«Το να καταλάβουμε τα πράγματα που βρίσκονται στην πόρτα μας είναι η καλύτερη προετοιμασία για να κατανοήσουμε όσα βρίσκονται παραπέρα». Η φράση αποδίδεται στη νεοπλατωνική, αλεξανδρινή αστρονόμο και φιλόσοφο Υπατία.

Αναλογίζομαι τα λόγια αυτά, διασχίζοντας το σώμα της ηπειρωτικής Ελλάδας κάθε φορά που προσφέρεται η ευκαιρία της εκδρομής ή μίας απλής περιπλάνησης. Είναι το φως, είναι η γεωποικιλότητα, είναι οι αρχαίες πέτρες, είναι η δύναμη της αξεπέραστης προγονικής διανόησης, είναι η ζώσα παράδοση στις γιορτές και τους κυκλικούς χορούς... 

Είναι όλα αυτά που βρίσκονται μπροστά μας, κληροδοτήματα ανεκτίμητα, θησαυροί γνωστοί και κρυμμένοι, όπου και να ταξιδέψεις. Πέρα από τα αναγνωρισμένα ως Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς, σε κάθε χωριό, σε κάθε ερειπωμένο οικισμό, αν κοιτάξεις πέρα από τους τουριστικούς οδηγούς, αν οδηγηθείς από κάποιον ντόπιο ή την εσωτερική σου πυξίδα, θα βρεις ένα ναό βυζαντινό, εικόνες αγιογραφημένες από μεγάλους τεχνίτες, ένα μετόχι αδιανόητα σκαρφαλωμένο σε απόκρημνο βράχο, ένα τέμπλο αξεπέραστης ξυλογλυπτικής δεξιοτεχνίας και υπομονής.

Δεν γνωρίζω εάν υπάρχει άλλος τόπος όπου τα μνημεία θρησκευτικής λατρείας να είναι τόσα πολλά, να αποπνέουν τέτοια γλυκύτητα και ταπεινότητα, να εναρμονίζονται με τη φύση, να κρύβουν στο εσωτερικό τους τόση πνευματική ένταση και να λειτουργούν με τέτοιο τρόπο ως φωλιές ψυχικής γαλήνης. 

Οι μονές και τα ξωκλήσια στην Ελλάδα είναι αμέτρητα. Είναι ένας πλούτος παραγνωρισμένος. Και βέβαια μη σηματοδοτημένος. Κάποιος μπορεί να ισχυριστεί: «καλύτερα». Αλλά δεν είναι έτσι. Γιατί εδώ ισχύει το «έχουσι γνώσιν» οι κλέφτες. Οι φύλακες, τις περισσότερες φορές, ούτε γνώση έχουν ούτε ενδιαφέρον. Δεν μου είναι και πολύ ευχάριστο να φέρνω συνέχεια παραδείγματα άλλων χωρών για τα αυτονόητα. Αλλά δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Όποιος ταξιδεύει στην ύπαιθρο της Γαλλίας, καταλαβαίνει τι σημαίνει σεβασμός μνημειακού πλούτου. 

Σημαντικού και σε μερικές περιπτώσεις και υπερτιμημένου. Ενιαία, καλαίσθητη και εμφανής σήμανση, προτεινόμενες διαδρομές, συνδυασμένη προβολή τοπικής σύγχρονης γεωργικής και καλλιτεχνικής παραγωγής σε χώρους μνημείων, περιβαλλοντική ευαισθησία.

Την ανάσα κόβουν τα Μετέωρα, η μονή Κηπίνας στους Καλαρρύτες, η Παναγία η Χοζοβιώτισσα στην Αμοργό, αγαπημένες η Παναγία της Κοιμήσεως στη Χώρα της Φολεγάνδρου, ο σφηνωμένος στο βράχο Άγιος Στέφανος στη Σύρο, η Παναγία η Μακρινή μέσα στη σπηλιά της Σάμου, ο Άγιος Ιωάννης στη Σκόπελο, η Παναγιά Χρυσοπηγή της Σίφνου. 

Στους ίδιους ωστόσο και σε άλλους λιγότερο γνωστούς και τουριστικούς τόπους στέκουν χιλιάδες βυζαντινά και νεότερα ξωκλήσια μαρτυρώντας ότι αυτή η χώρα, πέραν των άλλων, έχει πλούτο μοναδικό για όσους έχουν μάτια να τον δουν και μυαλό να τον αναδείξουν.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΛΑΓΚΑΔΑ

Από τον τόμο μιας πολύ ενδιαφέρουσας καταγραφής της δεκαετίας του ’90, για τα μνημεία του τότε νομού Θεσσαλονίκης (αποτέλεσμα ερευνητικού προγράμματος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου) μετρώ μόνο στην επαρχία Λαγκαδά περισσότερα από 70 μνημεία αρμοδιότητας της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. 

Την Αγία Παρασκευή στο Αδάμ (φωτ.), την Κοίμηση της Θεοτόκου στο Αρδαμέρι, τον Άγιο Αθανάσιο στο Λιβάδι, τον Προφήτη Ηλία στον Προφήτη και δεκάδες άλλες εκκλησίες και ξωκλήσια εξαιρετικού ενδιαφέροντος σε απόσταση μερικών δεκάδων χιλιομέτρων από την πόλη της Θεσσαλονίκης. Ούτε τα γνωρίζουμε ούτε τα σηματοδοτούμε, ούτε τα διδάσκουμε ούτε τα επισκεπτόμαστε. Και βρίσκονται... «στην πόρτα μας».

ΜΕΤΕΩΡΑ

Ολοένα και περισσότεροι τουρίστες από όλον τον πλανήτη επιλέγουν να επισκεφθούν τα Μετέωρα. Μέσα στο 2017, καταγράφηκαν 1 εκατομμύριο 200.000 επισκέψεις. Γάλλοι, Γερμανοί, Αυστραλοί, Κινέζοι, Λατινοαμερικάνοι εντοπίζουν αυτούς τους εντυπωσιακούς γεωλογικούς σχηματισμούς και τα μοναδικά κρεμασμένα από τον ουρανό μοναστήρια. 

Η ευρύτερη περιοχή θα μπορούσε να προσφέρεται για περιπατητικές διαδρομές, για συνδυασμένες πολυήμερες διακοπές, για κέντρα επιστημονικών διεθνών συναντήσεων, αν κατανοούσαμε τοπικοί και κεντρικοί αρμόδιοι ότι η μνημειακή και περιβαλλοντική αξία της μπορεί να προσδώσει, με σωστό σχέδιο, μία διεθνώς αναγνωρισμένη και θελκτική ταυτότητα, μοχλό ανάπτυξης όχι μόνο του τουρισμού αλλά και μιας σύγχρονης τοπικής πρωτογενούς παραγωγής.

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Ένα από τα σημαντικότερα ψηφιδωτά βρίσκεται στην κόγχη του παλαιοχριστιανικού μνημείου του Οσίου Δαυίδ (μονής Λατόμου). Στους Αγίους Αποστόλους σώζεται εξαιρετικός διάκοσμος της Παλαιολόγιας Τέχνης, αλλά και στον μονόχωρο Άγιο Νικόλαο Ορφανό ένα από τα καλύτερα διατηρημένα ζωγραφικά σύνολα της Θεσσαλονίκης.

Τα ψηφιδωτά στις τοξοστοιχίες της Αχειροποιήτου, οι συνθέσεις αναθηματικού χαρακτήρα καθώς και η κρύπτη στον Άγιο Δημήτριο, η διακόσμηση του ιερού της Αγίας Σοφίας, η Παναγία των Χαλκέων (φωτ.) καθώς και τα βυζαντινά που αποκαλύφθηκαν από τα έργα του μετρό, καθιστούν τη Θεσσαλονίκη μια πόλη μοναδικών βυζαντινών μνημείων.

Αυτό θα μου πείτε είναι γνωστό και στοιχειοθετημένο και από τις αποφάσεις της UNESCO που έχουν ανακηρύξει πολλά εξ αυτών Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Ωστόσο, στην πόλη μόλις πρόσφατα ξεκίνησαν κάποιες πρωτοβουλίες για την ανάδειξη της «βυζαντινής Θεσσαλονίκης», τα έργα στους περιβάλλοντες χώρους είναι επιεικώς ελλιπή και βέβαια ανύπαρκτη η ενιαία μνημειακή (όχι μόνον λατρευτική) ανάδειξή τους ακόμα και για τους Θεσσαλονικείς. Όλα αυτά, μεταξύ άλλων, την εποχή της αύξησης του θρησκευτικού τουρισμού.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 17 Μαρτίου 2019