Καταρρέουν σιγά-σιγά αρκετά από τα δεκάδες διατηρητέα κτίρια καπναποθηκών στην Καβάλα, που στέκουν ακόμη μάρτυρες μιας «χρυσής εποχής» κατά την οποία η πόλη χαρακτηριζόταν «Μέκκα του Καπνού». Αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, είναι ορατός ο κίνδυνος να «φυτρώσουν» πολυκατοικίες στη θέση τους.
Στο μέσον μίας μεγάλης περιοχής όπου καλλιεργήθηκαν καπνά της ποικιλίας «μπασμά» (Σέρρες, Δράμα, Ξάνθη) και με φυσικό λιμάνι που ευνοούσε το εμπόριο, η Καβάλα συγκέντρωσε στα μέσα του 19ου αιώνα την εμπορική εκμετάλλευση των καπνών της Βαλκανικής. Στην πόλη λειτουργούσαν περισσότερες από 15 προξενικές αρχές αλλά και γραφεία των μεγαλύτερων εμπορικών οίκων της Ευρώπης. Αναπτύχθηκε αφενός μια πολυπολιτισμική αστική τάξη που επηρέασε την αρχιτεκτονική, αφετέρου ένα τεράστιο συνδικαλιστικό κίνημα που διαμόρφωσε την κουλτούρα της σύγχρονης Καβάλας.
Από την Καβάλα στη Θεσσαλονίκη
«Το μικροκλίμα της Καβάλας εξασφάλιζε τις καλύτερες συνθήκες για την ωρίμανση των καπνών σε ολόκληρη την τότε οθωμανική αυτοκρατορία» λέει στη «ΜτΚ» ο Γιάννης Βύζικας, πρόεδρος του Ινστιτούτου Κοινωνικών Κινημάτων και Ιστορίας Καπνού (ΙΚΚΙΚ). Όπως εξηγεί, η πόλη κρατούσε τα σκήπτρα στον καπνό λόγω κλίματος, μέχρι που η κλασική επεξεργασία αντικαταστάθηκε από τη μηχανική επεξεργασία στην τόγκα, με τη Θεσσαλονίκη να ελκύει σταδιακά όλη την οικονομική κίνηση λόγω ταχείας υιοθέτησης της νέας, τότε, τεχνολογίας των μηχανημάτων.
Μάρτυρες μιας «χρυσής εποχής»
Αυτή η κληρονομιά της Καβάλας σώζεται τόσο στο Μουσείο Καπνού, όπου φιλοξενούνται τα κινητά εκθέματα, όσο και στα δεκάδες κτίρια που έχουν κριθεί διατηρητέα. Όμως στέκουν για πολλές δεκαετίες εγκαταλελειμμένα. Σε όλη την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, 70 καπναποθήκες έχουν χαρακτηριστεί ως «νεώτερα μνημεία» από το Υπουργείο Πολιτισμού. Από αυτά τα μισά περίπου είναι στην Καβάλα.
Η αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού πραγματοποίησε προ ημερών στην Καβάλα σεμινάριο στελεχών ΟΤΑ με θέμα την βιομηχανική κληρονομιά. Η δράση φιλοξενήθηκε στην πιο εντυπωσιακή καπναποθήκη, στην πλατεία Καπνεργάτη. Ο δήμαρχος της πόλης, Θόδωρος Μουριάδης, περιέγραψε τις δυσκολίες διάσωσης των κτιρίων. «Η βιομηχανική κληρονομιά της Καβάλας είναι σήμερα στα χέρια πολλών κληρονόμων. Άλλοι δεν μπορούν, άλλοι δεν θέλουν, άλλοι αδιαφορούν και τα διατηρητέα έμειναν στο έλεος του χρόνου», τόνισε.
«Είναι ζωτικός χώρος σε μια πόλη που ασφυκτιά»
Ο κ. Μουριάδης τονίζει ότι οι καπναποθήκες δεν είναι απλώς μνημεία που πρέπει να διασωθούν αλλά αποτελούν και ζωτικό χώρο που μπορεί να αξιοποιηθεί από μία πόλη που δεν διαθέτει χώρους δόμησης ή κοινόχρηστους δομημένους χώρους: «Έγιναν πολλές εκκλήσεις στην Πολιτεία. Αν δεν γίνουν κάποιες δυναμικές παρεμβάσεις τώρα, το αύριο θα είναι θλιβερό».
«Αντί η Υπηρεσία Νεοτέρων Μνημείων να κάνει σεμινάριο, θα έπρεπε πρώτα να προβεί σε άμεσες ενέργειες ελέγχου και διάσωσης των κτιρίων» τονίζει ο πρόεδρος του ΙΚΚΙΚ Γιάννης Βύζικας. Το σεμινάριο, λέει, θα είχε αξία αν γινόταν 20-25 χρόνια πριν ώστε να εφαρμοστούν οι νόμοι του 2002 για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. «Τα χρόνια πέρασαν αλλά υπηρεσίες και φορείς δεν έλαβαν κανένα μέτρο. Δεν νομιμοποιείται κανείς σήμερα να σφυρίζει αδιάφορα, σαν να μην συμβαίνει τίποτα» υπογραμμίζει.
Έκκληση για άμεσους ελέγχους πριν να είναι αργά
Ο κ. Βύζικας θυμίζει την πρόσφατη πυρκαγιά που κατέστρεψε την καπναποθήκη Πετρίδη στην Ξάνθη αλλά και την κεραμοσκεπή της καπναποθήκης της ΣΕΚΕ στην Καβάλα (Συνεταιριστική Ένωση Καπνοπαραγωγών Ελλάδος) που κατέρρεε κομμάτι- κομμάτι επί 5 χρόνια, βιώνοντας έναν «αργό θάνατο».
Καλεί τις υπηρεσίες να μπουν στα 30 διατηρητέα καπνομάγαζα της Καβάλας και να ελέγξουν την κατάσταση με λεπτομερή καταγραφή κτιριακών προβλημάτων (κεραμοσκεπές, φέρων ξύλινος σκελετός, πατώματα, τοιχοποιίες κλπ) αλλά και την ύπαρξη κατασχεμένων καπνών και άλλων εύφλεκτων υλικών. «Μόνο έτσι θα μπορέσει να εφαρμοστεί και ο νόμος του 2021 για τις υποχρεώσεις κυρίων, νομέων η κατόχων ακινήτων μνημείων» συμπληρώνει με νόημα.
Πολυκατοικίες στη θέση των διατηρητέων
Κρούει όμως και τον κώδωνα του κινδύνου καθώς είναι ανοιχτό το ενδεχόμενο οι καπναποθήκες να αφεθούν σκοπίμως στην τύχη τους, να καταρρεύσουν και να μετατραπούν σε οικόπεδα για νέες πολυκατοικίες. «Ξέρει άραγε ο κόσμος πως όταν γκρεμίζεται μία καπναποθήκη δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ελευθερώνεται ο χώρος για άλλες χρήσεις όπως χώροι στάθμευσης ή πρασίνου αλλά εκ του νόμου επιβάλλεται η ανέγερση κτιρίου ίδιου όγκου και μορφής με την κατεδαφισμένη καπναποθήκη - μνημείο;» αναρωτιέται.
* Δημοσιεύτηκε στη «ΜτΚ» στις 25.09.2022