Του Βασίλη Κεχαγιά

Μπορεί η πλέον γνωστή και αποτυπωτική της αρχέτυπης κατάστασης φωτογραφία που αφορά στο μπάσκετ να είναι αυτή με τις δύο αναποδογυρισμένες καρέκλες, στη σκιά του Λευκού Πύργου, το άθλημα, όμως, είχε κάνει την πρώτη του εμφάνιση τον Δεκέμβριο του 1891 στο Σπρίγκφιλντ της Μασαχουσέτης. 

Επινοητής του ο Τζον Νέισμιθ, καθηγητής φυσικής αγωγής, ο οποίος εισήγαγε και τους κανόνες, στις 15 Ιανουαρίου 1892. Στην Ελλάδα ιεραπόστολοι της καλαθοσφαίρισης υπήρξαν Αμερικανοί στρατιώτες, μέλη της αποστολής της ΧΑΝ από τις ΗΠΑ, στο περιθώριο του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου. 

Είχαν περάσει ήδη είκοσι έξι χρόνια από την ημέρα δημοσίευσης των κανονισμών. Ήταν ιδιαίτερα αγαπητό, ήδη, στους συγκεκριμένους φαντάρους, οι οποίοι έστησαν τα πρώτα καλάθια, με τον τρόπο που περιγράψαμε στα στρατιωτικά τολ, τα επονομαζόμενα «σπίτια του στρατιώτη», της περιοχής γύρω από τον Λευκό Πύργο.

Λίγο μετά, στα 1921, ιδρύεται και επισήμως η Χριστιανική Αδελφότης Νέων Θεσσαλονίκης. Παρά ταύτα ακόμη δεν είχε οικοδομηθεί το γνωστό επιβλητικό κτήριο και έλαβε απλώς την ανοικτή έκταση, δίπλα σε αυτό, όπου άρχισε να καλλιεργείται και το μπάσκετ. Δεύτερη έδρα του αθλήματος υπήρξε το πάρκο στο Πεδίο του Άρεως (απέναντι από την ΕΡΤ), όπου επίσης εδράζονταν Σπίτια του στρατιώτη. 

Συγχρόνως, οι Εβραίοι Έιμος και Σαμπ έφθασαν στο Κόμπλενζ της Γερμανίας, με σκοπό να κουβαλήσουν στη Θεσσαλονίκη υλικό που αφορούσε στο νέο άθλημα, μεταξύ των οποίων και τις πρώτες ξώραφες μπάλες.

Άλλο τόσο καταλυτική για την εξάπλωση του αθλήματος στην πόλη ήταν η παρουσία στο Συμβούλιο της ΧΑΝΘ στο οποίο ήσαν όλοι Αμερικανοί- του Λιούις Ρις, από το Σπρίγκφιλντ της Μασαχουσέτης. Ήταν τα μέσα της δεκαετίας του ’20 και ο Ρις ήταν αυτός που με τις κατάλληλες πολιτικές γνωριμίες, βοήθησε στην εισαγωγή του μπάσκετ στα σχολεία. 

Ουσιαστικά, πάντως, ο πρώτος Έλληνας ο οποίος αντιλήφθηκε τη δυνατότητα εξάπλωσης του νέου αθλήματος, υπήρξε ο Συμεών Μαυροσκούφης, πάλι της ΧΑΝΘ, ο οποίος επιμελήθηκε την ακριβή μετάφραση των κανονισμών, από το αμερικανικό κείμενο, μαζί με διάφορες άλλες χρήσιμες οδηγίες. 

Η δημοσίευση, βέβαια, αυτών των καινούριων και οργανωμένων αρχών του αγωνίσματος, είχαν πρωτοδημοσιευθεί στην ελληνική, τότε, Σμύρνη, το 1899. Το έντυπο που τους φιλοξένησε, συνοδεύοντάς τους με σκίτσα ήταν η «Ποδηλατική και Αθλητική Επιθεώρηση της Ανατολής».

Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ

Εκτός από την ΧΑΝΘ, οι πρώτες ομάδες οι οποίες άρχισαν να καλλιεργούν το μπάσκετ ήταν ο Άρης και ο Ηρακλής. Ο πρώτος, μάλιστα, δεν είχε πρόβλεψη για την καλλιέργεια άλλων αθλημάτων, πλην του ποδοσφαίρου, σύμφωνα με το ιδρυτικό καταστατικό του, που αναγκάστηκε να προσαρμόσει το 1926, προκειμένου να ικανοποιήσει, αρχικώς, τη ραγδαία αγάπη για το μπάσκετ. Ως τότε, οι όποιοι αγώνες, ανεπίσημοι ασφαλώς, άρχισαν να διεξάγονται στα 1924, υπό την αιγίδα της ΧΑΝΘ, με τις ομάδες ΒΑΟ, Μακάμπι, Αρμενική Ένωση και ΑΚΟΑΧ να λαμβάνουν μέρος, εκτός των προηγούμενων, σε αυτούς.

Στις αρχές του Σεπτεμβρίου του 1926 προκηρύχθηκε το πρώτο πρωτάθλημα Θεσσαλονίκης από την ΧΑΝΘ, πάλι, με τη συμμετοχή και του ΠΑΟΚ, ο οποίος είχε ιδρυθεί την ίδια χρονιά, ως παραφυάδα της ΑΕΚ Θεσσαλονίκης, ομάδα που επίσης συμμετείχε. Αυτή ήταν και η ομάδα που συμμετείχε στον πρώτο επίσημο αγώνα της πόλης, εναντίον του Ηρακλή. 

Ο δεύτερος επικράτησε με 42-4, σε έναν αγώνα διεξαχθέντα στις 24 Οκτωβρίου 1926, στις 9 το πρωί, ημέρα Κυριακή. 

Ακολούθησε στις 10.30, το πρώτο ντέρμπι Άρη-ΠΑΟΚ, με τον δεύτερο να επικρατεί με 14-12. Μετά το πρώτο αυτό ματς είχαμε και την προαναγγελία του φανατισμού ο οποίος θα ακολουθούσε τις επόμενες δεκαετίες, αφού ο αρχηγός του ΠΑΟΚ Ομουρλόγλου τιμωρήθηκε για ανάρμοστη συμπεριφορά απέναντι στους παίκτες του Άρη και της ΧΑΝΘ.

Παρά την ήττα του, ο Άρης κατέκτησε αυτό το πρώτο πρωτάθλημα Θεσσαλονίκης, κερδίζοντας την επόμενη αγωνιστική τον Ηρακλή με 13-4, με δύο Αρμένιους στην πεντάδα του, ενώ ο Ηρακλής κατέβηκε χωρίς τους καλύτερους παίκτες του. 

Τι είχε συμβεί; Οι περισσότεροι ήσαν μαθητές της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής, η οποία απαγόρευε την ενασχόληση των μαθητών της με τον αθλητισμό τις Κυριακές. Στις 26 Νοεμβρίου το ντέρμπι Ηρακλή-ΠΑΟΚ το κέρδισε ο πρώτος με 8-7, ενώ στη συνέχεια η νίκη της ΧΑΝΘ επί του ΠΑΟΚ (18-5) έφερε πρωταθλητή τον Άρη.

Πάντως, ο Ηρακλής ήταν αυτός που κατέκτησε το πρώτο Πανελλήνιο πρωτάθλημα, στο Καλιμάρμαρο, στο πλαίσιο των Πανελλήνιων αγώνων στίβου, αφού το μπάσκετ υπαγόταν στον ΣΕΓΑΣ. Δεκαέξι αθλητές ταξίδεψαν στην Αθήνα, οι έξι από αυτούς καλαθοσφαιριστές, κάτι που ανάγκασε τον Γηραιό να λάβει δάνειο 15.000 δραχμών, από την Τράπεζα της Ανατολής, με την προσωπική εγγύηση των μελών του Συμβουλίου του. Αποδείχθηκε ότι καλώς έπραξε...

Ο ΑΥΤΟΠΤΗΣ ΜΑΡΤΥΣ

Στο εξαιρετικό βιβλίο -τόσο ως έρευνα, όσο και ως έκδοση- των δημοσιογράφων Βλαχόπουλου, Καραγιώργη, Συρίδη και Χορόζογλου υπάρχουν καταγραφές της προκήρυξης του πρώτου πρωταθλήματος, αλλά και των πρώτων αγώνων, με τα κύρια δάνεια να προέρχονται από την εφημερίδα «Μακεδονία»:

«Το Τμήμα Φυσικής Αγωγής της ΧΑΝΘ, εν τη επιθυμία του όπως διαδώσει, όσον το δυνατόν εις ευρύτερο κύκλο τα διάφορα ομαδικά παιχνίδια, τα οποία διαπλάθουν το σώμα και εξευγενίζουν την ψυχή, προκηρύσσει τους πρώτους αγώνες καλαθοσφαίρας μεταξύ αθλητικών σωματείων και αθλητικών συλλόγων της πόλεώς μας κατά το μήνα Οκτώβριο, δια την ανάδειξη της πρωταθλήτριας ομάδας του τρέχοντος έτους.

1. Οι αγώνες θα διεξαχθώσι εις το γήπεδο της ΧΑΝΘ και συμφώνως των τελευταίων κανονισμών παιδιάστικη.

2. Δηλώσεις παικτών γίνονται δεκταί μέχρι της Τετάρτης 29 Σεπτεμβρίου και ώρας 6.30 μ.μ. Πέραν της ημερομηνίας ταύτης, ουδεμία απολύτως δήλωσις γίνεται δεκτή.

3. Σωματεία που δεν διαθέτουν πίνακα καλαθόσφαιρας (σ.σ.: εννοεί τα μπασκετικά ταμπλό) δύνανται να μεταχειρίζονται δια την προπόνησιν των αθλητών των, τους πίνακας της ΧΑΝΘ κατόπιν συνεννοήσεως μετά του τμήματος Φυσικής Αγωγής.

4. Εις την νικήτριαν ομάδα θα απονεμηθεί ο τίτλος της πρωταθλητρίας ομάδας 1926 ως και έπαθλον μετά διπλώματος».

Το πρώτο ντέρμπι είχε την ακόλουθη εξέλιξη, όπως την παραδίδει η «Μακεδονία»:

«Οι παίκτες του Άρεως με συστηματικό παιχνίδι επιτυγχάνουν με δυσκολία έξι τέρματα, έναντι μηδενός του ΠΑΟΚ. Εν συνεχεία, επιτυγχάνουν αμφότερες οι ομάδες ανά τέσσερα τέρματα κατόπιν πεισματώδους πάλης και ο Άρης έχει 10 τέρματα, έναντι 4 του ΠΑΟΚ. Οι του ΠΑΟΚ εντείνουν τις προσπάθειες τους και επιτυγχάνουν ακόμη έξι τέρματα, ισοφαρίζοντας τον αγώνα. Από τη στιγμή ταύτη, διεξάγεται μια φοβερά πάλη προς επιτυχία τερμάτων δια την τελική νίκη.

Η ομάς του ΠΑΟΚ με τους σωματώδεις παίκτες της επιτυγχάνει έτερα τέσσερα τέρματα. Οι του Άρεως με το τεχνικό τους παιχνίδι επιτυγχάνουν άλλα δύο, γίνεται μια φοβερή κατεβασιά προς το τέρμα του ΠΑΟΚ, η σφαίρα εισέρχεται εις το τέρμα, αλλά ο διαιτητής σφυρίζει την λήξη του αγώνος με νικήτρια την ομάδα του ΠΑΟΚ δια τερμάτων 14 έναντι 12 του Άρεως».

Μπάσκετ στη νεροποντή

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός του πόσο γρήγορα το μπάσκετ κατέλαβε κεντρική θέση στις καρδιές των Θεσσαλονικέων, πρώτον διότι αποτέλεσε τη γενέθλια πόλη του, αλλά και λόγω των επιτυχιών των ομάδων της κατά τα πρώτα έτη. 

Σε τρία χρόνια, ο Ηρακλής και ο Άρης είχαν κατακτήσει τα πρωταθλήματα του 1928 και 1930, κάτι που επισήμανε ο Λιούις Ρις, στην έκδοση της Spalding του 1931 όπου μάλιστα η περιγραφή των συνθηκών διεξαγωγής των αγώνων κυμαίνεται από το γραφικό ως το ηρωικό για τους πιονέρους του αθλήματος. Γράφει, λοιπόν, για την κατάσταση η οποία επικρατούσε στα γήπεδα, στο ξεκίνημα του κειμένου του:

«Κυρίως εξαιτίας των αδιάκοπων βροχοπτώσεων η μπασκετική σεζόν 1930-1931 στην Ελλάδα, δεν ήταν τόσο επιτυχημένη όσο του προηγούμενου χρόνου. Καθώς δεν διεξάγονται τον παρόντα χρόνο αθλήματα σε κλειστά γήπεδα, το πρόγραμμα των αγώνων βρίσκεται κυριολεκτικά στο έλεος των φυσικών στοιχείων. Στη Θεσσαλονίκη, όπου το μπάσκετ είναι δημοφιλέστερο από οπουδήποτε αλλού, η σεζόν τράβηξε ως τις 31 Μαρτίου 1931 και συνολικά για επτά μήνες».

Ακολουθεί η συγκλονιστική περιγραφή για τις συνθήκες ενός αγώνα και την προσπάθεια των αθλητών, εν μέσω νεροποντής:

«Το τελευταίο παιχνίδι διεξήχθη μέσα σε φοβερή νεροποντή. Οι παίκτες σχεδόν καλουπώθηκαν από την περίφημη λάσπη της Μακεδονίας, αλλά μάχονταν σαν αρχαίοι πολεμιστές και όλοι οι θεατές παρέμειναν μέχρι το τέλος παρότι ήταν απροστάτευτοι από τη βροχή. Το αποτέλεσμα του εκπληκτικού αυτού τελικού, ήταν ένα πρωτάθλημα για τη ΧΑΝΘ, το οποίο ήρθε μετά από μια νίκη με 9 πόντους επί του Άρη».

Σε άλλο έντυπο της εποχής βρίσκουμε ανάλογη περιγραφή, αναφερόμενη πάλι στις καιρικές συνθήκες:

«Το δεύτερο ημιχρόνιο κάθε άλλο ήταν παρά καλαθόσφαιρα. Το γήπεδο, ένεκα της βροχής, , ήτο τελείως ακατάλληλο. Το τοιούτο εμπόδιζε πολύ τους παίκτας και ιδίως τους μικρόσωμους της ΧΑΝΘ. Απεφασίσθη όμως να συνεχισθεί ο αγών, ο οποίος ουδέν τεχνικόν ενδιαφέρον παρουσίασε, λόγω του λασπώδους τους εδάφους».

Ημερολόγιο καταστρώματος

1891

Δεκέμβριος, 21

Πραγματοποιείται ο πρώτος αγώνας μπάσκετ στις ΗΠΑ

1892

Ιανουάριος, 15

Ο Τζέιμς Νέισμιθ παρουσιάζει για πρώτη φορά τους κανόνες του αθλήματος

1919

Γενέθλιο έτος του μπάσκετ στην Ελλάδα, στα «σπίτια του στρατιώτη», με τους Αμερικανούς του Α’ Παγκόσμιου πολέμου

1921

Ίδρυση της ΧΑΝΘ, πρώτη που καλλιέργησε το μπάσκετ στην Ελλάδα

1924

Άφιξη του Λιούις Ρις, ως διευθυντή των αθλητικών δραστηριοτήτων της ΧΑΝΘ και ουσιαστικά οργανωτή του αθλήματος στη Θεσσαλονίκη

Πρώτοι επίσημοι αγώνες στη Θεσσαλονίκη

1926

Πρώτο τοπικό πρωτάθλημα στη ΧΑΝΘ, με τον Άρη πρωταθλητή

1928

Πρώτο πανελλήνιο πρωτάθλημα, με κατακτητή τον Ηρακλή

1930

Πρώτο πανελλήνιο πρωτάθλημα του Άρη

1932

Ο πρωτοπόρος του αθλήματος Συμεών Μαυροσκούφης επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη και συνεχίζει το δημιουργικό έργο του Λιούις Ρις στη ΧΑΝΘ