Μία σταθερή πορεία προς τα κάτω. Αυτή είναι η γραμμή που αποτυπώνει το ποσοστό της εκλογικής συμμετοχής στα μεταπολιτευτικά χρόνια της χώρας. Τόσο σε επίπεδο εθνικών όσο και αυτοδιοικητικών εκλογών -και αυτό είναι ίσως το πιο ανησυχητικό καθώς ο θεσμός της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι αυτός που βρίσκεται πιο κοντά στον πολίτη.

Τι λένε λοιπόν τα νούμερα; Όσο και αν κάποιος θα περίμενε η μεγαλύτερη εκλογική προσέλευση να αντιστοιχεί στις πρώτες εκλογές της μεταπολίτευσης, κάτι τέτοιο δεν ισχύει. 

Η συμμετοχή στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1974 ήταν φυσικά πολύ μεγάλη καθώς έφτασε στο εξωπραγματικό για τα σημερινά εκλογικά δεδομένα του 79,5% αλλά δεν αποτέλεσε μεταπολιτευτικό ρεκόρ. Και αυτό γιατί στη χώρα μας τα μεγάλα ποσοστά συμμετοχής και οι μεγάλες κινητοποιήσεις καταγράφηκαν στις τριπλές εκλογές του 1989-90, όταν το σκάνδαλο Κοσκωτά είχε διχάσει τη χώρα και είχε οδηγήσει την αντιπαράθεση μεταξύ ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου και ΝΔ του Κωσταντίνου Μητσοτάκη στα άκρα. 

Επειδή τότε ίσχυσε η απλή αναλογική ως εκλογικό σύστημα, η χώρα οδηγήθηκε σε τρεις διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις μέχρι τελικά τον Ιούνιο του 1990 ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης να πετύχει την οριακή αυτοδυναμία των 150 εδρών. Έτσι φθάσαμε στο ρεκόρ του 1990 με τη συμμετοχή να πιάνει 82,8% ενώ και στις δύο αναμετρήσεις του 1989 κινήθηκε σε πολύ υψηλά επίπεδα, ξεπερνώντας το 80%. Τον Ιούνιο έφθασε το 80,3% και τον Νοέμβριο το 81,7%. Μεγάλο ποσοστό συμμετοχής είχαμε και το 1981 με τη νίκη του ΠΑΣΟΚ (78,6%) και γενικότερα σε όλες οι εκλογικές αναμετρήσεις μέχρι το 2012, η συμμετοχή ήταν μεγάλη.

Έχουμε και λέμε: Το 1974, όπως προαναφέρθηκε, το ποσοστό ήταν 79,5%, το 1977 κινήθηκε στο 77,8%, τέσσερα χρόνια αργότερα ανέβηκε στο 78,6%, το 1985 παρέμεινε υψηλά με 79,1% όπως και το 1993 (79,2%), το 1996 (76,3%) και το 2000 (με 75%), στις τρεις εκλογικές νίκες του ΠΑΣΟΚ. Η επικράτηση της ΝΔ το 2004 συνοδεύτηκε από εκλογική συμμετοχή της τάξης του 76,5% ενώ το 2007, μεσούσης της μεγάλης καταστροφής από τις πυρκαγιές στην Πελοπόννησο, η προσέλευση στις κάλπες είχε ξεπεράσει το 74%. Το 2009 έπεσε στο 70,9% ενώ στις διπλές εκλογές του 2012 και καθώς ξεκινούσε η εποχή των μνημονίων, η «κατρακύλα» συνεχίστηκε. 

Τον Μάιο η συμμετοχή έπεσε στο 65,1% και τον Ιούνιο στο 62,5%. Στις πρώτες εκλογές του 2015 η συμμετοχή κυμάνθηκε περίπου στα ίδια επίπεδα με το 2012 (64%) αλλά στις δεύτερες εκλογές του Σεπτεμβρίου έπεσε σημαντικά -στο 56%- προσεγγίζοντας τα σημερινά ποσοστά. Το 2019 στη νίκη της ΝΔ του Κυριάκου Μητσοτάκη η συμμετοχή ήταν της τάξης του 57,8% και στις πρόσφατες εκλογές του Ιουνίου υποχώρησε στο 53,7%. Ενδιαφέρον έχει εδώ και το περίφημο δημοψήφισμα του 2015 που κυριολεκτικά σήκωσε την χώρα στο πόδι στο οποίο όμως η συμμετοχή έφτασε το 62,1% -ποσοστό μάλλον χαμηλό για την ένταση και την πολιτική σύγκρουση που προκάλεσε.

Η αυτοδιοίκηση

Πορεία προς τα κάτω καταγράφει και η συμμετοχή στις αυτοδιοικητικές εκλογές. Κι εδώ τα νούμερα ήταν κάποτε πολύ υψηλά. Στις νομαρχιακές εκλογές του 2006 στη νομαρχία Θεσσαλονίκης η συμμετοχή είχε φτάσει το 79,8% -ήταν πιο υψηλή από την αντίστοιχη των εθνικών εκλογών του 2007- ενώ στον κεντρικό δήμο της Θεσσαλονίκης κυμάνθηκε στο 62%. 

Τέσσερα χρόνια αργότερα στις εκλογές του 2010, όταν για πρώτη φορά στήθηκαν κάλπες και για τις περιφέρειες, η συμμετοχή ήταν αρκετά υψηλή αλλά με διαφοροποιήσεις ανάμεσα στους δύο γύρους. Στις περιφερειακές εκλογές του 2010 η συμμετοχή στον πρώτο γύρο ήταν της τάξης του 61%, στον δεύτερο γύρο έπεσε σημαντικά (46,7%), ενώ την ίδια χρονιά τα αντίστοιχα νούμερα στις δημοτικές εκλογές ήταν περίπου τα ίδια: 61% στον πρώτο γύρο και 49,2% στο δεύτερο γύρο. Το 2014 οι διαφορές της πρώτης από τη δεύτερη Κυριακή περιορίστηκαν. 

Στις περιφερειακές εκλογές η συμμετοχή ήταν 61,6% (πρώτος γύρος) και 58,9% (δεύτερος γύρος) και στις δημοτικές εκλογές 61,6% και 60,2% -δηλαδή με μηδενικές διαφορές. Το φαινόμενο αυτό ανατράπηκε ριζικά το 2019 όταν η προσέλευση στις κάλπες υποχώρησε σημαντικά. Στις περιφερειακές εκλογές ήταν 58,3% (πρώτος γύρος) και 41,9% (δεύτερος γύρος) και στις δημοτικές εκλογές 59% έναντι 44,8% αντίστοιχα.

Η τάση αυτή επιβεβαιώθηκε και στις πρόσφατες αυτοδιοικητικές εκλογές με ακόμη πιο έντονο τρόπο. Στις περιφερειακές εκλογές η συμμετοχή στον πρώτο γύρο έπεσε στο 52,53% ενώ στον δεύτερο γύρο υποχώρησε περαιτέρω στο 35,2%. Στις δημοτικές εκλογές η εικόνα ήταν κάπως καλύτερη: 52,5% στον πρώτο και 40,7% στον δεύτερο γύρο.

Οι λόγοι

Οι λόγοι που εξηγούν το φαινόμενο είναι πολλοί και συνδυαστικοί. Όπως πιστεύουν στη ΝΔ, η κούραση από τις τετραπλές εκλογές της χρονιάς είναι μεγάλη, με τους πολίτες να καλούνται σε πολλές περιπτώσεις να ψηφίσουν από δύο φορές στις εθνικές και από δύο φορές στις αυτοδιοικητικές εκλογές. Επιπλέον, το ότι δεν υπήρχε δυνατότητα ψήφου για τους ετεροδημότες απέτρεψε πολλούς από το να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα. Συνδυαστικά με την κούραση αλλά και τη σύντομη προεκλογική περίοδο έπαιξε ρόλο και το ότι δεν καλλιεργήθηκε η εντύπωση ότι διακυβεύεται κάτι σημαντικό ώστε οι πολίτες να κινητοποιηθούν. 

Τέλος, οι πολλοί υποψήφιοι -που έφτασαν πανελλαδικά τις 151.000(!)- ήταν κάτι που δεν λειτούργησε υπέρ της συμμετοχής. Όσοι πήγαν για να ενισχύσουν τον γνωστό τους ψήφισαν μόνο στον πρώτο γύρο ενώ ο δεύτερος γύρος έκρυβε εκπλήξεις. Όσοι ήταν άξιοι και καλοί δήμαρχοι εκλέχτηκαν με την πρώτη ενώ στο δεύτερο γύρο πολλοί ψηφοφόροι δεν προσήλθαν στις κάλπες γιατί δεν πείστηκαν ότι ένας από τους δύο μονομάχους του δεύτερου γύρου πρέπει να εκλεγεί. Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι ενεργεία δήμαρχοι που πήγαν στον δεύτερο γύρο, έχασαν. Τα νούμερα είναι ενδεικτικά: Στους 66 δήμους της Αττικής οι 45 κρίθηκαν στον πρώτο γύρο και από τους 21 όπου η εκλογή κρίθηκε στον δεύτερο γύρο, οι 17 εν ενεργεία δήμαρχοι δεν τα κατάφεραν…

Συμμετοχή και εθνικές εκλογές

1974 79,5%

1981 78,6%

1990 82,8%

2004 76,5%

2012 62,5%

2015 56%

2023 53,7%

Συμμετοχή και περιφερειακές εκλογές

2006 (νομαρχία Θεσσαλονίκης) 79,8%

Περιφερειακές 2010 (α’ γύρος) 61%

(β’ γύρος) 49,2%

Περιφερειακές 2019 (α’ γύρος) 58,3%

(β’ γύρος) 41,9%

Περιφερειακές 2023 (α’ γύρος) 52,5%

(β’ γύρος 35,2%)

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 28-29.10.2023