04/01/2024 07:00
Το αναστηλωμένο μεγαλοπρεπές ανάκτορο του Φίλιππου του Β' στις Αιγές της Ημαθίας, αποκαλύπτεται δέκα χρόνια από την πρώτη συζήτηση της σχετικής μελέτης στο ΚΑΣ και 26 χρόνια μετά τις πρώτες διεργασίες.
Το μεγάλο έργο πολιτισμού, όνειρο ζωής της Αγγελικής Κοτταρίδη, της προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας, υπεύθυνης της ανασκαφής και μαθήτριας του Μανώλη Ανδρόνικου, θα εγκαινιαστεί από τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη αύριο Παρασκευή, το μεσημέρι.
«Το έχτισε ο Φίλιππος για να ορίσει την εικόνα του νέου κόσμου... Αυτές οι κολώνες άκουσαν τους Μακεδόνες να χτυπούν θριαμβικά με τα δόρατα τις ασπίδες, ανακηρύσσοντας βασιλιά τον Αλέξανδρο....Οι Ρωμαίοι του Μέτελλου το έκαψαν και το ρήμαξαν...Το τιμώρησαν να χαθεί στην λήθη μαζί με τις Αιγές... Αναστήθηκε!... Σε λίγο θα ανοίξει για να υποδεχτεί τους προσκυνητές της ιστορίας...», έγραψε σε μια ανάρτησή της κ. Κοτταρίδη.
«Το "βασίλειον" καθίδρυμα των Αιγών: μορφές και λειτουργίες ενός εμβληματικού δημόσιου κτηρίου», όπως αναφέρει σε μελέτη της, «το μεγάλο έργο του ανακτόρου των Αιγών, που ουσιαστικά ξεκίνησε το 2007 και συνεχίζεται ανελλιπώς μέχρι σήμερα, μας έδωσε τη μοναδική ευκαιρία να τεκμηριώσουμε και να μελετήσουμε εξονυχιστικά τα κατάλοιπα του τεράστιου κτηρίου».
Η ίδια επισημαίνει πως «σχεδόν όλες οι κοίτες θεμελίωσης ανασκάφηκαν με σχολαστική προσοχή, το ίδιο και το αρχαίο τεχνητό ανάχωμα του βόρειου αναλήμματος και οι υποβάσεις των αρχαίων δαπέδων. Όλες οι κατά χώραν σωζόμενες δομές τεκμηριώθηκαν σχεδιαστικά και φωτογραφικά και μελετήθηκαν σχολαστικά, όπως επίσης και πολλές χιλιάδες αρχιτεκτονικά μέλη και κινητά ευρήματα, ενώ η αναστήλωση προχωρεί, επαληθεύοντας εμπράκτως τις αρχικές μας υποθέσεις . Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα να μπορούμε πια με βεβαιότητα να χρονολογήσουμε την κατασκευή του μνημείου στα μέσα του 4ου αι. π.Χ., να αναγνωρίζουμε με ασφάλεια τις, ελάχιστες άλλωστε, μεταγενέστερες οικοδομικές παρεμβάσεις, τη μορφολογία του και σε μεγάλο βαθμό την οικοδομική τεχνολογία και, έχοντας όλα αυτά τα δεδομένα, να προχωρήσουμε σε σκέψεις για τις λειτουργίες του».
«Όπως όλα δείχνουν, το άστυ των Αιγών αναδιοργανώνεται ριζικά με ένα μεγάλο οικοδομικό πρόγραμμα που σχεδιάζεται και υλοποιείται στα χρόνια του Φιλίππου Β΄. Στο πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνεται η ανακατασκευή των τειχών και το ιερό της Εύκλειας, αλλά και το θέατρο που συνδέεται άμεσα με το αποκορύφωμα του Φιλίππειου οικοδομικού προγράμματος, δηλαδή το συγκρότημα του "βασιλείου" καθιδρύματος, που, χτισμένο στη νοτιοδυτική άκρη της πόλης, σε έναν λόφο όπου πριν δεν υπήρχε τίποτε αξιόλογο, δέσποζε στη εικόνα του άστεως, ορατό από ολόκληρη τη μακεδονική πεδιάδα, τοπόσημο ομορφιάς, εξουσίας και δύναμης, όντας το μεγαλύτερο ως τότε κτήριο που είχε δει η Ελλάδα. Ας ρίξουμε μια ματιά στο αρχιτεκτόνημα: στην πρόσοψη, οι δύο διπλές άνισες στοές, η μία με 10 και η άλλη με 11 κίονες, δωρικούς στο ισόγειο και ιωνικούς αμφιπεσσοκίονες στον όροφο, είναι οι πρώτες διώροφες ελληνικές στοές που γνωρίζουμε. Ανάμεσα τους, προβάλλοντας ελαφρά, το μνημειώδες πρόπυλο με δύο ραδινούς ιωνικούς αμφιπεσσοκίονες εν παραστάσι και μια πρωτοποριακή σειρά λίθινων ψευδοπαραθύρων στον όροφο, επιστέφεται από το χαρακτηριστικό αέτωμα και υποβάλλει την αίσθηση του ιερού. Ακολουθεί ένα, τεράστιων, για τα δεδομένα της εποχής, διαστάσεων (περ. 4.000 τ.μ.) περιστύλιο, που με 16×16 δωρικούς κίονες εικονοποιεί τη γεωμετρική και αριθμητική έννοια του τετραγώνου, απολύτως οργανικά και συγχρόνως αυστηρά γεωμετρικά ενταγμένο σε ένα σύστημα χώρων που το περιβάλλουν κανονικά από όλες τις πλευρές. Πίσω του βρίσκεται ένα δεύτερο μικρότερο περιστύλιο με εμβαδόν ίσο ακριβώς με τον αύλειο χώρο του πρώτου», αναφέρει η κ. Κοτταρίδη.
Όπως επισημαίνει «την εγγενή εσωστρέφεια του περιστυλίου καταργεί το σύστημα των στοών και του προπύλου, που ανοίγονται στην πόλη και μοιάζουν να προσκαλούν τους πολίτες, οι οποίοι μπορούν ανεμπόδιστα να κάνουν χρήση του χώρου τους, όπου μάλιστα υπάρχουν θρανία κατά μήκος των τοίχων με παραπάνω από 120 θέσεις. Η βόρεια στοά, διπλή, με μια εσωτερική ιωνική κιονοστοιχία θα είχε τη συνήθη λειτουργία των στοών, όντας τόπος συνάντησης, ανάπαυλας, συζητήσεων, ανταλλαγής ιδεών, ίσως και έκθεσης έργων τέχνης, όπως η Ποικίλη Στοά των Αθηνών. Η νότια, μονή, με μια μακρόστενη αίθουσα με δύο εισόδους στο πίσω μέρος της, παρουσιάζει ιδιαιτερότητες: στον δυτικό της τοίχο, ανά τρία πόδια, κατακόρυφα ξύλινα δοκάρια χρησίμευαν προφανώς για την ανάρτηση πινακίδων, των πινακίδων στις οποίες, όπως μαθαίνουμε από τις πηγές, αναγράφονταν νόμοι και βασιλικά διατάγματα. Αν είναι έτσι, τότε εδώ θα πρέπει να λειτουργούσε το δικαστήριο και η νότια στοά του ανακτόρου των Αιγών να ήταν το αντίστοιχο της Βασιλείου Στοάς της Αθήνας.
»Και οι δύο στοές επικοινωνούν άμεσα με το πρόπυλο, στο οποίο τέσσερις ιωνικοί αμφιπεσσοκίονες με κατ’ εξαίρεσιν γωνιακά κιονόκρανα, τα σπάνια μέχρι τότε ανακλιντροειδή επίκρανα των παραστάδων, αλλά και τα θρανία κατά μήκος των πλευρικών τοίχων υποβάλλουν και υπογραμμίζουν την αίσθηση της διέλευσης. Η μνημειώδης θύρα οδηγεί στον προθάλαμο που, με ένα δίστυλο άνοιγμα συμμετρικό με εκείνο της πρόσοψης του προπύλου, ανοίγεται στο περιστύλιο και έχει θρανία ολόγυρα στους τοίχους του, όπως οι τυπικές ελληνιστικές «εξέδρες».
»Στα αριστερά της εισόδου είναι το ιερό με τις επιγραφές του Πατρώου Ηρακλή, μια θόλος, ρηξικέλευθα ενταγμένη σε έναν τετράγωνο χώρο. Στη συνέχεια, γύρω από το περιστύλιο, ανδρώνες και τριμερή συγκροτήματα με πρόσβαση μόνον από αυτό. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το εσωστρεφές μικρό τριμερές συγκρότημα της βορειοανατολικής γωνίας με το οποίο συνδέεται και η βιβλιοθήκη-αρχείο, το οποίο ήδη ο L. Heuzey είχε συσχετίσει με «πρυτανείο». Υπάρχουν επίσης τρία εξωστρεφή τριμερή συγκροτήματα με μεγάλο τετράγωνο προθάλαμο-«εξέδρα», που πλαισιώνεται συμμετρικά από δύο ανδρώνες, ένα στα νότια, ένα στα βόρεια και ένα στα δυτικά. Αυτό της νότιας πλευράς σώζει τα εντυπωσιακά ψηφιδωτά των δαπέδων των ανδρώνων του (εικ. 3), στο ένα από τα οποία αναγνωρίσαμε το σχετικά ασυνήθιστο θέμα της Αρπαγής της Ευρώπης. Το αντίστοιχο συγκρότημα της δυτικής πλευράς, με τις μεγαλύτερες (περ. 300 τ.μ.) αίθουσες, χωρίς εσωτερικά στηρίγματα της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής έχει χώρο για 60 συνολικά ανάκλιντρα, ενώ στον προθάλαμό του με το πεντάστυλο άνοιγμα που βλέπει προς την ανατολή θα μπορούσαν να χωρέσουν καθιστοί και να διαβουλευτούν περισσότεροι από 500 άνδρες.
»Δύο διάδρομοι-κλιμακοστάσια οδηγούσαν από τη νότια και βόρεια πλευρά στον δεύτερο όροφο που υπήρχε στα ανατολικά, αλλά και σε ένα τμήμα της νοτιοδυτικής γωνίας, επάνω από το εσωστρεφές τριμερές συγκρότημα, ένας μεγάλος διάδρομος στο δυτικό περιστύλιο και ένας μικρότερος στον βόρειο εξώστη. Όπως δείχνουν το κυκλικό ελληνιστικό λουτρό, τα στηρίγματα λίθινων λουτήρων και οι αγωγοί παροχής και αφόδευσης ύδατος, το μικρότερο δυτικό περιστύλιο, εκτός από υποστηρικτικές χρήσεις, θα πρέπει να κάλυπτε και τις ανάγκες άθλησης των «βασιλικών παίδων», λειτουργώντας και ως παλαίστρα».
Η κ. Κοτταρίδη επισημαίνει πως «ο "βασιλικός πότος" ήταν πατροπαράδοτα το σημείο αναφοράς της πολιτικής και κοινωνικής ζωής στο βασίλειο των Μακεδόνων. Το κοινό συσσίτιο των ενεργών πολιτών και διαρκώς εν δυνάμει αιρετών αρχόντων ήταν ο άξονας συνοχής της δημοκρατικής πόλης, όπως τονίζει στα Πολιτικά του και ο Αριστοτέλης. Το βασίλειο καθίδρυμα του Φιλίππου στις Αιγές εξυπηρετεί άριστα και τα δύο, άλλωστε, είναι ακριβώς αυτός ο μεγαλοφυής ηγεμόνας που εκσυγχρόνισε το αρχαιότροπο βασίλειο εισάγοντας θεσμούς που είχαν ως πρότυπο τις δημοκρατικές πόλεις του Νότου.
-Τόπος συνάθροισης των πολιτών, βασιλικό δικαστήριο, ιερό, τόπος τιμητικών συσσιτίων και βασιλικών συμποσίων, ακόμη και παλαίστρα και χώρος άσκησης των νέων και με τη συμπερίληψη στο συγκρότημα και του θεάτρου – ένα μοντέλο που θα το ξαναβρούμε στις βασιλικές πόλεις των Διαδόχων
–Χώρος πνευματικής αγωγής των Μακεδόνων, το ανάκτορο των Αιγών αποτελεί την αρχιτεκτονική αποτύπωση της ιδέας της πεφωτισμένης ηγεμονίας και θα γίνει το αρχέτυπο των δημόσιων οικοδομημάτων της ελληνιστικής οικουμένης και όχι μόνο.
»Ποια ήταν όμως τα πρότυπα του επαναστατικού για την εποχή του κτηρίου;
»Το μόνο περιστύλιο που μπορεί με σχετική βεβαιότητα να χρονολογηθεί πριν το ανάκτορο των Αιγών είναι το Πομπείο της Αθήνας. Ορθογώνιο, με μερικούς ανδρώνες αμήχανα διασπαρμένους στις πλευρές του, ήταν κατεξοχήν ένα κτήριο συναθροίσεων. Από την άλλη οι στοές είναι βασικό στοιχείο της δημόσιας αρχιτεκτονικής ήδη από τα αρχαϊκά χρόνια, το ίδιο και τα πρόπυλα. Μαζί με τους ναούς τα δύο αυτά ορίζουν την εικόνα των μεγάλων ιερών και όχι μόνο. Γύρω από την Αγορά της Αθήνας, την πολιτική καρδιά της δημοκρατικής πόλης, βρίσκουμε τις στοές (Διός, Βασίλειος, Ποικίλη, Νότια με τους ανδρώνες των κοινών συσσιτίων), αλλά και την ιερή Θόλο, το Πρυτανείο, το Αρχείο των Πολιτών».
«Ο αρχιτέκτονας των Αιγών συγκέρασε όλα αυτά τα στοιχεία, δημιουργώντας ένα απολύτως συνεκτικό πολυλειτουργικό κτήριο. Στα τέσσερα στρέμματα του περιστυλίου μπορούν άνετα να συγκεντρωθούν περισσότεροι από 8.000 άνθρωποι. Οι Αιγές ήταν μια μικρή πόλη και ο αριθμός των πολιτών είναι δύσκολο να ξεπερνούσε αυτό το νούμερο. Με άλλα λόγια, φαίνεται ότι το μεγάλο περιστύλιο του ανακτόρου λειτουργούσε και ως τόπος συνάθροισης της συνέλευσης των Μακεδόνων, της συνέλευσης των «εν όπλοις Μακεδόνων», που το φθινόπωρο του 336 π.Χ., την ημέρα που ο Φίλιππος Β΄ δολοφονήθηκε στο θέατρο, πήρε την απόφαση να ανακηρύξει βασιλιά των Μακεδόνων τον Αλέξανδρο Γ΄ και άλλαξε για πάντα την πορεία του κόσμου. Το μνημειακό περιστύλιο με τις πολλαπλές χρήσεις και αναγνώσεις του είχε πια γεννηθεί και πολύ μετά την καταστροφή του πρωτοτύπου θα σφράγιζε την εικόνα, αλλά και την αντίληψη του δημόσιου χώρου του «πεπολιτισμένου» κόσμου σε Ανατολή και Δύση. Ο Αριστοτέλης επιμένει στη διάκριση των πολιτικών αγορών από τη βαναυσότητα των εμπορικών συναλλαγών, αυτό δηλαδή που στα ελληνιστικά χρόνια θα γίνει κανόνας. Ενδεικτικό για τη χρήση του μεγάλου περιστυλίου και ως τόπου πολιτικών συναθροίσεων είναι το γεγονός ότι, πριν τελειώσει ο αιώνας, στην ίδια την Αγορά της Αθήνας θα ανοικοδομηθεί ένα μνημειώδες περιστύλιο, που, ωστόσο, δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ και τον 2ο αι. π.Χ. θα δώσει την θέση του στη Στοά του Αττάλου, για να εμφανιστεί λίγο αργότερα το μνημειώδες περιστύλιο της λεγομένης «ρωμαϊκής» αγοράς, που βρίσκει παράλληλα – σύγχρονα και προγενέστερα – σε πολλές από τις πόλεις της ελληνιστικής οικουμένης. Εκτός από τις «κλειστές ιερές αγορές», προφανής και άμεση, ξεκινώντας από την Πέλλα και τη Δημητριάδα, είναι βέβαια η επίδραση του «βασιλείου» των Αιγών στα βασίλεια των διαδόχων και όλων των επιγόνων τους. Και όχι μόνον… Τα μνημειώδη περιστύλια, τα τριμερή συγκροτήματα, οι εξέδρες, οι πολυτελείς ανδρώνες γίνονται απαραίτητα στοιχεία των κτηρίων συνάθροισης στα μεγάλα ιερά, τα γυμνάσια, τις πολιτικές αγορές, σφραγίζοντας κυριολεκτικά για πάντα την εικόνα του δημόσιου χώρου της οικουμένης» αναφέρει η κ. Κοτταρίδη.
Το αναστηλωμένο μεγαλοπρεπές ανάκτορο του Φίλιππου του Β' στις Αιγές της Ημαθίας, αποκαλύπτεται δέκα χρόνια από την πρώτη συζήτηση της σχετικής μελέτης στο ΚΑΣ και 26 χρόνια μετά τις πρώτες διεργασίες.
Το μεγάλο έργο πολιτισμού, όνειρο ζωής της Αγγελικής Κοτταρίδη, της προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας, υπεύθυνης της ανασκαφής και μαθήτριας του Μανώλη Ανδρόνικου, θα εγκαινιαστεί από τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη αύριο Παρασκευή, το μεσημέρι.
«Το έχτισε ο Φίλιππος για να ορίσει την εικόνα του νέου κόσμου... Αυτές οι κολώνες άκουσαν τους Μακεδόνες να χτυπούν θριαμβικά με τα δόρατα τις ασπίδες, ανακηρύσσοντας βασιλιά τον Αλέξανδρο....Οι Ρωμαίοι του Μέτελλου το έκαψαν και το ρήμαξαν...Το τιμώρησαν να χαθεί στην λήθη μαζί με τις Αιγές... Αναστήθηκε!... Σε λίγο θα ανοίξει για να υποδεχτεί τους προσκυνητές της ιστορίας...», έγραψε σε μια ανάρτησή της κ. Κοτταρίδη.
«Το "βασίλειον" καθίδρυμα των Αιγών: μορφές και λειτουργίες ενός εμβληματικού δημόσιου κτηρίου», όπως αναφέρει σε μελέτη της, «το μεγάλο έργο του ανακτόρου των Αιγών, που ουσιαστικά ξεκίνησε το 2007 και συνεχίζεται ανελλιπώς μέχρι σήμερα, μας έδωσε τη μοναδική ευκαιρία να τεκμηριώσουμε και να μελετήσουμε εξονυχιστικά τα κατάλοιπα του τεράστιου κτηρίου».
Η ίδια επισημαίνει πως «σχεδόν όλες οι κοίτες θεμελίωσης ανασκάφηκαν με σχολαστική προσοχή, το ίδιο και το αρχαίο τεχνητό ανάχωμα του βόρειου αναλήμματος και οι υποβάσεις των αρχαίων δαπέδων. Όλες οι κατά χώραν σωζόμενες δομές τεκμηριώθηκαν σχεδιαστικά και φωτογραφικά και μελετήθηκαν σχολαστικά, όπως επίσης και πολλές χιλιάδες αρχιτεκτονικά μέλη και κινητά ευρήματα, ενώ η αναστήλωση προχωρεί, επαληθεύοντας εμπράκτως τις αρχικές μας υποθέσεις . Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα να μπορούμε πια με βεβαιότητα να χρονολογήσουμε την κατασκευή του μνημείου στα μέσα του 4ου αι. π.Χ., να αναγνωρίζουμε με ασφάλεια τις, ελάχιστες άλλωστε, μεταγενέστερες οικοδομικές παρεμβάσεις, τη μορφολογία του και σε μεγάλο βαθμό την οικοδομική τεχνολογία και, έχοντας όλα αυτά τα δεδομένα, να προχωρήσουμε σε σκέψεις για τις λειτουργίες του».
«Όπως όλα δείχνουν, το άστυ των Αιγών αναδιοργανώνεται ριζικά με ένα μεγάλο οικοδομικό πρόγραμμα που σχεδιάζεται και υλοποιείται στα χρόνια του Φιλίππου Β΄. Στο πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνεται η ανακατασκευή των τειχών και το ιερό της Εύκλειας, αλλά και το θέατρο που συνδέεται άμεσα με το αποκορύφωμα του Φιλίππειου οικοδομικού προγράμματος, δηλαδή το συγκρότημα του "βασιλείου" καθιδρύματος, που, χτισμένο στη νοτιοδυτική άκρη της πόλης, σε έναν λόφο όπου πριν δεν υπήρχε τίποτε αξιόλογο, δέσποζε στη εικόνα του άστεως, ορατό από ολόκληρη τη μακεδονική πεδιάδα, τοπόσημο ομορφιάς, εξουσίας και δύναμης, όντας το μεγαλύτερο ως τότε κτήριο που είχε δει η Ελλάδα. Ας ρίξουμε μια ματιά στο αρχιτεκτόνημα: στην πρόσοψη, οι δύο διπλές άνισες στοές, η μία με 10 και η άλλη με 11 κίονες, δωρικούς στο ισόγειο και ιωνικούς αμφιπεσσοκίονες στον όροφο, είναι οι πρώτες διώροφες ελληνικές στοές που γνωρίζουμε. Ανάμεσα τους, προβάλλοντας ελαφρά, το μνημειώδες πρόπυλο με δύο ραδινούς ιωνικούς αμφιπεσσοκίονες εν παραστάσι και μια πρωτοποριακή σειρά λίθινων ψευδοπαραθύρων στον όροφο, επιστέφεται από το χαρακτηριστικό αέτωμα και υποβάλλει την αίσθηση του ιερού. Ακολουθεί ένα, τεράστιων, για τα δεδομένα της εποχής, διαστάσεων (περ. 4.000 τ.μ.) περιστύλιο, που με 16×16 δωρικούς κίονες εικονοποιεί τη γεωμετρική και αριθμητική έννοια του τετραγώνου, απολύτως οργανικά και συγχρόνως αυστηρά γεωμετρικά ενταγμένο σε ένα σύστημα χώρων που το περιβάλλουν κανονικά από όλες τις πλευρές. Πίσω του βρίσκεται ένα δεύτερο μικρότερο περιστύλιο με εμβαδόν ίσο ακριβώς με τον αύλειο χώρο του πρώτου», αναφέρει η κ. Κοτταρίδη.
Όπως επισημαίνει «την εγγενή εσωστρέφεια του περιστυλίου καταργεί το σύστημα των στοών και του προπύλου, που ανοίγονται στην πόλη και μοιάζουν να προσκαλούν τους πολίτες, οι οποίοι μπορούν ανεμπόδιστα να κάνουν χρήση του χώρου τους, όπου μάλιστα υπάρχουν θρανία κατά μήκος των τοίχων με παραπάνω από 120 θέσεις. Η βόρεια στοά, διπλή, με μια εσωτερική ιωνική κιονοστοιχία θα είχε τη συνήθη λειτουργία των στοών, όντας τόπος συνάντησης, ανάπαυλας, συζητήσεων, ανταλλαγής ιδεών, ίσως και έκθεσης έργων τέχνης, όπως η Ποικίλη Στοά των Αθηνών. Η νότια, μονή, με μια μακρόστενη αίθουσα με δύο εισόδους στο πίσω μέρος της, παρουσιάζει ιδιαιτερότητες: στον δυτικό της τοίχο, ανά τρία πόδια, κατακόρυφα ξύλινα δοκάρια χρησίμευαν προφανώς για την ανάρτηση πινακίδων, των πινακίδων στις οποίες, όπως μαθαίνουμε από τις πηγές, αναγράφονταν νόμοι και βασιλικά διατάγματα. Αν είναι έτσι, τότε εδώ θα πρέπει να λειτουργούσε το δικαστήριο και η νότια στοά του ανακτόρου των Αιγών να ήταν το αντίστοιχο της Βασιλείου Στοάς της Αθήνας.
»Και οι δύο στοές επικοινωνούν άμεσα με το πρόπυλο, στο οποίο τέσσερις ιωνικοί αμφιπεσσοκίονες με κατ’ εξαίρεσιν γωνιακά κιονόκρανα, τα σπάνια μέχρι τότε ανακλιντροειδή επίκρανα των παραστάδων, αλλά και τα θρανία κατά μήκος των πλευρικών τοίχων υποβάλλουν και υπογραμμίζουν την αίσθηση της διέλευσης. Η μνημειώδης θύρα οδηγεί στον προθάλαμο που, με ένα δίστυλο άνοιγμα συμμετρικό με εκείνο της πρόσοψης του προπύλου, ανοίγεται στο περιστύλιο και έχει θρανία ολόγυρα στους τοίχους του, όπως οι τυπικές ελληνιστικές «εξέδρες».
»Στα αριστερά της εισόδου είναι το ιερό με τις επιγραφές του Πατρώου Ηρακλή, μια θόλος, ρηξικέλευθα ενταγμένη σε έναν τετράγωνο χώρο. Στη συνέχεια, γύρω από το περιστύλιο, ανδρώνες και τριμερή συγκροτήματα με πρόσβαση μόνον από αυτό. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το εσωστρεφές μικρό τριμερές συγκρότημα της βορειοανατολικής γωνίας με το οποίο συνδέεται και η βιβλιοθήκη-αρχείο, το οποίο ήδη ο L. Heuzey είχε συσχετίσει με «πρυτανείο». Υπάρχουν επίσης τρία εξωστρεφή τριμερή συγκροτήματα με μεγάλο τετράγωνο προθάλαμο-«εξέδρα», που πλαισιώνεται συμμετρικά από δύο ανδρώνες, ένα στα νότια, ένα στα βόρεια και ένα στα δυτικά. Αυτό της νότιας πλευράς σώζει τα εντυπωσιακά ψηφιδωτά των δαπέδων των ανδρώνων του (εικ. 3), στο ένα από τα οποία αναγνωρίσαμε το σχετικά ασυνήθιστο θέμα της Αρπαγής της Ευρώπης. Το αντίστοιχο συγκρότημα της δυτικής πλευράς, με τις μεγαλύτερες (περ. 300 τ.μ.) αίθουσες, χωρίς εσωτερικά στηρίγματα της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής έχει χώρο για 60 συνολικά ανάκλιντρα, ενώ στον προθάλαμό του με το πεντάστυλο άνοιγμα που βλέπει προς την ανατολή θα μπορούσαν να χωρέσουν καθιστοί και να διαβουλευτούν περισσότεροι από 500 άνδρες.
»Δύο διάδρομοι-κλιμακοστάσια οδηγούσαν από τη νότια και βόρεια πλευρά στον δεύτερο όροφο που υπήρχε στα ανατολικά, αλλά και σε ένα τμήμα της νοτιοδυτικής γωνίας, επάνω από το εσωστρεφές τριμερές συγκρότημα, ένας μεγάλος διάδρομος στο δυτικό περιστύλιο και ένας μικρότερος στον βόρειο εξώστη. Όπως δείχνουν το κυκλικό ελληνιστικό λουτρό, τα στηρίγματα λίθινων λουτήρων και οι αγωγοί παροχής και αφόδευσης ύδατος, το μικρότερο δυτικό περιστύλιο, εκτός από υποστηρικτικές χρήσεις, θα πρέπει να κάλυπτε και τις ανάγκες άθλησης των «βασιλικών παίδων», λειτουργώντας και ως παλαίστρα».
Η κ. Κοτταρίδη επισημαίνει πως «ο "βασιλικός πότος" ήταν πατροπαράδοτα το σημείο αναφοράς της πολιτικής και κοινωνικής ζωής στο βασίλειο των Μακεδόνων. Το κοινό συσσίτιο των ενεργών πολιτών και διαρκώς εν δυνάμει αιρετών αρχόντων ήταν ο άξονας συνοχής της δημοκρατικής πόλης, όπως τονίζει στα Πολιτικά του και ο Αριστοτέλης. Το βασίλειο καθίδρυμα του Φιλίππου στις Αιγές εξυπηρετεί άριστα και τα δύο, άλλωστε, είναι ακριβώς αυτός ο μεγαλοφυής ηγεμόνας που εκσυγχρόνισε το αρχαιότροπο βασίλειο εισάγοντας θεσμούς που είχαν ως πρότυπο τις δημοκρατικές πόλεις του Νότου.
-Τόπος συνάθροισης των πολιτών, βασιλικό δικαστήριο, ιερό, τόπος τιμητικών συσσιτίων και βασιλικών συμποσίων, ακόμη και παλαίστρα και χώρος άσκησης των νέων και με τη συμπερίληψη στο συγκρότημα και του θεάτρου – ένα μοντέλο που θα το ξαναβρούμε στις βασιλικές πόλεις των Διαδόχων
–Χώρος πνευματικής αγωγής των Μακεδόνων, το ανάκτορο των Αιγών αποτελεί την αρχιτεκτονική αποτύπωση της ιδέας της πεφωτισμένης ηγεμονίας και θα γίνει το αρχέτυπο των δημόσιων οικοδομημάτων της ελληνιστικής οικουμένης και όχι μόνο.
»Ποια ήταν όμως τα πρότυπα του επαναστατικού για την εποχή του κτηρίου;
»Το μόνο περιστύλιο που μπορεί με σχετική βεβαιότητα να χρονολογηθεί πριν το ανάκτορο των Αιγών είναι το Πομπείο της Αθήνας. Ορθογώνιο, με μερικούς ανδρώνες αμήχανα διασπαρμένους στις πλευρές του, ήταν κατεξοχήν ένα κτήριο συναθροίσεων. Από την άλλη οι στοές είναι βασικό στοιχείο της δημόσιας αρχιτεκτονικής ήδη από τα αρχαϊκά χρόνια, το ίδιο και τα πρόπυλα. Μαζί με τους ναούς τα δύο αυτά ορίζουν την εικόνα των μεγάλων ιερών και όχι μόνο. Γύρω από την Αγορά της Αθήνας, την πολιτική καρδιά της δημοκρατικής πόλης, βρίσκουμε τις στοές (Διός, Βασίλειος, Ποικίλη, Νότια με τους ανδρώνες των κοινών συσσιτίων), αλλά και την ιερή Θόλο, το Πρυτανείο, το Αρχείο των Πολιτών».
«Ο αρχιτέκτονας των Αιγών συγκέρασε όλα αυτά τα στοιχεία, δημιουργώντας ένα απολύτως συνεκτικό πολυλειτουργικό κτήριο. Στα τέσσερα στρέμματα του περιστυλίου μπορούν άνετα να συγκεντρωθούν περισσότεροι από 8.000 άνθρωποι. Οι Αιγές ήταν μια μικρή πόλη και ο αριθμός των πολιτών είναι δύσκολο να ξεπερνούσε αυτό το νούμερο. Με άλλα λόγια, φαίνεται ότι το μεγάλο περιστύλιο του ανακτόρου λειτουργούσε και ως τόπος συνάθροισης της συνέλευσης των Μακεδόνων, της συνέλευσης των «εν όπλοις Μακεδόνων», που το φθινόπωρο του 336 π.Χ., την ημέρα που ο Φίλιππος Β΄ δολοφονήθηκε στο θέατρο, πήρε την απόφαση να ανακηρύξει βασιλιά των Μακεδόνων τον Αλέξανδρο Γ΄ και άλλαξε για πάντα την πορεία του κόσμου. Το μνημειακό περιστύλιο με τις πολλαπλές χρήσεις και αναγνώσεις του είχε πια γεννηθεί και πολύ μετά την καταστροφή του πρωτοτύπου θα σφράγιζε την εικόνα, αλλά και την αντίληψη του δημόσιου χώρου του «πεπολιτισμένου» κόσμου σε Ανατολή και Δύση. Ο Αριστοτέλης επιμένει στη διάκριση των πολιτικών αγορών από τη βαναυσότητα των εμπορικών συναλλαγών, αυτό δηλαδή που στα ελληνιστικά χρόνια θα γίνει κανόνας. Ενδεικτικό για τη χρήση του μεγάλου περιστυλίου και ως τόπου πολιτικών συναθροίσεων είναι το γεγονός ότι, πριν τελειώσει ο αιώνας, στην ίδια την Αγορά της Αθήνας θα ανοικοδομηθεί ένα μνημειώδες περιστύλιο, που, ωστόσο, δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ και τον 2ο αι. π.Χ. θα δώσει την θέση του στη Στοά του Αττάλου, για να εμφανιστεί λίγο αργότερα το μνημειώδες περιστύλιο της λεγομένης «ρωμαϊκής» αγοράς, που βρίσκει παράλληλα – σύγχρονα και προγενέστερα – σε πολλές από τις πόλεις της ελληνιστικής οικουμένης. Εκτός από τις «κλειστές ιερές αγορές», προφανής και άμεση, ξεκινώντας από την Πέλλα και τη Δημητριάδα, είναι βέβαια η επίδραση του «βασιλείου» των Αιγών στα βασίλεια των διαδόχων και όλων των επιγόνων τους. Και όχι μόνον… Τα μνημειώδη περιστύλια, τα τριμερή συγκροτήματα, οι εξέδρες, οι πολυτελείς ανδρώνες γίνονται απαραίτητα στοιχεία των κτηρίων συνάθροισης στα μεγάλα ιερά, τα γυμνάσια, τις πολιτικές αγορές, σφραγίζοντας κυριολεκτικά για πάντα την εικόνα του δημόσιου χώρου της οικουμένης» αναφέρει η κ. Κοτταρίδη.
ΣΧΟΛΙΑ