Το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας του 2023 απονέμεται στον Νορβηγό συγγραφέα Jon Fosse (Γιον Φόσε) «για τα καινοτόμα θεατρικά έργα και την πεζογραφία του που δίνουν φωνή στο ανείπωτο».

Θυμίζουμε πως το Νόμπελ Λογοτεχνίας του 2022 είχε απονεμηθεί στη Γαλλίδα συγγραφέα Annie Ernaux «για το θάρρος και την κλινική οξύτητα με την οποία αποκαλύπτει τις ρίζες, τις αποξενώσεις και τους συλλογικούς περιορισμούς της προσωπικής μνήμης».

Πώς τον γνωρίσαμε στη Θεσσαλονίκη 

Το θεατρικό έργο του Γιον Φόσε στη Θεσσαλονίκη έγινε για πρώτη φορά γνωστό από την Πειραματική Σκηνή της "Τέχνης", όταν το 2003 παρουσίασε το κείμενό του "Το παιδί" (1996), που είναι γραμμένο σε μια σχέση διαλόγου με το έργο του Ίψεν. Η μετάφραση ήταν του Νικηφόρου Παπανδρέου και η σκηνοθεσία του Πέτρου Ζηβανού. Στη διανομή ήταν οι Δημήτρης Σακατζής, Γιάννης Μόχλας, Μένη Κυριάκογλου, Νίκος Λύτρας, Στάλλα Μιχαηλίδου κ.α. Από το τότε πρόγραμμα της παράστασης διαβάζουμε το κείμενο του ίδιου του συγγραφέα: "Κάποτε μου ζήτησαν να γράψω ένα έργο που να έχει σχέση με τον Μπραντ του Ίψεν. Πριν ξεκινήσω να το γράφω, διάβασα πολύ προσεκτικά το έργο του Ίψεν. Αυτό το έργο μου, "Το παιδί" είναι γραμμένα σε μια σχέση διαλόγου με το έργο του Ίψεν. Με ποιον ακριβώς τρόπο γίνεται αυτό δεν το γνωρίζω. Πάντως, αυτός ο τρόπος γραψίματος με έκανε να αισθανθώ καλά.  

Όταν γράφω αισθάνομαι πως γράφω για τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους, κυρίως για τα κενά ανάμεσά τους. Κατά κάποιον τρόπο αυτό που κάνω είναι να καταγράφω αυτά τα κενά διαστήματα και ό,τι περιέχουν. Και περισσότερο από το να καταγράφω τα κενά, νιώθω ότι καταγράφω αυτό που υπάρχει στο κενό και δεν του ανήκει από καμιά άποψη, ούτε ορατή ούτε συγκεκριμένη. Η λέξη παύση είναι, νομίζω, η πιο σημαντική λέξη στα έργα μου.

Αισθάνομαι και εγώ πως το γράψιμο είναι κατά κάποιον τρόπο μια σωματική εργασία. Σαν συγγραφέας θα έλεγα ότι είμαι χειρώνακτας. Όταν ξεκίνησα να γράφω, ήμουν συγχρόνως και μουσικός, και προσπάθησα να κάνω με το γράψιμο ό,τι ακριβώς έκανα όταν έπαιζα μουσική. Κάθε μουσικός γνωρίζει πως για να παίξεις ένα όργανο πρέπει να χρησιμοποιήσεις το σώμα σου. Εγώ σε κάποια περίοδο της ζωής μου κινιόμουν συνεχώς όταν έγραφα, σαν να έπαιζα ένα μουσικό όργανο. Μάλλον θα παρουσίαζα ένα γελοίο θέαμα: να κάθομαι εκεί, να χτυπώ το πόδι μου και να κουνώ το κεφάλι μου. Δεν το κάνω πια αυτό, αλλά ακόμη το γράψιμο είναι για μένα περισσότερο μια δράση, σαν να παίζω μουσική, παρά μια διανοητική ή πνευματική εργασία.

Για μένα το θέατρο είναι μια παλαιομοδίτικη μορφή τέχνης και πιστεύω ότι εν μέρει γι’ αυτό μου αρέσει. Το θέατρο υπήρξε πριν από τον καπιταλισμό, τον κομμουνισμό, τη βιομηχανοποίηση, τη μαζική παραγωγή. Φυσικά και υπάρχουν νέες τεχνολογίες τις οποίες μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε, αλλά σαν συγγραφέας έχω στο μυαλό μου τα βασικά και τα πολύ απλά, μερικούς ηθοποιούς, μια σκηνή και το κοινό. Δε χρειάζεσαι τίποτε άλλο για να κάνεις σημαντικό θέατρο".

Το Νόμπελ Λογοτεχνίας στην Ιστορία

• Από το 1901 έχουν απονεμηθεί 115 βραβεία Νόμπελ Λογοτεχνίας.
• Τα Νόμπελ Λογοτεχνίας είναι η μοναδική κατηγορία των βραβείων Νόμπελ, που περιλαμβάνει και δύο Έλληνες ανάμεσα στους βραβευθέντες.
• Το βραβείο Νόμπελ στη Λογοτεχνία μοιράστηκαν δύο άτομα μόνο σε τέσσερις περιπτώσεις: το 1904, το 1917, το 1966 και το 1974, ενώ ποτέ δεν έχει απονεμηθεί σε τρία άτομα, κάτι που είναι σύνηθες στις άλλες κατηγορίες των βραβείων Νόμπελ.
• 17 γυναίκες έχουν βραβευτεί με το βραβείο λογοτεχνίας μέχρι σήμερα, με πρώτη την Σουηδή συγγραφέα Selma Lagerlöf (1858-1940) το 1909.
• 41 ετών ήταν η ηλικία του νεότερου βραβευμένου με το βραβείο λογοτεχνίας, του Rudyard Kipling, γνωστού για το «Βιβλίο της ζούγκλας».
• Η γηραιότερη βραβευθείσα ήταν η Doris Lessing, η οποία ήταν 88 ετών όταν της απονεμήθηκε το Βραβείο το 2007.
• Πολλοί πιστεύουν ότι ο Ουίνστον Τσόρτσιλ βραβεύθηκε με Νόμπελ Ειρήνης, αλλά στην πραγματικότητα του απονεμήθηκε το Βραβείο Νόμπελ 1953 στη Λογοτεχνία. Μεταξύ 1945 και 1953, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ ήταν 21 φορές υποψήφιος για το Βραβείο Λογοτεχνίας και δύο για το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης.
• Υπήρξαν και δύο περιπτώσεις που οι βραβευθέντες αρνήθηκαν να παραλάβουν το βραβείο τους: Ο Boris Pasternak, «αποδέχθηκε αρχικά, αργότερα εξαναγκάστηκε από τις αρχές της χώρας του (Σοβιετική Ένωση) να αρνηθεί» το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας του 1958. Το 1964, ο Jean Paul Sartre απέρριψε το βραβείο παραμένοντας πιστός στην απόρριψη κάθε επίσημης τιμής.