΠΚ που εφαρμόζεται από 01/07/2019 ένας ανήλικο,ς για να εκτίσει ποινή σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων, θα έπρεπε να διαπράξει σε ηλικία άνω των 15 ετών κακούργημα, και σωρευτικά η πράξη του να στρέφεται κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας ή να περιέχει στοιχεία βίας. Επιπλέον ο δικαστής πρέπει να αιτιολογήσει γιατί δεν επαρκούν τα επιεικέστερα μέτρα ώστε να ‘φυλακιστεί’ ο ανήλικος» αναφέρει χαρακτηριστικά στη «ΜτΚ» ο δικηγόρος Θοδωρής Καραγιάννης, για όσα ίσχυαν με τον ΠΚ του 2019. «Άρα ένας 14χρόνος που βιάζει μία συνομήλικη του, παρόλο που ο βιασμός ανηλίκου τιμωρείται με ισόβια κάθειρξη, δεν μπορούσε ούτε να κρατηθεί προσωρινά, ούτε να καταδικαστεί σε ποινή που θα εκτίσει σε ειδικό κατάστημα. Ομοίως ένας 16χρόνος που διαπράττει κλοπές κατ’ εξακολούθηση, ακόμη και ύψους 200.000 ευρώ, δεν μπορούσε να κρατηθεί παρά επιβάλλονταν, σε τέτοιες περιπτώσεις, αναμορφωτικά και θεραπευτικά μέτρα» εξηγεί με παραδείγματα για την ποινική μεταχείριση ανηλίκων.

Ωστόσο, με τις αλλαγές στον ΠΚ με τον Ν. 5090/2024 από τον Μάιο, ένας ανήλικος μπορεί να κρατηθεί για οποιαδήποτε πράξη, που αν την τελούσε ενήλικας θα ήταν κακούργημα, αρκεί όταν τη τέλεσε να είχε συμπληρώσει τα 15 έτη. «Κατ’ επέκταση συμπεριλαμβάνονται πλέον και οι κακουργηματικές κλοπές ή η διακίνηση ναρκωτικών, εφόσον ο δράστης έχει συμπληρώσει τα 15 έτη. Αντίθετα, δεν μπορεί να κρατηθεί ο 14χρονος που τέλεσε βιασμό ανηλίκου» σημειώνει.

«Πολιτική αντίδραση και όχι επιστημονική διεργασία»

Γνωστοί ποινικολόγοι που έχουν διαχειριστεί πολλές υποθέσεις με θύματα και θύτες ανήλικους, μιλώντας στη «ΜτΚ», χαρακτηρίζουν τα νέα μέτρα ευκαιριακές και εποχικές αλλαγές, πολιτικές αντιδράσεις και όχι επιστημονικές διεργασίες, απέναντι σε ένα πολύ σοβαρό ζήτημα.

«Η αντίδραση απέναντι στα ποινικά αδικήματα γίνεται ευκαιριακά και καθαρά εποχιακά. Δηλαδή, πριν από έξι μήνες όλη η Ελλάδα καταδίωκε δράστες ενδοοικογενειακής βίας και άλλαξαν οι διατάξεις για αυτό. Σήμερα όλοι συζητούν για τη βία ανήλικων και βγαίνουν νέες διατάξεις, σε ανάλογο χρονικό διάστημα η επικαιρότητα θα φέρει άλλο αδίκημα στο φως της δημοσιότητας και θα έχουμε αντίστοιχες αλλαγές. Δεν γίνεται να αλλάζει αποσπασματικά ο ΠΚ και με όρους επικαιρότητας» δηλώνει στη «ΜτΚ» ο ποινικολόγος Όθωνας Παπαδόπουλος.

Δεν γίνεται να αλλάζει ο ΠΚ μέσα σε τόσο μικρά χρονικά διαστήματα με επιστημονικούς όρους, εκτιμά ο Θοδωρής Καραγιάννης. «Αν εφαρμοστούν οι αλλαγές που προτάθηκαν και διαβάζουμε στα μέσα, τότε ισχύουν οι ίδιο όροι που ψηφίστηκαν με το Ν. 5090/2024 (Νόμος Φλωρίδη), με τη διαφορά ότι το όριο ηλικίας αναπροσαρμόζεται στα 14 έτη. Είναι δεδομένο ότι οι συνεχείς αλλαγές του ΠΚ και των διατάξεων που αφορούν τους ανήλικους, μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, δεν είναι αποτέλεσμα μίας επιστημονικής διεργασίας, αλλά μία ‘πολιτική αντίδραση’, με πολιτικά αντανακλαστικά. Δε δικαιολογείται άλλως η νέα προτεινόμενη αλλαγή τέσσερις μήνες μετά την ψήφιση του 5090/2024, τον οποίον μάλιστα το ίδιο υπουργείο επεξεργαζόταν επί μήνες» τονίζει ο κ. Καραγιάννης.

«Οδηγούμαστε σε ιδρυματοποίηση της κοινωνίας»

Αν οι γονείς τιμωρούνται αυστηρά για την παραμέληση και οδηγούνται στη φυλακή, η ποινικολόγος Ανθούλα Ανάσογλου θέτει ένα σοβαρό ζήτημα για τη μετέπειτα ζωή των ανηλίκων και την επιμέλειά τους, λέγοντας πως τα περισσότερα θα καταλήγουν σε ιδρύματα. «Αν γίνουν οι αυστηροποιήσεις για τους γονείς και μπαίνουν στη φυλακή, τότε θα μιλάμε για ιδρυματοποίηση της κοινωνίας. Αν δουν τους γονείς τους να μπαίνουν φυλακή για κάτι που έκαναν τα ίδια τα παιδιά, θα μεγαλώσουν με μίσος και θα θέλουν μία ζωή να εκδικηθούν το κράτος. Συμφωνώ μόνο με την χρηματική ποινή στους γονείς, καθώς αλλιώς τα παιδιά θα καταλήγουν σε ιδρύματα» αναφέρει στη «ΜτΚ» η κ. Ανάσογλου.

Οι περισσότεροι δικηγόροι εμφανίζονται επιφυλακτικοί και αρνητικοί με την πρόταση της επιβολής κράτησης σε παιδιά από τα 14 τους χρόνια. «Είμαι κάθετα αντίθετος με την επιβολή ποινών περιορισμών σε ανηλίκους. Θα πρέπει να επιβάλλεται μόνο ως έσχατο μέτρο και σε ειδικές περιπτώσεις, που έχει αποδειχθεί ότι κανένα μέτρο αναμόρφωσης δεν αποδίδει. Δεν πρέπει να γεμίσουν οι φυλακές με ανήλικα. Ο νομοθέτης μέχρι τώρα τους αντιμετωπίζει με διαφορετικό τρόπο από τους υπόλοιπους παραβάτες, όχι από διάθεση εύνοιας αλλά επειδή αποδεδειγμένα, στην τέλεση ποινικών αδικημάτων από ανήλικους ένας από τους παράγοντες που αποτελούν την αίτια -αν όχι ο κύριος και μοναδικός παράγων- είναι η ανωριμότητα και η μη ολοκλήρωση πνευματικής ανάπτυξης. Τα ανήλικα άτομα βρίσκονται σε κρίσιμο σημείο της ζωής τους, που κάθε απόφαση θα καθορίσει το μέλλον τους. Αν αρχίσουν να μπαίνουν σε φυλακές, θα εκθρέψουμε μια γενιά φυλακόβιων και όχι υπεύθυνων πολιτών» αναφέρει ο Όθωνας Παπαδόπουλος, τονίζοντας τη σημασία των αναμορφωτικών μέτρων. «Να τους υποχρεώνουν να συμμετέχουν σε αθλητικές ομάδες, σε πολιτιστικούς συλλόγους και θεατρικά εργαστήρια. Να ασχοληθούμε εξατομικευμένα με το κάθε παιδί, να δούμε που έχει έφεση ή ταλέντο και να το αναπτύξουμε, έτσι θα ‘σωθούν’ πραγματικά» σημειώνει ο ποινικολόγος.

Όσο για τα πρόστιμα σε γονείς, ο κ. Παπαδόπουλος εκτιμά πως «ο κόσμος είναι ήδη βασανισμένος οικονομικά και τα πρόστιμα στους γονείς, το πιθανότερο είναι να δημιουργήσουν νέους οφειλέτες προς το δημόσιο, που δεν θα μπορούν να τα πληρώσουν και θα δικάζονται για δεύτερη φορά για τις οφειλές»

«Η εγκληματικότητα των ανηλίκων είναι σίγουρα ένα φαινόμενο που βρίσκεται σε έξαρση και είναι αποτέλεσμα των νέων κοινωνικών συνθηκών και τεχνολογικών εξελίξεων. Είναι δεδομένο ότι απαιτεί σοβαρές αλλαγές στην αντεγκληματική πολιτική. Δεν γίνεται όμως και δεν πρόκειται να αντιμετωπιστεί απλά με αυστηροποιήση των ποινών, αν αυτές δεν συνοδεύονται από σχετική, ολοκληρωμένη αντι -εγκληματική πολιτική» επισημαίνει ο Θοδωρής Καραγιάννης.