Το Κρηναίο επιστρέφει την Κυριακή στο «σπίτι του» στα έγκατα στην περιοχή της Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκης, απ΄ όπου είχε αποσπαστεί το 2019 προκειμένου να προχωρήσουν οι εργασίες για την κατασκευή του μετρό Θεσσαλονίκης.

Το μνημειακό κρηναίο οικοδόμημα / νυμφαίο που χωροθετείται στη συμβολή του decumanus maximus με τον cardo στο ύψος της οδού Αγίας Σοφίας, στη διασταύρωση δύο κεντρικών οδών της πόλης και αποτελεί το πλέον επιβλητικό και πολυτελές αρχιτεκτόνημα του είδους, ως προς τις διαστάσεις του και την κατάσταση διατήρησής του, θα "αποκαλυφθεί" και πάλι σύντομα.

Την Κυριακή πρόκειται να φτάσει στο σημείο ακόμα ένα τμήμα και σταδιακά θα τοποθετηθούν ακόμα δύο μέρη του οικοδομήματος. Οι εργασίες αναμένεται να ολοκληρωθούν το προσεχές διάστημα, ενώ, ο σταθμός Αγίας Σοφίας θα ανοίξει για το κοινό την ερχόμενη άνοιξη.

Η ανοικοδόμησή του, τοποθετείται στα χρόνια των διαδόχων του Κωνσταντίνου Α΄, στο ίδιο πολεοδομικό πρόγραμμα με τον μαρμαρόστρωτο δρόμο. Το πιόσχημο νυμφαίο ανήκει στον τύπο με θεατρική πρόσοψη (scaenae frons) και ανοικοδομήθηκε σε επαφή με τη βόρεια οικοδομική γραμμή του decumanus maximus καταργώντας τμήμα του πεζοδρομίου και της βόρειας στοάς του δρόμου. Στην αρχική του μορφή ήταν ευθύγραμμο και αργότερα προστέθηκαν πλαϊνά σκέλη – πτερύγια, εκ των οποίων το ανατολικό αναμένεται έξω από το ανατολικό περίγραμμα του σταθμού, ενώ εντός του σκάμματος βρέθηκε το δυτικό.

Τη λειτουργία του νυμφαίου εξυπηρετούσαν υδρευτικές υποδομές, δεξαμενή τροφοδοσίας καθώς και ένα πολύπλοκο και πυκνό δίκτυο αγωγών, υδροδοτικών και αποχετευτικών, που κατασκευάστηκαν πάνω στα ερείπια αστικών επαύλεων της οικοδομικής νησίδας του 3ου-4ου αιώνα. Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι με μεικτή τοιχοποιία, στο πάχος της οποίας διαγράφονται ημικυκλικές κόγχες, δύο στον δυτικό τοίχο και εννιά στον βόρειο, που βρέθηκαν τοιχισμένες.

Το μνημείο εμφανίζει συνεχείς μετασκευές καθ’ όλη τη διάρκεια του 5ου και του 6ου αιώνα. Στην οικοδομική φάση που προστέθηκαν τα δύο κάθετα πλευρικά σκέλη, στην κύρια όψη του διαμορφώθηκε ορθογώνια ανοικτή δεξαμενή, στο επίπεδο του δρόμου. Η κρήνη συνεχίζει να λειτουργεί μέχρι τους σεισμούς του 7ου αιώνα, οπότε και ανακατασκευάζεται ως μικρή δεξαμενή πάνω στο δυτικό σκέλος του αρχικού κτίσματος, με την επαναχρησιμοποίηση παλαιότερων μαρμάρινων μελών από το ίδιο το μνημείο.

Κυκλοφοριακές ρυθμίσεις για την επιστροφή του

Κυκλοφοριακές ρυθμίσεις θα εφαρμοστούν την Κυριακή στο κέντρο της Θεσσαλονίκης για τη μεταφορά και επανατοποθέτηση του Κρηναίου στην περιοχή της βόρειας πρόσβασης του σταθμού Αγίας Σοφίας του Μετρό Θεσσαλονίκης. Αναλυτικά η ανακοίνωση για τις κυκλοφοριακές ρυθμίσεις που θα ισχύσουν: Για τις ανάγκες εκτέλεσης έκτακτων εργασιών μεταφοράς και επανατοποθέτησης αρχαιολογικού ευρήματος στην περιοχή της βόρειας πρόσβασης του σταθμού ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ θα εφαρμοσθούν την Κυριακή 4/12/2022 από τις 5.00 έως 18.00 οι εξής κυκλοφοριακές ρυθμίσεις:

ΟΔΟΣ ΕΓΝΑΤΙΑ – ΡΕΥΜΑ ΠΟΡΕΙΑΣ ΠΡΟΣ ΠΛΑΤΕΙΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

1. Διακοπή κυκλοφορίας όλων των οχημάτων στην δεξιά λωρίδα κυκλοφορίας της οδού Εγνατίας, στο ρεύμα πορείας προς Πλατεία Δημοκρατίας, από το ύψος της οδού Κυπρίου Γ. Χαραλάμπους έως το ύψος της οδού Στεφ. Τάττη.
2. Επίσης, θα διακοπεί η κυκλοφορία όλων των οχημάτων στο ρεύμα πορείας προς Πλατεία Δημοκρατίας της οδού Εγνατίας, από το ύψος της οδού Στεφ. Τάττη έως το ύψος της συμβολής της με την οδό Μενελάου Μπακατσέλου.
3. Η κυκλοφορία όλων των οχημάτων στην οδό Εγνατία για τους κατευθυνόμενους προς Πλατεία Δημοκρατίας θα διεξάγεται από την μεσαία λωρίδα κυκλοφορίας του ρεύματος πορείας προς ανατολικά, το οποίο θα αμφιδρομηθεί προσωρινά, για τις ώρες που θα διαρκέσουν οι εργασίες.
4. Επισημαίνεται ότι, η δεξιά στροφή με κατεύθυνση από την οδό Εγνατία (κατεύθυνση από Σιντριβάνι προς Πλατεία Δημοκρατίας) προς την οδό Αγίας Σοφίας θα διεξάγεται από την αριστερή λωρίδα κυκλοφορίας του ρεύματος πορείας προς Σιντριβάνι της οδού Εγνατίας, το οποίο θα αντιδρομηθεί προσωρινά.

ΟΔΟΣ ΕΓΝΑΤΙΑ – ΡΕΥΜΑ ΠΟΡΕΙΑΣ ΠΡΟΣ ΣΙΝΤΡΙΒΑΝΙ

1.Διακοπή κυκλοφορίας όλων των οχημάτων στην αριστερή λωρίδα κυκλοφορίας της οδού Εγνατία, στο ρεύμα πορείας προς Σιντριβάνι, από το ύψος της Πλατείας Αριστοτέλους έως το ύψος της οδού Μητρ. Γενναδίου.
2. Η κυκλοφορία όλων των οχημάτων στην οδό Εγνατία, στο ρεύμα πορείας προς Σιντριβάνι, θα διεξάγεται από την δεξιά λωρίδα κυκλοφορίας, ελάχιστου πλάτους τριών (03,00) μέτρων περίπου.

Καθόλη τη διάρκεια των κατασκευαστικών εργασιών, τα συνεργεία της αναδόχου κοινοπραξίας θα είναι στη διάθεση των περιοίκων και των παρακείμενων επιχειρήσεων για την εξυπηρέτηση τους.

Προχωράει και ο σταθμός Βενιζέλου

Την ίδια στιγμή το υπουργείο επισημαίνει σε ανακοίνωσή του τη σημαντική πρόοδο των έργων και στον εμβληματικό σταθμό Βενιζέλου όπου σδταδιακά θα αρχίσοπυν να επανατοποθετούνται οι αρχαιότητες, που αποκαλύφθηκαν στο πλαίσιο κατασκευής του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης, και οι οποίες αποσπάστηκαν προσωρινά, προκειμένου να επανατοποθετηθούν στην ίδια θέση, στο επίπεδο -1.

Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε τις μελέτες προστασίας, στερέωσης, αποκατάστασης, συντήρησης επιφανειών και ανάδειξης (αρχιτεκτονική μελέτη αποκατάστασης και ανάδειξης, φωτισμού ανάδειξης, μελέτη επαναφοράς, στερέωσης και δομικής αποκατάστασης, μελέτη συντήρησης επιφανειών και δομικών υλικών) των ρωμαϊκών και βυζαντινών αρχαιοτήτων που αποκαλύφθηκαν εντός του κελύφους του Σταθμού κατά την α’ και β’ φάση της ανασκαφικής έρευνας.

Οι μελέτες εφαρμογής αναμένεται να τεθούν υπόψη των αρμόδιων υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού εντός του πρώτου διμήνου του νέου έτους και τον Απρίλιο 2023 ξεκινούν οι επανατοποθετήσεις των αρχαιοτήτων.

Ταυτόχρονα θα εξελίσσονται και οι εργασίες συντήρησης, ώστε βάσει του χρονοδιαγράμματος, στο τέλος του 2023 να παραδοθεί ο Σταθμός. Με την επανατοποθέτηση των συγκεκριμένων καταλοίπων, τα οποία συγκροτούν ενιαίο σύνολο με πληρότητα και συνέχεια, εξασφαλίζεται η περαιτέρω διατήρηση της μαρτυρίας της πολεοδομικής οργάνωσης και του ιστορικού αστικού ιστού της πόλης στη συγκεκριμένη θέση.

Όπως δήλωσε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, «στο πλαίσιο της κατασκευής του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης, διενεργήθηκε η μεγαλύτερη ανασκαφική έρευνα αστικού χαρακτήρα που έχει ποτέ πραγματοποιηθεί στη Θεσσαλονίκη, αλλά και στη χώρα μας, και συμβάλλει στην αναδιήθηση και στην τεκμηρίωση της ιστορίας της πόλης από την ίδρυσή της έως τις αρχές του 20ου αιώνα. Στον Σταθμό Βενιζέλου δημιουργείται ο μεγαλύτερος αρχαιολογικός χώρος στο πλαίσιο τεχνικού έργου διεθνώς.

»Οι εργασίες της προσωρινής απόσπασης των αρχαιοτήτων έδωσαν τη δυνατότητα να αποκαλυφθούν κατάλοιπα προηγούμενων ιστορικών περιόδων, που δεν μπορούσαν να μελετηθούν με άλλον τρόπο και σε τέτοια έκταση. Με τις διεπιστημονικές μελέτες που ενέκρινε το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, το σύνολο των αποσπασθέντων αρχαιοτήτων επαναφέρεται στην αρχική τους θέση και αναδεικνύεται εντός του κελύφους του Σταθμού Βενιζέλου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ακολουθώντας πιστά τον αρχαιολογικό νόμο και τη διεθνώς αποδεκτή επιστημονική δεοντολογία, διασώζουμε, προστατεύουμε την υλική υπόσταση των αρχαιοτήτων και αποκαθιστούμε την εικόνα του χώρου πριν την απόσπαση.

»Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, δια των αρμόδιων υπηρεσιών του, εδώ και τρία χρόνια εργάζεται με συστηματικό τρόπο συντονίζοντας μια ευρεία διεπιστημονική ομάδα εργασίας για την ολοκλήρωση ενός πρωτόγνωρα πολυσύνθετου και πολύπλοκου αρχαιολογικού έργου. Σε όλες και σε όλους αξίζουν συγχαρητήρια. Διεκπεραιώνοντας ένα σύνθετο και μεγάλης κλίμακας αρχαιολογικό έργο υπό ανελαστικά χρονοδιαγράμματα, που επέβαλαν οι δεσμεύσεις ενός δημόσιου τεχνικού έργου τέτοιας εμβέλειας, δείχνουμε έμπρακτα τον σεβασμό μας στο παρελθόν της πόλης αποδεικνύοντας ότι Αρχαία και Μετρό μπορούν να συνυπάρξουν.

Το 2023, οι Θεσσαλονικείς θα μπορούν να υπερηφανεύονται ότι διαθέτουν ένα υπερσύγχρονο Μετρό, με σταθμούς–μουσεία που θα προβάλουν τη ζωντανή σύνδεση της πόλης τους με το παρόν και το παρελθόν της».

Ιστορικό της ανασκαφικής διερεύνησης

Η χάραξη του Μετρό Θεσσαλονίκης, διασχίζει το ιστορικό κέντρο της πόλης και περιοχές με πλούσιο πολιτιστικό παρελθόν. Οι αρχαιολογικές έρευνες και εργασίες ξεκίνησαν τον Απρίλιο του 2006 συγχρόνως με το τεχνικό έργο. Σταδιακά, από το 2008 έως το 2014 διεξήχθη η κυρίως ανασκαφική έρευνα στον χώρο, όπου θα κατασκευάζονταν τα κελύφη και οι είσοδοι των σταθμών και ολοκληρώθηκε την περίοδο 2016-2019, με εξαίρεση τον Σταθμό Βενιζέλου, όπου η ανασκαφική έρευνα περατώθηκε στις 31 Ιουλίου 2022.

Ο Σταθμός Βενιζέλου χωροθετείται στη διασταύρωση των σύγχρονων οδών Εγνατίας και Βενιζέλου, στην καρδιά της βυζαντινής μητρόπολης. Ο αρχαιολογικός χώρος που αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια των ανασκαφικών εργασιών αποτελεί διαχρονική μαρτυρία της πολεοδομικής οργάνωσης της πόλης που παραμένει αναλλοίωτη για 17 αιώνες, όπως αποτυπώνεται στο ύψος της κεντρικής οδού που διέτρεχε από πάντα την πόλη στην ίδια περίπου χάραξη: Ο ελληνιστικός δρόμος, ο decumanus maximus της ρωμαϊκής εποχής και της ύστερης αρχαιότητας, η βυζαντινή Λεωφόρος ή Μέση Οδός, ο Φαρδύς Δρόμος της μεταβυζαντινής περιόδου, η σημερινή οδός Εγνατία.

Κατά την α’ φάση της ανασκαφικής διερεύνησης αποκαλύφθηκε με εντυπωσιακή πληρότητα τμήμα της κοσμικής πόλης της ύστερης αρχαιότητας και των βυζαντινών χρόνων. Πρόκειται για τη διασταύρωση του decumanus maximus και του cardo (οδός Βενιζέλου), 6μ. περίπου χαμηλότερα από τη σημερινή κομβική διασταύρωση. Η σημασία και η μοναδικότητα του ευρήματος ως συνόλου, δηλαδή ως αναπεπταμένου τμήματος του πολεοδομικού ιστού της βυζαντινής Θεσσαλονίκης αναγνωρίστηκε ήδη από το 2013, όταν τέθηκε για πρώτη φορά στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο το θέμα της κατασκευής του Σταθμού, με απόσπαση των αρχαιολογικών καταλοίπων και μεταφορά τους για έκθεση σε άλλη θέση. Ο σχεδιασμός άλλαξε το 2017, αν και το 2016, το ΣτΕ είχε αποφασίσει για τη νομιμότητα των υπουργικών αποφάσεων της περιόδου 2013-2014, όταν η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ αποφάσισε την κατασκευή του σταθμού με την κατά χώρα παραμονή των αρχαιοτήτων. Το γεγονός ότι επί μία πενταετία δεν προχώρησε απολύτως τίποτε μελετητικά, αποδεικνύει το ανέφικτο της υλοποίησης του σχεδιασμού της προηγούμενης κυβέρνησης. Το 2019, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο τάχθηκε υπέρ της απόσπασης και επανατοποθέτησης στον Σταθμό Βενιζέλου σταθμίζοντας τη σπουδαιότητα των αρχαιοτήτων σε σχέση με την αναγκαιότητα κατασκευής του εκτελούμενου έργου που υπηρετεί το ευρύτερο δημόσιο συμφέρον. Οι εργασίες απόσπασης των 96 ενοτήτων ξεκίνησαν, σύμφωνα με την εγκεκριμένη μελέτη, στις 13.08.2021.

Κατά τη β΄ φάση της ανασκαφικής διερεύνησης αποκαλύφθηκε πλήθος καταλοίπων, τα οποία αφορούσαν αφενός σε πυκνό δίκτυο υδραυλικών υποδομών κάτω από τα καταστρώματα των decumanus maximus και cardo, αφετέρου σε πυκνοδομημένο ιστό με επάλληλες φάσεις στην οικοδομική νησίδα νοτιοανατολικά της διασταύρωσης των δύο οδικών αξόνων. Τα νέα ευρήματα κάλυπταν ένα χρονικό ορίζοντα από τον 3ο έως τον 5o/6o αι. μ.Χ. Το 2022, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο γνωμοδότησε ομόφωνα υπέρ της διατήρησης των αρχαίων καταλοίπων που αποκαλύφθηκαν έως το υψόμετρο +3,50μ. κατά τη β’ φάση ανασκαφικής διερεύνησης με προσωρινή απόσπαση και επανατοποθέτησή τους ως ενιαίο σύνολο με τις αποσπασμένες στην α’ φάση αρχαιότητες (4ος-9ος αι. μ.Χ.), καθώς ολοκληρώνουν την εικόνα του αστικού ιστού της πόλης στη διασταύρωση των δύο οδών καταδεικνύοντας την αλληλουχία των οικιστικών φάσεων. Παράλληλα με τις εργασίες απόσπασης των αρχαιοτήτων (β΄ φάση), συνεχίσθηκε και η ανασκαφική έρευνα (γ’ και δ’ φάση) από το υψόμετρο +3.50μ. έως τη στάθμη +2.00μ. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο γνωμοδότησε υπέρ της απόσπασης των καταλοίπων, τα οποία συγκροτούν ενιαίο σύνολο με πληρότητα και συνέχεια, προκειμένου να μεταφερθούν και να εκτεθούν ως σύνολο στο Μουσείο Crossover στον Σταθμό Συντριβάνι.