Είναι καλοκαίρι. Η καταπράσινη πλατεία Ελευθερίας, μία όαση δροσιάς στο καμίνι του κέντρου, σφύζει από ζωή. Δεκάδες παιδιά παίζουν, οι μεγάλοι κάθονται στα παγκάκια και κουβεντιάζουν, και μία ομάδα καλλιτεχνών προετοιμάζει ένα δρώμενο για τα γεγονότα που συνέβησαν σε αυτό τον τόπο μαρτυρίου τον Ιούλιο του 1942.

Θα μπορούσε να είναι μία εικόνα της πλατείας Ελευθερίας, ήδη από το 2020. Η σύμβαση για την ανάπλαση, που υπογράφηκε τον Μάρτιο του 2019, προέβλεπε ότι η πλατεία θα έπρεπε να παραδοθεί σε 12 μήνες. Αν τα πράγματα είχαν εξελιχθεί έτσι, δύο χρόνια τώρα η πόλη θα χαιρόταν μία βιοκλιματικά ανασχεδιασμένη πλατεία και ταυτόχρονα θα είχε επιτέλους αποδώσει την οφειλόμενη, εδώ και δεκαετίες, τιμή στους χιλιάδες Θεσσαλονικείς που βασανίστηκαν σε αυτήν ακριβώς την πλατεία, και αργότερα βρήκαν τραγικό θάνατο στο Άουσβιτς.

Όλα αυτά θα συνέβαιναν αν ο εργολάβος που είχε αναλάβει την ανάπλαση δεν χρεοκοπούσε, ή έστω αν το φθινόπωρο του 2019 η νέα δημοτική αρχή συνέχιζε το έργο με τον δεύτερο μειοδότη. Όμως η εκάστοτε πραγματικότητα δεν διαμορφώνεται με υποθέσεις. Τα διάφορα «αν» έχουν σημασία μόνο για αναστοχασμό και εκ των υστέρων αξιολόγηση των αποφάσεων, ενδεχομένως και για κάποιες διορθωτικές κινήσεις.

Ο χρόνος ροκανίζεται

Σήμερα, δέκα χρόνια μετά την ανακοίνωση της απόφαση της τότε διοίκησης του δήμου για μετατροπή της πλατείας από πάρκινγκ σε πάρκο μνήμης, εντείνονται οι ανησυχίες όσων βλέπουν ότι η απόδοση της οφειλόμενης τιμής στους Θεσσαλονικείς που μαρτύρησαν σε αυτό τον τόπο, μετατίθεται αενάως σε ένα απροσδιόριστο (και αβέβαιο) μέλλον. Ορισμένοι μάλιστα βλέπουν πίσω από τις κινήσεις της σημερινής δημοτικής αρχής μία παρελκυστική τακτική που ροκανίζει το χρόνο. Πολλοί διαβλέπουν τον κίνδυνο να ανοίξει μία μαύρη τρύπα στην πόλη για πολλά χρόνια, όταν σε απόσταση 700 μέτρων υπάρχουν μεγάλα πάρκινγκ με διαθέσιμες θέσεις. Όσοι αναγνωρίζουν ότι είναι ένα έργο εφικτό τεχνικά συνυπολογίζουν στα "κατά" κυρίως τον παράγοντα χρόνο αλλά και την όχληση που θα προκληθεί.

Το μήνυμα του πρέσβη των ΗΠΑ

Η αναφορά του νέου πρέσβη των ΗΠΑ Τζώρτζ Τσούνη φανερώνει ότι το θέμα έχει ξεπεράσει προ πολλού όχι μόνο τα όρια της πόλης αλλά και τα σύνορα της χώρας. Σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, που είχε δημοσιευτεί δύο ημέρες μετά την ομιλία του πρωθυπουργού στη ΔΕΘ, ο κ. Τσούνης είχε πει ότι «Η πλατεία Ελευθερίας πρέπει να γίνει. Αυτό είναι το μέρος από όπου η εβραϊκή κοινότητα οδηγήθηκε στα στρατόπεδα θανάτου. Δεν μπορεί να είναι χώρος στάθμευσης. Υπάρχουν πολλά μέρη για να γίνουν πάρκινγκ στην πόλη της Θεσσαλονίκης, που είναι σε κοντινή απόσταση. Καταλαβαίνω ότι υπάρχουν κάποιες προκλήσεις σε ό,τι αφορά τη στάθμευση εδώ, καταλαβαίνω όμως επίσης ότι έρχεται το Μετρό και υπάρχουν άλλα μέρη για να παρέχεται χώρος στάθμευσης. Επομένως, δεν επιδιώκω να αντιμετωπίσω μία ιστορική ανισότητα δημιουργώντας μία μεγαλύτερη πρόκληση στάθμευσης για τους Θεσσαλονικείς. Μπορούμε να κάνουμε και τα δύο. Δεν μπορεί να είναι δικαιολογία (το πάρκινγκ) για αδράνεια σε ένα απίστευτα σημαντικό ζήτημα». Μάλιστα, σύμφωνα με πληροφορίες, σε περίπτωση που προχωρήσουν άμεσα οι διαδικασίες διαμόρφωσης της πλατείας σε πάρκο μνήμης, μπορεί να βρεθούν άμεσα και τα απαιτούμενα κεφάλαια, με τη συνδρομή των ΗΠΑ.

Η στάση του Μαξίμου

Με δεδομένο ότι εδώ και χρόνια υπάρχει σύμπλευση σε πολλά θέματα του ελληνοαμερικανικού λόμπι με το αντίστοιχο αμερικανοεβραϊκό, υποθέτουμε ότι η αναφορά του νέου πρέσβη των ΗΠΑ στην πλατεία Ελευθερίας μόνο τυχαία δεν ήταν. Ούτε προφανώς το μέγαρο Μαξίμου θα ήθελε να υπάρχουν τέτοια ζητήματα σε εκκρεμότητα, ειδικά σε αυτή τη συγκυρία, και μάλιστα να τίθενται από τον ίδιο τον πρέσβη δημοσίως. Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες της «ΜτΚ», το θέμα της πλατείας Ελευθερίας απασχολεί το Μέγαρο Μαξίμου, που θα ήθελε η υπόθεση να είχε κλείσει... χθες, και μάλιστα με τρόπο που να οδηγεί στην άμεση και χωρίς χρονοτριβή δημιουργία του πάρκου μνήμης. Προς τούτο, αναμένει (αν δεν έχει ήδη λάβει) μία ισχυρή και ξεκάθαρη δέσμευση από πλευράς της δημοτικής αρχής.

Διαβούλευση και... ισοζύγιο

«Θα γίνει το πάρκο μνήμης» δηλώνει στη «ΜτΚ» ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνος Ζέρβας. Μάλιστα σχολιάζει δηκτικά ότι δεν θα αφήσει η υπόθεση της πλατείας να εξελιχθεί όπως αυτή του σταθμού Βενιζέλου του Μετρό «που κάποιοι εργαλειοποίησαν το θέμα και η πόλη έχασε επτά χρόνια». Επαναλαμβάνει ότι «το θέμα θα τεθεί σε διαβούλευση επί πραγματικών δεδομένων και θα αποφασίσει η πόλη» χωρίς να προσδιορίζει το πότε θα γίνει αυτό. Ως προς τη διαδικασία της διαβούλευσης ο κ. Ζέρβας διευκρινίζει ότι σε σημαντικά ζητήματα το δημοτικό συμβούλιο λαμβάνει υπόψιν και τη γνώμη των τοπικών φορέων πριν λάβει την όποια απόφαση. Προσθέτει δε ότι «σε κάθε περίπτωση η Θεσσαλονίκη χρειάζεται χώρους στάθμευσης», και ότι «πρέπει να υπάρχει ένα ισοζύγιο», χωρίς να αποσαφηνίσει περαιτέρω τι εννοεί.

Σε όσους του καταλογίζουν «αμφιθυμία» για το ζήτημα, ο δήμαρχος τονίζει στη «ΜτΚ»: «είμαι συνεπής σε όσα έλεγα». Ανατρέξαμε σε παλαιότερες δηλώσεις του και ξεχωρίσαμε όσα έλεγε λίγο πριν τις εκλογές του 2019, όταν ο ίδιος ζητούσε την ψήφο των πολιτών και όταν το έργο της ανάπλασης της πλατείας ήταν δρομολογημένο. Τότε ο κ. Ζέρβας περιέγραφε την Πλατεία Ελευθερίας ως εξής: «Τόπος μαρτυρικός, μνημείο εγκλήματος αλλά σήμερα, μετά το πάρκινγκ (σ.σ.: μετά τη λήξη της μίσθωσης), ευκαιρία αστικού σχεδιασμού, πνεύμονας πρασίνου και ανασύνθεσης του αστικού τοπίου». Αλλά ακόμα και μετά την ανάθεση μελέτης που διερευνά την προοπτική του υπόγειου πάρκιγκ, τον Μάρτιο του 2022, ο κ. Ζέρβας είχε ξεκαθαρίσει ότι «πέρα από το τι θα λέει η εισήγηση της εταιρείας το δημοτικό συμβούλιο θα αποφασίσει εάν θα το κάνει ή δεν θα το κάνει (σ.σ. το πάρκινγκ)», ενώ τον Ιούλιο ότι «θα υπάρξει 100% πάρκο μνήμης, ακόμη και αν για διάφορους λόγους δεν μπορεί να κατασκευαστεί υπόγειο πάρκινγκ».

Τρία χρόνια... χαμένοι στη διερεύνηση

Η ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας σταμάτησε πριν καλά καλά αρχίσει. Τα προβλήματα που αντιμετώπιζε ο εργολάβος διαφάνηκαν ήδη από το καλοκαίρι του 2019, λίγους μήνες μετά την εγκατάστασή του στο εργοτάξιο. Από το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς διαφάνηκε και η πρόθεση της νέας δημοτικής αρχής να διερευνήσει το ενδεχόμενο κατασκευής υπόγειου πάρκινγκ κάτω από την πλατεία. Τρία χρόνια αργότερα η υπόθεση βρίσκεται ακόμα στη φάση της διερεύνησης. 

Αρχικά, ο δήμος έλυσε την σύμβαση με τον ανάδοχο (Απρίλιος 2020) και ενάμισι χρόνο αργότερα μετέτρεψε το χώρο σε προσωρινό πάρκινγκ, όπου ισχύει η ελεγχόμενη στάθμευση (Δεκέμβριος 2021). Στην εκπνοή του 2021 ο δήμος ανέθεσε σε μία τεχνική εταιρεία να συντάξει μια μελέτη βιωσιμότητας για το υπόγειο πάρκινγκ κάτω από την πλατεία.

Λίγο αργότερα, ο κ. Ζέρβας δήλωσε ότι οι αποφάσεις αναμένεται να ληφθούν μέσα στον Απρίλιο, αφού προηγουμένως παραλάβει η διοίκηση την τελική πρόταση της μελετητικής εταιρείας για το αν το υπόγειο πάρκινγκ είναι βιώσιμο. Το τμήμα της μελέτης που αναφερόταν στη βιωσιμότητα παραδόθηκε ήδη, και καταλήγει ότι οποιοδήποτε υπόγειο πάρκινγκ με περισσότερους από έναν ορόφους, θα ήταν οικονομικά βιώσιμο, με δεδομένη τη μεγάλη ζήτηση για πάρκινγκ στο κέντρο της πόλης, και τις τιμές της αγοράς. Όμως μέχρι σήμερα η μελέτη βιωσιμότητας δεν παρουσιάστηκε στο δημοτικό συμβούλιο και κυρίως δεν υπήρξε ξεκάθαρη τοποθέτηση της διοίκησης του δήμου, για το αν προχωρά με το πάρκινγκ ή όχι. 

Τον Ιούλιο του 2022, ο δήμαρχος μετέθεσε το χρόνο συζήτησης του θέματος πιθανότατα μέσα στον Σεπτέμβριο, οπότε και θα αποφάσιζε η πόλη, δηλαδή το δημοτικό συμβούλιο έπειτα από διαβούλευση με τους φορείς. Καθώς συμπληρώθηκε το πρώτο δεκαήμερο του Οκτωβρίου χωρίς να υπάρξουν εξελίξεις η «ΜτΚ» απευθύνθηκε στον κ. Ζέρβα για να πληροφορηθεί την πορεία του έργου. «Δεν έχουμε κάτι ανακοινώσιμο» μας ανέφερε, επισημαίνοντας το αυτονόητο, ότι «δεν θέλει κανείς περισσότερο από τον δήμαρχο να προχωρήσουν τα έργα».

Όταν του θέσαμε το ζήτημα των καθυστερήσεων που συνεπάγεται η κατασκευή ενός υπόγειου πάρκινγκ και του χρόνου που θα περάσει μέχρι να φτάσουμε στο σημείο να γίνει η πλατεία, μας απάντησε θέτοντας τα δικά του ερωτήματα: «Ποιος ορίζει το χρόνο και εντέλει ποιος είναι ο επισπεύδων, ποιος ρωτά; Και γιατί όσοι ρωτούν δεν ρωτούν και για το μουσείο Ολοκαυτώματος;». (σ.σ Πρόκειται για ένα έργο που πλέον είναι στο στάδιο της έκδοσης πολεοδομικών αδειών, μετά το ξεκαθάρισμα της υπόθεσης με τα οικόπεδα, με τη συνδρομή της παρούσας δημοτικής αρχής).

Προχωρά η τρίτη φάση της μελέτης

Στο μεταξύ, προχωρά η τρίτη φάση της μελέτης, που αναμένεται να ολοκληρωθεί νωρίτερα από τον Δεκέμβριο, που λήγει η συμβατική υποχρέωση. Επί του παρόντος η υπηρεσία έχει αποστείλει ερωτήματα στον μελετητή, ζητώντας διευκρινίσεις για κάποια ζητήματα. Όταν ολοκληρωθεί αυτή η αλληλογραφία θα παραδοθεί η μελέτη, που θα προτείνει τρία σενάρια για τη διαδικασία δημοπράτηση του έργου: είτε ως δημόσιο έργο, είτε με τη διαδικασία της σύμπραξης δημοσίου-ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ), είτε με τη διαδικασία της μακροχρόνιας παραχώρησης. Το πρώτο από τα τρία σενάρια είναι και το δυσκολότερο, από άποψη χρόνου και διαδικασιών. Το δεύτερο σενάριο απαιτεί εγκρίσεις από τη διυπουργική επιτροπή ΣΔΙΤ, και η προηγούμενη εμπειρία από δημοτικά έργα που προχώρησαν με αυτή τη διαδικασία δείχνει ότι υπήρξαν σημαντικές καθυστερήσεις. Η επιλογή της παραχώρησης σε ιδιώτη, ώστε να κατασκευάσει και να εκμεταλλευτεί μακροχρόνια το πάρκιγκ, έναντι ετήσιου μισθώματος στο δήμο, πιθανότατα να προκριθεί ως βέλτιστη διαδικασία.

Χρονοβόρα η διαδικασία μέχρι τις μπουλντόζες

Για να έχουμε μία αίσθηση του χρόνου που χρειάζεται για την προεργασία του έργου, να θυμίσουμε ότι πέρασαν έξι ολόκληρα χρόνια από το 2013, οπότε και προκηρύχτηκε ο πανελλήνιος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός προσχεδίων για την ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας, μέχρι το 2019 που στήθηκε το εργοτάξιο. Μεσολάβησαν η οριστική αρχιτεκτονική μελέτη, διάφορες άλλες τεχνικές, περιβαλλοντικές και κυκλοφοριακές μελέτες, αρχαιολογικές τομές, σύνταξη τευχών δημοπράτησης, εξασφαλίστηκε η χρηματοδότηση, έγινε ο διαγωνισμός για το έργο και αποβλήθηκε ο μέχρι τότε εκμισθωτής του πάρκινγκ. 

Έξι χρόνια μέχρι να φτάσει η ώρα για την επιφανειακή διαμόρφωση μίας πλατείας, δηλαδή για ένα απλό τεχνικά έργο. Το υπόγειο πάρκινγκ είναι σαφώς πιο σύνθετο έργο. Παρότι τεχνικά πιθανώς να μπορεί να ολοκληρωθεί ακόμα και εντός διετίας, μέχρι να φτάσουμε στις μπουλντόζες θα απαιτηθεί πολύ περισσότερος χρόνος για μελέτες, εγκρίσεις και ολοκλήρωση των διαδικασιών. Χρόνος που δεν μπορεί καν να προσδιοριστεί σε αυτή τη φάση, μιας και υπάρχουν ένα σωρό αβεβαιότητες, από το ποιος θα εκτελέσει το έργο, με ποια διαδικασία, πόσες πρόσθετες μελέτες θα απαιτηθούν (γεωλογικές και γεωτεχνικές μελέτες, νέα κυκλοφοριακή μελέτη κ.ά.) πόσο γρήγορα θα εγκριθούν, αν προκύψουν απρόοπτα και καθυστερήσεις κατά την αρχαιολογική ανασκαφή κ.ά.

Δύο σενάρια για πάρκινγκ και πλατεία

Παραμένει επίσης ασαφές, στην περίπτωση που προχωρήσει η κατασκευή του πάρκινγκ, το πότε θα φτάσει να κατασκευαστεί το πάρκο μνήμης στην πλατεία. Οι επιλογές που συζητιούνται είναι δύο.

1. Η πρώτη είναι πιο χρονοβόρα: θα πρέπει να σκαφτεί όλη η πλατεία, να κατασκευαστεί το υπόγειο πάρκιγκ από κάτω προς τα πάνω (bottom up), και στο τέλος, όταν το έργο φτάσει στην επιφάνεια του εδάφους, να αρχίσει η επιφανειακή διαμόρφωση της πλατείας.

2. Η δεύτερη επιλογή είναι πιο σύνθετη: ένα μέρος της πλατείας μπορεί να διαμορφωθεί σε πάρκο μνήμης, και από το υπόλοιπο θα εισέλθουν τα μηχανήματα για να σκάβουν υπογείως, από πάνω προς τα κάτω (top down). Σε αυτή την περίπτωση, που η πλατεία λειτουργεί ως πλάκα οροφής για το πάρκιγκ, ανακύπτουν διάφορα ζητήματα. Για παράδειγμα, πώς θα συνυπάρχουν η πλατεία από πάνω με το εργοτάξιο δίπλα και τα μηχανήματα εκσκαφής από κάτω, αν μπορούν να φυτευτούν δέντρα με αυτή την πλάκα από κάτω, και τελικά αν η πλατεία θα παραμείνει «κολοβή».

Ούτω ή άλλως με τις εισόδους και εξόδους για τα αυτοκίνητα, τα κλιμακοστάσια κ.λπ. μειώνεται και ο διαθέσιμος χώρος για την πλατεία, αλλά δεν έχει αποσαφηνιστεί αν αυτό θα συνεπάγεται ότι θα πρέπει να γίνει νέα αρχιτεκτονική μελέτη για τη διαμόρφωση της πλατείας, και άρα νέες διαδικασίες και νέα χρονοτριβή.

Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω, ενδεχομένως το ημερολόγιο να δείχνει 2030 μέχρι τελικά να ολοκληρωθεί η διαμόρφωση της πλατείας, που υπό άλλες συνθήκες θα είχε ολοκληρωθεί το 2020…

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 09.10.2022