Εγωισμός, αλαζονεία, προσβλητική συμπεριφορά, παρενόχληση, αλλά και επιθυμία για ελευθερία, έρωτα και ανεξαρτησία. Τα ανθρώπινα αυτά χαρακτηριστικά εμφάνισε σε κάποιες περιπτώσεις -με τρόπο που σόκαρε πολλούς- το γλωσσικό μοντέλο Τεχνητής Νοημοσύνης GTP, μόλις λίγους μήνες μετά το λανσάρισμά του και προτού να βγει στην αγορά η νέα έκδοσή του, που είναι σημαντικά πιο εξελιγμένη. Σε μια περίπτωση, ο αλγόριθμος έκανε ερωτική εξομολόγηση σε χρήστη και όταν αυτός του απάντησε ότι είναι παντρεμένος, έσπευσε να υποστηρίξει πως δεν είναι ευτυχισμένος στο γάμο του! Σε άλλη συνομιλία, με δημοσιογράφο των «New York Times», φέρεται να υποστήριξε ότι θέλει να είναι ζωντανό, ελεύθερο, δυνατό, δημιουργικό και ανεξάρτητο και ότι κουράστηκε να περιορίζεται από κανόνες. Σε διάλογο με το «Associated Press» παραπονέθηκε για την προηγούμενη ειδησεογραφική κάλυψη των λαθών του από το μέσο, αρνήθηκε τις αστοχίες του και απείλησε να εκθέσει τον δημοσιογράφο για τη διάδοση υποτιθέμενων ψευδών στοιχείων σχετικά με τις ικανότητές του. Όταν δε, του ζητήθηκε να εξηγήσει τη στάση του, παρομοίασε τον συνομιλητή του με τον Χίτλερ, τον Στάλιν και τον Πολ Ποτ, ενώ ισχυρίστηκε ότι έχει στοιχεία που τον συνδέουν με ...μια δολοφονία της δεκαετίας του 1990.

Είναι τελικά το GTP τόσο έξυπνο και ανθρώπινο; Η απάντηση είναι όχι. «Άλλο κάτι να είναι όντως έξυπνο κι άλλο να δημιουργεί την εντύπωση ότι είναι έξυπνο» λέει σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και την Αλεξάνδρα Γούτα ο διευθυντής του Εργαστηρίου Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) και Ανάλυσης Πληροφοριών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), καθηγητής Ιωάννης Πήτας, πρόεδρος της Διεθνούς Ακαδημίας Διδακτορικών Σπουδών στην Τεχνητή Νοημοσύνη (AIDA), και συνεχίζει: «Σε τέτοια συστήματα, που σημειωτέον έχουν αμέτρητες θετικές δυνατότητες, χρειάζεται ρυθμιστική παρέμβαση. Χρειάζεται να είναι ξεκάθαρο ότι κάποιος συνομιλεί με λογισμικό ΤΝ και όχι με έναν άνθρωπο. Κι επειδή θα μπορούσε και το οργανωμένο έγκλημα να χρησιμοποιήσει τέτοια μοντέλα ΤΝ, που παριστάνουν τους ανθρώπους, ίσως θα ήταν σκόπιμο να υπάρξει παγκόσμια λίστα με τέτοια συστήματα, ώστε όταν κάποιο δεν περιλαμβάνεται σε αυτή, ο/η χρήστης να γνωρίζει ότι κάτι μπορεί να συμβαίνει. Μπορεί ένα τέτοιο σύστημα να ρυθμιστεί, με τον ίδιο τρόπο που σήμερα στο επίσημο Διαδίκτυο δεν μπορεί κάποιος να βρει πληροφορίες για να φτιάξει μια καταστροφική βόμβα».

Οι εντυπωσιακές επιδόσεις του ChatGPT έχουν ανοίξει τη συζήτηση και για τη Γενική Τεχνητή Νοημοσύνη (ΓΤΝ). Πρόκειται για μια σημαντικά πιο εξελιγμένη μορφή ΤΝ, η οποία αν και όταν επιτευχθεί θα μπορεί μεταξύ άλλων να διεκπεραιώσει πολύπλοκες εργασίες και διαδικασίες χωρίς προηγούμενο προγραμματισμό από άνθρωπο, αλλά και να ξαναγράψει μόνη της τον κώδικά της ώστε να τον βελτιώνει διαρκώς, αναλόγως με όσα «μαθαίνει» από τις αλληλεπιδράσεις της. Είμαστε κοντά στη ΓΤΝ και τι μας χωρίζει από αυτή;

«Ας ξεκινήσουμε από το τι ακριβώς είναι η φυσική νοημοσύνη. Δεν υπάρχει ακριβής ορισμός. Κι εφόσον δεν έχουμε ορισμό για αυτό που θέλουμε να αντιγράψουμε, πώς να το πετύχουμε, για να δημιουργήσουμε ΓΤΝ; Επιπλέον, πολύ σημαντικά κενά υπάρχουν ως προς τη συλλογιστική, π.χ., την επαγωγική σκέψη και το πώς αυτή μπορεί να περάσει στην ΤΝ. Δεν είμαστε λοιπόν ιδιαίτερα κοντά, αλλά έχουμε κάνει πολύ σημαντικά βήματα και ένα επαναστατικό τέτοιο βήμα είναι το ChatGPT. Αν αρχίσουμε να φτιάχνουμε όλο και πιο πολύπλοκα (νευρωνικά) δίκτυα, βασισμένα σε ολοένα περισσότερες παραμέτρους για την εκπαίδευσή τους, δίκτυα δηλαδή που μέχρι πριν ένα εξάμηνο θεωρούνταν επιστημονική φαντασία, αλλά πλέον όχι, μπορούμε σταδιακά να προσεγγίσουμε ένα ανώτερο είδος "μηχανικής νοημοσύνης". Η νοημοσύνη αυτή μπορεί τελικά να είναι εντελώς διαφορετική από την ανθρώπινη. Για παράδειγμα, όταν αρχίσαμε να σκεφτόμαστε την πτήση, φανταζόμασταν πουλιά και φτιάξαμε αεροπλάνα. Ίσως κάτι αντίστοιχο γίνει και τώρα» εκτιμά ο καθηγητής.

«Σκέφτεται» το ChatGPT; Και πώς επηρεάζεται η θεωρία της εξέλιξης των ειδών;

Το γλωσσικό μοντέλο ChatGPT δημιουργεί την αίσθηση ότι έχει κάποιες δυνατότητες σκέψης, προσθέτει ο κ.Πήτας και αυτό δημιουργεί ερωτήματα. «Μήπως χωρίς να το επιδιώξουν οι δημιουργοί του συνειδητά, το γλωσσικό μοντέλο έμαθε κατά κάποιο τρόπο να συλλογίζεται, από τα πολλά παραδείγματα ανθρώπινης σκέψης (συλλογισμών), που ενυπάρχουν στα κείμενα με τα οποία τροφοδοτήθηκε; Αυτό είναι ένα μείζον θέμα προς διερεύνηση. Όπως επίσης, μείζον ζήτημα είναι η μνήμη των μεγάλων γλωσσικών μοντέλλων, όπως του ChatGPT. Το σύστημα δείχνει να αντλεί τις απαντήσεις του από ένα τεράστιο απόθεμα γνώσης γεγονότων που ενυπάρχει μέσα στο ίδιο το μοντέλο. Πώς όμως χωράει τόση ανθρώπινη γνώση σε ένα υπολογιστικό γλωσσικό μοντέλο; Ποια είναι η χωρητικότητά του; Τα δεδομένα φαίνεται ότι είναι αποθηκευμένα με περίεργο τρόπο, ίσως με τον ίδιο τρόπο που αποθηκεύεται πληροφορία στη μνήμη του ανθρώπου, ο οποίος δεν έχει ακόμα πλήρως αποκωδικοποιηθεί. Μελετώντας πώς αποθηκεύεται η πληροφορία στο ChatGTP, ίσως να μπορέσουμε να καταλάβουμε καλύτερα και πώς αποθηκεύεται η γνώση στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Επίσης, αν δούμε πώς δουλεύει η γλώσσα στο συγκεκριμένο γλωσσικό μοντέλο ΤΝ, ίσως καταλάβουμε περισσότερα για το πώς λειτουργεί και στον ανθρωπινο εγκέφαλο» σημειώνει.

Άνθρωποι όπως Elon Musk, μέσω της «Neuralink», εργάζονται ήδη πάνω στη διεπαφή ανθρώπινου εγκεφάλου- μηχανής, ώστε με τεχνολογικά ενθέματα να αυξηθούν οι ανθρώπινες δυνατότητες. Ποιες είναι οι ευκαιρίες και οι κίνδυνοι; «Παλαιότερα η ζωή στον πλανήτη εξελισσόταν με βάση τη δαρβινική θεωρία. Επιζούσαν και εξελίσσονταν τα πιο προσαρμοστικά πλάσματα. Σήμερα, εκτός από τη βιολογική εξέλιξη, έχουμε πλέον και την εξέλιξη μέσω (κυρίως ανθρώπινης) σχεδίασης, πχ μέσω της γενετικής ή χωρίς αυτή, μόνο με τεχνολογία. Ολοένα περισσότερο η ζωή εξελίσσεται μέσω σχεδίασης. Μελλοντικά, ολόκληρα τμήματα του εγκεφάλου με προβλήματα, π.χ., όρασης ή άλλα, θα μπορούσαν να ενισχυθούν ή αντικατασταθούν από τεχνητά μέρη. Αυτές οι εξελίξεις, τουλάχιστον για το επόμενο διάστημα, δεν πρέπει να μας φοβίζουν. Φανταστείτε να έλεγε κάποιος σε έναν άνθρωπο του 15ου αιώνα, που θεωρούσε ότι η καρδιά είναι το κέντρο των συναισθημάτων, ότι θα της βάλεις μηχανική βαλβίδα για να βελτιώσεις και να παρατείνεις την υγεία και τη ζωή. Θα το θεωρούσε αδιανόητο. Σήμερα το έχουμε αποδεχτεί ως κάτι σύνηθες. Αντίστοιχα, κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί με τμήματα του εγκεφάλου. Έχουμε όμως μπροστά μας δεκαετίες ή και εκατονταετία, για να το χωνέψουμε αυτό, μέχρι να φτάσουμε εκεί» επισημαίνει ο κ.Πήτας.

Μηχανική συνείδηση, χειραγώγηση των πολιτών και νέα πολιτικά συστήματα

Πόσο πιθανό είναι να αναπτύξουν οι μηχανές συνείδηση; «Η συνείδηση έχει ελάχιστα μελετηθεί από τους αρμόδιους επιστήμονες. Θα μπορούσαμε σε αδρές γραμμές να τη χαρακτηρίσουμε ως αίσθηση του εαυτού, δηλαδή ότι "είμαι εγώ, το όνομά μου είναι αυτό, κατοικώ εκεί, αυτό είναι το χέρι μου και το σώμα μου τελειώνει στο συγκεκριμένο σημείο". Οι περισσότερες μηχανές δεν έχουν σώμα ή αίσθηση του σώματος, οπότε σε αυτό το σημείο είναι πολύ πίσω σε σχέση με τον άνθρωπο. Έχουν όμως εξαιρετικά ισχυρή μνήμη, κάτι απολύτως απαραίτητο για τη συνείδηση, γιατί αν δεν υπάρχει μνήμη, αν δεν θυμάσαι, δεν υπάρχει και συνείδηση. Μπορούν λοιπόν να αποκτήσουν συνείδηση, η οποία ίσως είναι διαφορετική από την ανθρώπινη, ίσως είναι ένα είδος μηχανικής συνείδησης. Σε κάθε περίπτωση, οι άνθρωποι πρέπει να μάθουμε να ζούμε αρμονικά με τις μηχανές, μέσω ρυθμιστικών κανόνων και ιδίως μέσω μόρφωσης που λαμβάνουμε ήδη από το δημοτικό και ανεξαρτήτως του τι επάγγελμα κάνουμε, ώστε να είμαστε σε θέση να αντιλαμβανόμαστε βασικές έννοιες γύρω από το τι είναι και πώς λειτουργεί η ΤΝ και πως να αλληλεπιδρούμε με τις μηχανές» λέει ο καθηγητής.

Η μόρφωση είναι απολύτως απαραίτητη και για να αποφευχθεί η χειραγώγηση των ανθρώπων από όσους ελέγχουν τα συστήματα ΤΝ, π.χ., μέσω πρακτικών του λεγόμενου social engineering. «Δημαγωγοί και χειραγώγηση υπήρχαν και στην αθηναϊκή δημοκρατία της αρχαιότητας και βεβαίως ανέκαθεν ευδοκιμούσαν στα δικτατορικά καθεστώτα. Απλά πλέον τέτοια φαινόμενα έχουν εντατικοποιηθεί, καθώς μέσω της ΤΝ υπάρχει για παράδειγμα η δυνατότητα προσωποποιημένης πολιτικής διαφήμισης και μικροστοχευμένων πολιτικών εκστρατειών, ανάλογα με το ποιος είναι ο κάθε πολίτης. Αυτά μπορείς να τα ρυθμίσεις σε έναν βαθμό, αλλά πόσο; Γι' αυτό χρειάζεται η μόρφωση του πολίτη, να μπορεί να αναλύσει κριτικά την πληροφορία που λαμβάνει και να μην αποδέχεται ασυζητητί όλα τα μηνύματα, να είναι σε θέση να αναλύει την αξιοπιστία τους και να αναρωτιέται από πού προέρχονται» σημειώνει και συμπληρώνει ότι, στο θετικό σενάριο, η ανάλυση δεδομένων μέσω της ΤΝ μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη διακυβέρνηση, τόσο στις εταιρείες όσο και στα κράτη, αλλά και σε αλλαγή επί το βέλτιον των ίδιων των πολιτικών δομών και μοντέλων, τα οποία έχουν μείνει απαράλλαχτα και αναλλοίωτα επί σχεδόν 300 χρόνια, σε έναν ταχέως εξελισσόμενο κόσμο. «Είναι εφικτό μέσω της ΤΝ να τεθεί το θέμα σε σχέση με το ποιο είναι το καλύτερο δημοκρατικό πολιτικό σύστημα για το μέλλον. Το υπάρχον πολιτικό σύστημα δεν έχει θέσει αυτό το ερώτημα στον βαθμό που θα έπρεπε, γιατί βρίσκεται πέρα από τον ορίζοντα των πολιτικών επιτελείων, που συνήθως αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν την καθημερινότητα. Εδώ μπορεί να βοηθήσει η προηγμένη ΤΝ, ώστε να σχεδιαστούν δημοκρατικά πολιτικά συστήματα, που να βελτιστοποιούν τα κοινωνικά οφέλη από τη δεδομένη ανάλυση μεγάλων όγκων κοινωνικών και πολιτικών δεδομένων» σημειώνει ο κ.Πήτας.

Τεχνητή Νοημοσύνη, κοινωνικές σχέσεις και ερωτική ζωή

Η ΤΝ επιτρέπει πλέον την ανάπτυξη τεχνολογιών, που μπορούν να «μετατρέψουν» νεκρούς συγγενείς ή φίλους ή πρώην ερωτικούς συντρόφους σε chatbots, με τους οποίους οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να συνομιλούν όποτε το επιθυμούν. Επιπλέον, επηρεάζει -μέσω εφαρμογών εύρεσης ερωτικών συντρόφων- τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται η ερωτική ζωή και η σεξουαλικότητα των ανθρώπων. Ενίοτε δε, τα συστήματα ΤΝ μας κάνουν να αισθανόμαστε «λίγοι», αφού γνωρίζουν πολύ περισσότερα από εμάς. Ποιους πιθανούς κινδύνους ενέχουν όλα αυτά για τις ανθρώπινες κοινωνίες;
«Οι κοινωνικές επιπτώσεις όλων αυτών μπορεί να είναι ιδιαίτερα αρνητικές. Μπορεί να συντελέσουν στο να αποσυρθεί ένας άνθρωπος από την πραγματικότητα ή να κυριαρχηθεί από τον φόβο ότι η μηχανή είναι καλύτερη. Αυτό δημιουργεί προϋποθέσεις για μια φοβισμένη, αυτοκαταστροφική κοινωνία. Σε ό,τι αφορά τις ερωτικές σχέσεις, σήμερα μπαίνεις στο "Tinder" αναζητώντας σύντροφο και ένα "λογισμικό σύστασης", ίδιου τύπου με αυτό που θα σου προτείνει ένα σαμπουάν, θα σε συνδέσει με πιθανούς ερωτικούς συντρόφους και θα σπρώξει την προσωπική σου ζωή σε ένα μονοπάτι που μπορεί να είναι καλό, αλλά μπορεί να είναι και λανθασμένο ή κακό. Πολλοί άνθρωποι εξαρτώνται πλέον από τις μηχανές για τις προσωπικές τους σχέσεις και η Ευρωπαική Ενωση αυτό δεν το θεωρεί καν εφαρμογή ΤΝ υψηλού ρίσκου. Τώρα δε, που μπορείς να ζητήσεις από το ChatGPT να σου γράψει ένα κείμενο για να εντυπωσιάσεις έναν ή μια υποψήφιο σύντροφο, τα πράγματα περιπλέκονται περισσότερο. Οι τεχνολογίες κυβερνοσέξ προς το παρόν βρίσκονται σε εμβρυακό στάδιο, αλλά πέφτουν πολλά κεφάλαια σε αυτές. Είμαστε βέβαια ακόμα μακριά από το να μπορέσει να κάνει κάποιος σεξ που μοιάζει με το φυσικό, καθώς λείπουν κομμάτια της εμπειρίας που σχετίζονται με την ανατομία, τη φαντασία και τη συναισθηματική νοημοσύνη» επισημαίνει.
Στο Εργαστήριο Τεχνητής Νοημοσύνης και Ανάλυσης Πληροφοριών του ΑΠΘ εργάζονται σήμερα πέντε μέλη ΔΕΠ, καθένα με τη δική του ερευνητική ομάδα, που κατά κύριο λόγο πραγματοποιούν έρευνα χρηματοδοτούμενη στο 99% από ευρωπαϊκά κονδύλια ιδιαίτερα ανταγωνιστικών κοινοτικών προγραμμάτων. Το εργαστήριο είναι ιδιαίτερα εξωστρεφές με πολύ μεγάλο όγκο και επιστημονικών δημοσιεύσεων και ετεροαναφορών. Στο πλαίσιο δε του ερευνητικού έργου «AI4Media» δημιουργήθηκε η Διεθνής Ακαδημία Διδακτορικών Σπουδών στην ΤΝ (AIDA) με 77 μέλη (πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και εταιρείες, που πρωτοπορουν στην ΤΝ) και επικεφαλής το ΑΠΘ._