Σημαντικός είναι ο ρόλος των φυτών στη διατροφή του ανθρώπου καθώς, σύμφωνα με στοιχεία, αφορούν μέχρι και το 80% των τροφίμων που καταναλώνουμε σήμερα.

Όμως, παράγοντες όπως η κλιματική κρίση και οι επιβλαβείς οργανισμοί των φυτών θα μπορούσαν να έχουν αντίκτυπο στην επισιτιστική ασφάλεια, την οικονομία και το περιβάλλον μιας και τα υγιή φυτά συνεπάγονται υγιή, ασφαλή τρόφιμα και ένα βιώσιμο μέλλον.

Έχοντας ως στόχο την εξασφάλιση ενός βιώσιμου μέλλοντος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε συνεργασία με το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA), «τρέχουν» για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά την εκστρατεία #PlantHealth4Life.

Η εκστρατεία ξεκίνησε από το Μάιο του 2024 και σε αυτή συμμετέχουν η ΕΕ, η EFSA (Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων) και 22 συνολικά κράτη, 21 κράτη μέλη και μία υποψήφια χώρα: Βέλγιο, Κροατία, Κύπρος, Τσεχία, Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία , Ιρλανδία, Λετονία, Λιθουανία, Μάλτα, Πολωνία, Πορτογαλία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ισπανία, Σουηδία και Μαυροβούνιο.

Στόχος της εν λόγω εκστρατείας είναι «η ευαισθητοποίηση των ευρωπαίων πολιτών σχετικά με την σημασία της υγείας των φυτών» δήλωσε στο Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο γ.γ. του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Γιώργος Στρατάκος καθώς και η «ανάδειξη της άμεσης σύνδεσης που υπάρχει μεταξύ της προστασίας της υγείας των φυτών και της καθημερινότητας των ευρωπαίων πολιτών, της τοπικής οικονομίας, της ποιότητας του περιβάλλοντος, της ανθεκτικότητας στην κλιματική κρίση και φυσικά την προστασία της διατροφικής επάρκειας (Food security), της διατροφικής ασφάλειας (Food safety) και της υγείας των ζώων και των ανθρώπων».

Κλιματική αλλαγή και φυτά

Η αύξηση των θερμοκρασιών, οι μεταβολές στην ποσότητα και συχνότητα των βροχοπτώσεων, η διαθεσιμότητα αρδευτικού νερού και οι αυξημένες συγκεντρώσεις CO2, αναμένεται να επηρεάσουν την γεωγραφική κατανομή των φυτικών ειδών, την ανάπτυξη τους, την διαφοροποίηση τους (άνθηση, λήθαργος, κ.α), την ομαλή ολοκλήρωση του βιολογικού τους κύκλου και τις αποδόσεις τους.

«Η κλιματική αλλαγή μεταβάλλει σημαντικά και τη δυναμική των επιβλαβών για τα φυτά οργανισμών (π.χ έντομα, μύκητες), κυρίως μέσω των αλλαγών στη θερμοκρασία, την υγρασία και τα πρότυπα βροχόπτωσης, τα οποία μπορούν να ενισχύσουν τη λοιμογόνο δράση και την εξάπλωση τους» είπε ο κ. Στρατάκος και συμπλήρωσε «η αυξημένη συχνότητα ακραίων καιρικών φαινομένων, που είναι άμεση συνέπεια της κλιματικής αλλαγής, δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για εστίες ασθενειών των φυτών. Καθώς οι παγκόσμιες θερμοκρασίες αυξάνονται, το γεωγραφικό εύρος πολλών επιβλαβών για τα φυτά οργανισμών επεκτείνεται, εκθέτοντας νέες περιοχές και φυτικά είδη σε επιβλαβείς οργανισμούς που προηγουμένως περιορίζονταν σε θερμότερα κλίματα».

Σημειώνεται ότι η κλιματική αλλαγή δεν επηρεάζει μόνο τον επιπολασμό και τη σοβαρότητα των φυτικών ασθενειών, αλλά επηρεάζει επίσης την αποτελεσματικότητα των στρατηγικών διαχείρισης επιβλαβών οργανισμών των φυτών, απαιτώντας προσαρμοστικές προσεγγίσεις στις γεωργικές πρακτικές.

Τέλος, η επισιτιστική ασφάλεια μπορεί να αποτελέσει σοβαρό θέμα σε ορισμένες περιοχές της γης, καθόσον καύσωνες, ξηρασίες και προσβολές από επιβλαβείς για τα φυτά οργανισμούς πιθανόν να αυξήσουν το ενδεχόμενο των αποτυχιών κατά την παραγωγική διαδικασία. Όσο η μεταβλητότητα (επομένως και η αβεβαιότητα) της συγκομιδής αυξάνεται, τόσο το παγκόσμιο απόθεμα τροφίμων θα είναι σε αυξανόμενη διακινδύνευση.

Οι ενέργειες που γίνονται από την πλευρά του ΥΠΑΑΤ και τις ελληνικής πολιτείας

Στη χώρα μας, ο τομέας του Φυτοϋγειονομικού Ελέγχου στην χώρα μας, που έχει ως έργο τη προστασία του φυτικού κεφαλαίου από επιβλαβείς οργανισμοί καραντίνας περιλαμβάνει:

α) την κεντρική υπηρεσία (Διεύθυνση Προστασίας Φυτικής Παραγωγής του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων), η οποία είναι η Κεντρική Αρμόδια Αρχή της Χώρας για τον συντονισμό της εφαρμογής της φυτοϋγειονομικής νομοθεσίας (άρθρο 23 του ν. 4691/2020) όπως προκύπτει από την Εθνική (Ν. 2147/152) και κοινοτική νομοθεσία [Κανονισμοί (ΕΕ) 2016/2031 και 2017/625].

β) τις υπηρεσίες υλοποίησης των φυτοϋγειονομικών ελέγχων σε επίπεδο Περιφερειακής Ενότητας [Δ/νσεις Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής των Περιφερειακών Ενοτήτων, Περιφερειακά Κέντρα Προστασίας Φυτών, Ποιοτικού και Φυτοϋγειονομικού Ελέγχου και Τμήματα Αγροτικής Ανάπτυξης και Ελέγχων του ΥπΑΑΤ για τα γεωργικής σημασίας φυτά και φυτικά προϊόντα και τις Δ/νσεις Δασών και Δασαρχεία για τα δασικής σημασίας].

γ) τα επίσημα εργαστήρια, που διενεργούν τις εργαστηριακές αναλύσεις για να διαπιστώνεται η παρουσία ή μη ενός επιβλαβούς οργανισμού καραντίνας. Οι αναλύσεις διενεργούνται κυρίως από το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο (γεωργικής σημασίας) και από τον ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ (δασικής σημασίας).

Μεταξύ άλλων στους φυτοϋγειονομικούς ελέγχους περιλαμβάνονται:

- έλεγχοι για την εγγραφή και τη διατήρηση στο Φυτοϋγειονομικό Μητρώο των παραγωγών, εμπόρων, διακινητών, αποθηκευτικών χώρων κ.ά,

- έλεγχοι για τις εισαγωγές από τις τρίτες χώρες στα Σημεία Εισόδου της χώρας (π.χ. λιμένες, αεροδρόμια), όπου ελέγχεται το 100% των φυτών, φυτικών προϊόντων και άλλων αντικείμενων μη κοινοτικής καταγωγής.

- έλεγχοι στα σημεία παραγωγής για τα παραγόμενα και διακινούμενα φυτά, φυτικά προϊόντα και άλλα αντικείμενα στη χώρα μας, τα οποία προορίζονται για εξαγωγή με σκοπό την έκδοση ενός Πιστοποιητικού Φυτοϋγείας.

- έλεγχοι εσωτερικής αγοράς και διακίνησης φυτών, φυτικών προϊόντων.

- επισκοπήσεις (επιτήρηση του φυτικού κεφαλαίου της χώρας) που διενεργούνται κάθε έτος προκειμένου να διαπιστώνεται η παρουσία ή μη ορισμένων επιβλαβών οργανισμών καραντίνας και η διασπορά των επιβλαβών οργανισμών καραντίνας για την οριοθέτηση ζωνών με σκοπό τη λήψη ειδικών μέτρων.

«Η χώρα μας διαθέτει ένα σύστημα φυτοϋγειονομικού ελέγχου που είναι σύμφωνο με τα διεθνή πρότυπα (όπως αυτά καθορίζονται από την Διεθνή Σύμβαση για την Προστασίας των Φυτών του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών - IPPC/FAO) και εναρμονισμένο με την κοινοτική νομοθεσία» είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Στρατάκος.

Επιπλέον, το ελληνικό σύστημα περιλαμβάνει διαδικασίες για την εισαγωγή και εξαγωγή αγροτικών προϊόντων, καθώς και ένα αποτελεσματικό και συντονισμένο σύστημα παρακολούθησης των επιβλαβών οργανισμών στους αγρούς, τους οπωρώνες και τα δάση μας.

Το εθνικό σύστημα επιτήρησης επιβλαβών οργανισμών χρηματοδοτείται από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και υλοποιείται από τις περιφερειακές υπηρεσίες φυτοϋγειονομικού ελέγχου και το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, την τελευταία πενταετία τα ποσά που διατίθενται για την επιτήρηση του φυτικού κεφαλαίου έχουν διπλασιαστεί. «Αυτό ακριβώς το εθνικό σύστημα επιτήρησης του φυτικού κεφαλαίου της χώρας είναι που μας επιτρέπει να ανακαλύψουμε έγκαιρα την εμφάνιση κάποιου νέο επιβλαβούς για τα φυτά οργανισμού και να επέμβουμε με μέτρα για τον περιορισμό της όποιας ζημιάς μπορεί να προκαλέσει» τονίζει ο κ. Στρατάκος.

Παράλληλα, το ΥΠΑΑΤ έχει καταρτίσει σχέδια έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση σημαντικών, για το φυτικό κεφάλαιο της χώρας μας, επιβλαβών οργανισμών όπως είναι το βακτήριο Xylella fastidiosa που προσβάλει τις ελιές και τους αμπελώνες και το έντομο Spodoptera frugiperda που προκαλεί σημαντικές ζημιές σε καλλιέργειες κηπευτικών και αροτραίων καλλιεργειών (αραβόσιτος, βαμβάκι, κ.α).

Συγκεκριμένα, στην περίπτωση εμφάνισης ενός επιβλαβή οργανισμού καραντίνας σε μια περιοχή της χώρας μας, λαμβάνονται άμεσα μέτρα για την εξάλειψη του ή τον περιορισμό της εξάπλωσης του με κύριο στόχο πάντοτε την προστασία των οικοσυστημάτων και του εισοδήματος των παραγωγών μας.

Η χώρα μας διαθέτει περί τους 500 φυτοϋγειονομικούς ελεγκτές οι οποίοι δραστηριοποιούνται στην επιτήρηση του φυτικού κεφαλαίου της χώρας, στους ελέγχους στα σύνορα, στην καθοδήγηση των παραγωγών μας και στην λήψη των απαραίτητων μέτρων για την εξάλειψη τυχόν κρουσμάτων επιβλαβών οργανισμών καραντίνας.

Τέλος, το σύστημα φυτοϋγειονομικού ελέγχου της χώρας μας υποστηρίζεται από το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο το οποίο αποτελεί το Εθνικό Εργαστήριο Αναφορά της Χώρας για τους επιβλαβείς για τα φυτά οργανισμούς. Στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο (ΜΦΙ) πραγματοποιούνται οι εργαστηριακές εξετάσεις των επίσημων δειγμάτων φυτών που λαμβάνονται από τους φυτοϋγειονομικούς ελεγκτές της χώρας ή αποστέλλονται από ιδιώτες.