Ομόφωνα εγκρίθηκε από από το ΚΑΣ η μελέτη εφαρμογής επαναφοράς του Κρηναίου οικοδομήματος στη βόρεια είσοδο του σταθμού Αγίας Σοφίας του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης.

Αυτό σημαίνει ότι το μνημειακό κρηναίο οικοδόμημα / νυμφαίο που χωροθετείται στη συμβολή του decumanus maximus με τον cardo στο ύψος της οδού Αγίας Σοφίας, στη διασταύρωση δύο κεντρικών οδών της πόλης και αποτελεί το πλέον επιβλητικό και πολυτελές αρχιτεκτόνημα του είδους, ως προς τις διαστάσεις του και την κατάσταση διατήρησής του, θα "αποκαλυφθεί" και πάλι σύντομα.

Μάλιστα σύμφωνα με πληροφορίες του makthes.gr, οι εργασίες επανατοποθέτησης της βάσης ξεκίνησαν χθες Δευτέρα 28 Νοεμβρίου, με δύο τμήματα του κρηναίου, ενώ την ερχόμενη Κυριακή πρόκειται να φτάσει στο σημείο ακόμα ένα τμήμα και σταδιακά θα τοποθετηθούν ακόμα δύο μέρη του οικοδομήματος. Οι εργασίες αναμένεται να ολοκληρωθούν το προσεχές διάστημα, ενώ, ο σταθμός Αγίας Σοφίας θα ανοίξει για το κοινό την ερχόμενη άνοιξη.

Η ανοικοδόμησή του, τοποθετείται στα χρόνια των διαδόχων του Κωνσταντίνου Α΄, στο ίδιο πολεοδομικό πρόγραμμα με τον μαρμαρόστρωτο δρόμο. Το πιόσχημο νυμφαίο ανήκει στον τύπο με θεατρική πρόσοψη (scaenae frons) και ανοικοδομήθηκε σε επαφή με τη βόρεια οικοδομική γραμμή του decumanus maximus καταργώντας τμήμα του πεζοδρομίου και της βόρειας στοάς του δρόμου. Στην αρχική του μορφή ήταν ευθύγραμμο και αργότερα προστέθηκαν πλαϊνά σκέλη – πτερύγια, εκ των οποίων το ανατολικό αναμένεται έξω από το ανατολικό περίγραμμα του σταθμού, ενώ εντός του σκάμματος βρέθηκε το δυτικό.

Τη λειτουργία του νυμφαίου εξυπηρετούσαν υδρευτικές υποδομές, δεξαμενή τροφοδοσίας καθώς και ένα πολύπλοκο και πυκνό δίκτυο αγωγών, υδροδοτικών και αποχετευτικών, που κατασκευάστηκαν πάνω στα ερείπια αστικών επαύλεων της οικοδομικής νησίδας του 3ου-4ου αιώνα. Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι με μεικτή τοιχοποιία, στο πάχος της οποίας διαγράφονται ημικυκλικές κόγχες, δύο στον δυτικό τοίχο και εννιά στον βόρειο, που βρέθηκαν τοιχισμένες.

Το μνημείο εμφανίζει συνεχείς μετασκευές καθ’ όλη τη διάρκεια του 5ου και του 6ουαιώνα. Στην οικοδομική φάση που προστέθηκαν τα δύο κάθετα πλευρικά σκέλη, στην κύρια όψη του διαμορφώθηκε ορθογώνια ανοικτή δεξαμενή, στο επίπεδο του δρόμου. Η κρήνη συνεχίζει να λειτουργεί μέχρι τους σεισμούς του 7ου αιώνα, οπότε και ανακατασκευάζεται ως μικρή δεξαμενή πάνω στο δυτικό σκέλος του αρχικού κτίσματος, με την επαναχρησιμοποίηση παλαιότερων μαρμάρινων μελών από το ίδιο το μνημείο.

Τι προβλέπεται σύμφωνα με την απόφαση του ΚΑΣ

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ - ΣΥΝΟΨΗ

Το μνημειακό κρηναίο οικοδόμημα / νυμφαίο που χωροθετείται στη συμβολή του decumanus maximus με τον cardo στο ύψος της οδού Αγίας Σοφίας, στη διασταύρωση δύο κεντρικών οδών της πόλης, αποτελεί το πλέον επιβλητικό και πολυτελές αρχιτεκτόνημα του είδους, ως προς τις διαστάσεις του και την κατάσταση διατήρησής του, που έχει αποκαλυφθεί μέχρι σήμερα στη Θεσσαλονίκη. Η ανοικοδόμηση του τοποθετείται στα χρόνια των διαδόχων του Κωνσταντίνου Α΄, στο ίδιο πολεοδομικό πρόγραμμα με τον μαρμαρόστρωτο δρόμο.

Το πιόσχημο νυμφαίο ανήκει στον τύπο με θεατρική πρόσοψη (scaenae frons) και ανοικοδομήθηκε σε επαφή με τη βόρεια οικοδομική γραμμή του decumanus maximus καταργώντας τμήμα του πεζοδρομίου και της βόρειας στοάς του δρόμου.

Στην αρχική του μορφή ήταν ευθύγραμμο και αργότερα προστέθηκαν πλαϊνά σκέλη – πτερύγια, εκ των οποίων το ανατολικό αναμένεται έξω από το ανατολικό περίγραμμα του
σταθμού, ενώ εντός του σκάμματος βρέθηκε το δυτικό. Τη λειτουργία του νυμφαίου εξυπηρετούσαν υδρευτικές υποδομές, δεξαμενή τροφοδοσίας καθώς και ένα πολύπλοκο και πυκνό δίκτυο αγωγών, υδροδοτικών και αποχετευτικών, που κατασκευάστηκαν πάνω στα ερείπια αστικών επαύλεων της οικοδομικής νησίδας του 3ου-4ου αιώνα.
Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι με μεικτή τοιχοποιία, στο πάχος της οποίας διαγράφονται ημικυκλικές κόγχες, δύο στον δυτικό τοίχο και εννιά στον βόρειο, που βρέθηκαν τοιχισμένες.

Δεύτερη σειρά κογχών, εναλλάξ ελλειψοειδών-ορθογώνιων και ημικυκλικών, σε υποχώρηση, διαμορφώνονται καθ’ ύψος στον κατά μήκος τοίχο.

Το μνημείο εμφανίζει συνεχείς μετασκευές καθ’ όλη τη διάρκεια του 5ου και του 6ου αιώνα. Στην οικοδομική φάση που προστέθηκαν τα δύο κάθετα πλευρικά σκέλη, στην κύρια όψη του διαμορφώθηκε ορθογώνια ανοικτή δεξαμενή, στο επίπεδο του δρόμου.

Σε επόμενη φάση, διαμορφώθηκε πιόσχημος αναβαθμός με χαμηλή ανοιχτή δεξαμενή και μαρμάρινες λεκανίδες πάνω σε πόδια με ολόγλυφες λεοντοκεφαλές. Οι κάθετες επιφάνειες καλύπτονται είτε με ανάγλυφες μαρμάρινες πλάκες –φατνώματα σε δεύτερη χρήση, είτε με ακόσμητες πλάκες μαρμάρου. Η κρήνη συνεχίζει να λειτουργεί μέχρι τους
σεισμούς του 7ου αιώνα, οπότε και ανακατασκευάζεται ως μικρή δεξαμενή πάνω στο δυτικό σκέλος του αρχικού κτίσματος, με την επαναχρησιμοποίηση παλαιότερων μαρμάρινων μελών από το ίδιο το μνημείο.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Σύμφωνα με τις Υπουργικής Απόφασης και των αναθεωρημένων μεθοδολογιών που ακολούθησαν
αποσπάστηκαν οι μαρμάρινες πλάκες των δαπέδων νοτίως του νυμφαίου (Δ130, Δ131), το υπόστρωμα και
η ορθομαρμάρωση του αναβαθμού της πιόσχημης δεξαμενής (ΔΠ118) και στη συνέχεια το τμήμα του κρηναίου οικοδομήματος που αποκαλύφθηκε στην ανατολική πλευρά του αρχαιολογικού σκάμματος, με σκοπό μετά την ολοκλήρωση της σχετικής ανασκαφικής έρευνας και την κατασκευή των υποκείμενων εγκαταστάσεων του σταθμού, να επανατοποθετηθεί στην αρχική του θέση.

Ακολουθώντας τη μέθοδο απόσπασης, η τοιχοδομή του Κρηναίου έχει τμηθεί σε 5 τμήματα (Α,Β,Γ,Δ και Ε), εκ των οποίων το Δ ενσωματώνει τμήμα πασσάλου από το βάθρο της πεζογέφυρας που είχε κατασκευαστεί προς αντικατάσταση του βόρειου πεζοδρομίου της Εγνατίας οδού στη θέση αυτή.

Επίσης για την διευκόλυνση της απόσπασης του τμήματος Ε του Κρηναίου, αποσπάστηκε σε δύο τμήματα τοιχοποιία από τον ανατολικό τοίχο της στοάς σιγμοειδούς πλατείας, στα δυτικά του οικοδομήματος, τα οποία φυλάσσονται εντός του αρχαιολογικού χώρου, με σκοπό να επανατοποθετηθείούν στην αρχική τους θέση κατά την επαναφορά του κρηναίου.

Σύμφωνα με την ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΔΙΠΚΑ/ΤΣΠΑΕΕ/185710/119551/5068/328/19 -05-2017 ΥΑ ως προς την επανατοποθέτηση του κρηναίου/νυμφαίου οικοδομήματος κατατέθηκε συμπληρωματική μελέτη μεθοδολογίας επανατοποθέτησης του κρηναίου/νυμφαίου οικοδομήματος ΕΦΑΠΟΘ/511544/20-10-2022 «Μελέτη Εφαρμογής Επαναφοράς Κρηναίου», η οποία υποβλήθηκε από την Αττικό Μετρό.

ΜΕΛΕΤΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΕΠΑΝΑΦΟΡΑΣ ΚΡΗΝΑΙΟΥ
Η επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων, που αφορά στο τμήμα του κρηναίου οικοδόμηματος που ανασκάφηκε, στην πιόσχημη δεξαμενή και στα τμήματα των δαπέδων νότια αυτών, καθώς και στα δύο τμήματα τοιχοποιίας που αποσπάστηκαν για τη διευκόλυνση της απόσπασης του τμήματος Ε του κρηναίου, θα πραγματοποιηθεί σύμφωνα με την μελέτη που εκπονήθηκε από την ανάδοχο εταιρεία SLM SERVISES Ε.ΠΕ. και σύμφωνα με όσα προβλέπονται από την ανωτέρω Υπουργική Απόφαση.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΦΑΠΟΘ ΕΠΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ
-Στη «Μελέτη εφαρμογής επαναφοράς του Κρηναίου» αναφέρεται ότι θα επανατοποθετηθεί η πιόσχημη δεξαμενή και τμήμα της υπόβασης του δαπέδου της, χωρίς όμως να ακολουθεί περιγραφή της μεθοδολογίας επαναφοράς τους. Επίσης δεν περιγράφεται, αλλά ούτε και αναφέρεται η επαναφορά των τμημάτων των δαπέδων που αποσπάστηκαν νότια του οικοδομήματος.

Αντίθετα στο τμήμα της μελέτης που ονομάζεται «Πρόταση ανάδειξης αρχαιοτήτων» (σελ.38), αναφέρεται γενικώς ότι θα γίνει ανάδειξη του δαπέδου με υλικό που θα αποτελέσει αντικείμενο άλλης μελέτης. Σημειώνεται πως η πιόσχημη δεξαμενή και τα δάπεδα αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία του μνημειακού συνόλου.

-Το υλικό πλήρωσης (χαλίκι) που εμφανίζεται στις τομές Τ1, Τ2, Τ3 και Τ4 (σελ. 33-36), θα πρέπει να μελετηθεί περαιτέρω, εφόσον θα αποτελέσει τη βάση για την τελική στρώση ανάδειξης της πιόσχημης δεξαμενής και θα πρέπει να προσφέρει την ανάλογη σταθερότητα.
-Το υλικό πλήρωσης στη βόρεια πλευρά του κρηναίου θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο μελέτης, εφόσον αυτή δεν ήταν ορατή κατά την αρχαιότητα.
-Δεδομένου ότι τα αποσπασθέντα τμήματα του κρηναίου οικοδομήματος, πλην του τμήματος Γ, θα επανατοποθετηθούν επί της πλάκας, που στεγάζει τις κλίμακες της βόρεια πρόσβασης του σταθμού Αγίας Σοφίας, θα πρέπει να υπάρξει στατική μελέτη, που να επιλύει θέματα όπως ότι:

1. Η φέρουσα ικανότητα της εν λόγω πλάκας και της δοκού του φρεατίου εξαερισμού επαρκούν για την
επανατοποθέτηση σε αυτές των τμημάτων του κρηναίου και όλων των απαιτούμενων υποστηρικτικών
κατασκευών, και

2. Η αντισεισμική θωράκιση του κρηναίου είναι διασφαλισμένη.