«Η φετινή χρονιά μας προειδοποιεί για την επόμενη και όλα όσα θα ακολουθήσουν, καθώς η θάλασσα νοσεί». Αυτό το μήνυμα στέλνουν οι ειδικοί με αφορμή τα πρόσφατα περιστατικά εμφάνισης τσουχτρών, φυσαλίδων αλλά και… αφρού σε πολυσύχναστες περιοχές της Χαλκιδικής και της Πιερίας. Το τελευταίο διάστημα η καθαρότητα των νερών στις ακτές του τουριστικότερου νομού της Βόρειας Ελλάδας έχει επηρεαστεί σημαντικά και θάλασσες που θυμίζουν «κρύσταλλο» έχουν… θολώσει. Τα τελευταία περιστατικά, όπως εξηγούν οι ειδικοί όχι μόνο δεν είναι ανησυχητικά αλλά θεωρούνται φυσιολογικά και συνηθισμένα, ωστόσο η εκδήλωσή τους σε τέτοια ένταση είναι αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, των παρατεταμένων υψηλών θερμοκρασιών και των «νοτιάδων» που φύσηξαν το περασμένο διάστημα. Παρότι πάντως, το γεγονός ότι οι… γκρίνιες όσο τα φαινόμενα δεν υποχωρούν πολλαπλασιάζονται, το τουριστικό προϊόν της Χαλκιδικής δεν έχει επηρεαστεί με την πληρότητα στα τέλη Ιουλίου να αγγίζει ακόμα και το 90%.

Ο χάρτης με τις… μέδουσες και τους αφρούς

Οι πρώτες μέδουσες εντοπίστηκαν περί τις 10 Ιουλίου σε παραλίες του πρώτου ποδιού Χαλκιδικής και ειδικότερα στις ακτές του δήμου Κασσάνδρας, όπως είναι το Ποσείδι, η Νέα Σκιώνη, η Μόλα Καλύβα, το Πευκοχώρι, το Παλιούρι, το Πολύχρονο, η Χανιώτη, η Καλλιθέα κ.ά. Οι πρώτες αναφορές έκαναν λόγο για «παραλίες που γέμισαν από μέδουσες». Το φαινόμενο συνεχίστηκε τις επόμενες ημέρες, έγινε πιο έντονο στα μέσα Ιουλίου, στη συνέχεια υποχώρησε, ενώ το περασμένο Σαββατοκύριακο σε συγκεκριμένες ακτές επίσης του πρώτου ποδιού οι μέδουσες εμφανίστηκαν ξανά. Μιλώντας στη «ΜτΚ» η δήμαρχος Κασσάνδρας, Αναστασία Χαλκιά λέει πως «το τελευταίο διάστημα δεν είναι τόσο έντονο το φαινόμενο. Όπως μου ανέφεραν οι επιστήμονες με τους οποίους επικοινώνησα το φαινόμενο οφείλεται στον πολύ ζεστό καιρό των τελευταίων ημερών και τις υψηλές θερμοκρασίες που κράτησαν για πολλές συνεχόμενες ημέρες» σχολιάζει. Η ίδια αναφέρει πάντως, ότι «πρόκειται για μεμονωμένα συμβάντα για τα οποία δεν υπάρχει θέμα» όπως υποστηρίζει χαρακτηριστικά. «Προσωπικά έχω αναμνήσεις από τα προηγούμενα χρόνια με τσούχτρες στις θάλασσες της περιοχής μας» λέει η κ. Χαλκιά και σημειώνει πως οι εικόνες που έκαναν τον γύρω του διαδικτύου μέσω social media δεν επηρέασαν την τουριστική κίνηση της περιοχής.

Σε αντίθεση με τον δήμο Κασσάνδρας, στις ακτές του δήμου Νέας Προποντίδας, όπου βρίσκονται οι κοντινές στη Θεσσαλονίκη παραλίες των Φλογητών, των Νέων Πλαγίων, της Τρίγλιας, την παραλία Διονυσίου, τα Νέα Μουδανιά, σύμφωνα με τον δήμαρχο της περιοχής Μανώλη Καρρά «είμαστε καθαροί, δεν έχουμε να αντιμετωπίσουμε τέτοια ζητήματα» υποστηρίζει χαρακτηριστικά. Σύμφωνα πάντως, με τους επιστήμονες υπάρχει εξήγηση για το γεγονός ότι στις εν λόγω παραλίες δεν εμφανίστηκαν τσούχτρες. Όπως αναφέρουν το οικοσύστημα της θάλασσας που «βρέχει» τις ακτές του δήμου Νέας Προποντίδας είναι διαφορετικό από εκείνο του δήμου Κασσάνδρας, καθώς στην πρώτη περίπτωση μιλάμε για την λεκάνη του Θερμαϊκού Κόλπου και στην δεύτερη για το Αιγαίο πέλαγος.

«Καθαρές» είναι και οι θάλασσες του δήμου Πολυγύρου, σύμφωνα με τον δήμαρχο της περιοχής, Αστέριο Ζωγράφο. Καμία αναφορά για εμφάνιση μεδουσών σε Αμμουλιανή, Ουρανούπολη, Ιερισσό, Νέα Ρόδα, Πυργαδίκια και Ολυμπιάδα δεν υπάρχει μέχρι σήμερα, σύμφωνα με όσα αναφέρει από την πλευρά του ο δήμαρχος Αριστοτέλη, Στέλιος Βαλιάνος.

Στις ακτές του δήμου Σιθωνίας, στο δεύτερο πόδι μπορεί οι τουρίστες και οι μόνιμοι κάτοικοι να μην συναντήσουν την ώρα που κολυμπούν… τσούχτρες, αλλά ίσως έρθουν αντιμέτωποι με μεγάλες λωρίδες από φυσαλίδες μέσα στο νερό ή αφρούς στην ακρογιαλιά. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση στην παραλία «Τηγάνια», όπου τις προηγούμενες ημέρες όσοι κατέβηκαν στη θάλασσα, διαπίστωσαν ότι είχε γεμίσει με αφρούς, σαν κι αυτούς που κάνουν τα σαμπουάν. Έκπληκτοι λουόμενοι και αιρετοί αναζητούσαν από τους επιστήμονες να αποφανθούν περί τίνος πρόκειται, με τους τελευταίους να είναι καθησυχαστικοί και να υποστηρίζουν πως οι αφροί και οι φυσαλίδες δεν είναι τίποτα περισσότερο από αδιάλυτη οργανική ύλη. Σε ό,τι αφορά τον δήμο Σιθωνίας τις προηγούμενες ημέρες, όπως λέει ο δήμαρχος της περιοχής Πάρις Ντέμπλας υπήρξαν αναφορές για εμφάνιση μεδουσών στον Νέο Μαρμαρά, αφρών στα Τηγάνια, και καμία άλλη παρόμοια αναφορά στις θάλασσες της Σάρτης, της Νικήτης, της Συκιάς. «Στην αρχή ανησυχήσαμε, νομίζοντας πως πρόκειται για τη βιολογική ρύπανση που καταγράφηκε στο Βόσπορο. Ωστόσο, οι ειδικοί μας διαβεβαίωσαν πως δεν πρόκειται γι’ αυτό. Το φαινόμενο δεν είναι επικίνδυνο. Δεν είχε διάρκεια και δεν είναι ανησυχητικό» αναφέρει από την πλευρά της, η αντιδήμαρχος Τουρισμού Σιθωνίας, Μαρία Λαθούρη-Πάργα.

Σύμφωνα με τους εκπροσώπους της Χαλκιδικής πάντως, οι τσούχτρες, οι αφροί και οι… «σαπουνάδες στη θάλασσα» δεν επηρέασαν τουριστικά την περιοχή. «Τις καθημερινές οι πληρότητες ανέρχονται στο 80% και τα Σαββατοκύριακα θυμίζουν εκείνα του 2019, προ κορονοϊού. Αγγίζουμε ακόμα και το 100%. Δεν βρίσκεις θέση να σταθμεύσεις, καρέκλα σε ταβέρνες. Οι υποδομές μας αγκομαχούν» λέει ο κ. Ντέμπλας.

Οι αρμόδιοι υπηρεσιακοί παράγοντες και πολιτικά υπεύθυνοι δεν ανησυχούν και για το λόγο αυτό δεν έχει γίνει κάποια σχετική σύσκεψη σε επίπεδο Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας ή αντιπεριφέρειας Χαλκιδικής. Μιλώντας στη «ΜτΚ» ο αντιπεριφερειάρχης Γιάννης Γιώργος αναφέρει πως «το πρόβλημα δεν είναι τόσο μεγάλο, όπως παρουσιάστηκε. Όταν φυσάει νοτιάς τότε ο αέρας φέρνει τις τσούχτρες στις παραλίες. Σε κλειστούς κόλπους ίσως το πρόβλημα να είναι εντονότερο. Αυτό, ωστόσο δεν μας έχει επηρεάσει καθόλου τουριστικά. Ζούμε ημέρες 2019, και σε αυτό έχει συμβάλλει ο εσωτερικός τουρισμός. Αυτό που πρέπει να μας προβληματίζει είναι η κλιματική αλλαγή και το γεγονός ότι σχεδόν μέχρι τα Χριστούγεννα έχουμε ήλιο και τον Απρίλιο χιονίζει» υποστηρίζει ο αντιπεριφερειάρχης Χαλκιδικής.

Που οφείλονται;

Όπως αναφέρει ο κοσμήτορας της Σχολής Θετικών Επιστημών του ΑΠΘ και καθηγητής του Τμήματος Βιολογίας με γνωστικά αντικείμενα τη Βιοποικιλότητα, τη Θαλάσσια Βιολογία, την Οικολογία της Συμπεριφοράς των Ζώων (Ηθολογία) και τη Ζωολογία, Χαρίτων Σαρλ Χιντήρογλου το φαινόμενο της εμφάνισης μεδουσών είναι ένα φαινόμενο πληθυσμιακής έξαρσης. «Υπάρχουν μέδουσες που εμφανίζουν τέτοιου είδους πληθυσμιακές εξάρσεις για τις οποίες εικάζουμε το τι συμβαίνει. Έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει μία περιοδικότητα αύξησης του πληθυσμιακού ορίου τους» αναφέρει. Ειδικότερα για τις τσούχτρες που εμφανίστηκαν στη Χαλκιδική, ο κ. Χιντήρογλου υποστηρίζει πως πρόκειται κυρίως για την «Πελάτζια Νοκτιλούκα» με το χαρακτηριστικό μωβ χρώμα. Η μέση διάμετρός της κυμαίνεται γύρω στα 6 εκατοστά. Είναι βιοφωταυγής οργανισμός και τη νύχτα φωσφορίζει, προσφέροντας ένα αρκετά φαντασμαγορικό θέαμα, το τσίμπημά της είναι όμως οδυνηρό και ενοχλητικό. Το άλλο είδος είναι η «Χρυσανθέα». Και στις δύο παραπάνω κατηγορίες μεδουσών το «σκιάδιό» τους είναι κωδωνοειδές με το μέγεθός του να μην ξεπερνά μια μέση χούφτα, είναι τοξικές και οι δύο, με έναν κύκλο ζωής που τις συναντάμε στις θάλασσες όλου του κόσμου.

«Πληθυσμιακό bloom»

Τα παραπάνω είδη, όπως λέει ο καθηγητής ΑΠΘ, εμφανίζουν μία περιοδικότητα δωδεκαετίας, αυτό σημαίνει δηλαδή ότι κάθε δώδεκα χρόνια βρίσκονται σε έξαρση ή αλλιώς «πληθυσμιακό bloom». «Αυτή η περιοδικότητα έχει εντάσεις, μεγαλύτερες και μικρότερες» λέει. Οι πρώτες καταγραφές και μαρτυρίες για αυτές τις τσούχτρες χρονολογούνται στο 1894, ενώ ειδικότερα για την περιοχή της Χαλκιδικής η εμφάνιση της «Πελάτζια Νοκτιλούκα» το 1978 ήταν «μέσης έντασης». «Είναι άλλο να έχεις δύο άτομα, δύο μέδουσες δηλαδή στο κυβικό μέτρο, άλλο να έχεις δέκα άτομα κι άλλο να έχεις πεντακόσια άτομα στο κυβικό μέτρο. Εκεί δεν έχεις νερό, αλλά μέδουσα. Στα δικά μας τα νερά δεν έχει εμφανιστεί τέτοιου είδους πυκνότητα που να ξεπερνάει τα 10 με 15 άτομα ανά κυβικό μέτρο. Υπάρχουν όμως μέδουσες που συνδυάζουν την πληθυσμιακή τους έξαρση με την οργανική ρύπανση, δηλαδή τον ευτροφισμό. Αυτός ο συνδυασμός έρχεται σε αντίθεση με τα αλιευτικά αποθέματα. Οι μέδουσες ανταγωνίζονται στο τροφικό επίπεδο τα ψάρια. Με άλλα λόγια, οι μέδουσες τρώνε το φαγητό των ψαριών. Άρα μειώνεται σημαντικά το ζωοπλαγκτόν, που είναι χρήσιμο για τα ψάρια, γιατί το καταναλώνουν μαζικά οι μέδουσες. Έτσι το πρόβλημα είναι διττό» υποστηρίζει ο κ. Χιντήρογλου.

Ο ίδιος σχολιάζει πως το φαινόμενο της πληθυσμιακής έξαρσης των συγκεκριμένων ειδών μπορεί να συμβαίνει και ο άνθρωπος να μην το αντιλαμβάνεται επειδή φυσάνε βοριάδες. «Φέτος με τις τσούχτρες συνέπεσε το γεγονός ότι δεν είχαμε και αέρα για το λόγο αυτό έγινε αντιληπτό» σχολιάζει.

«Η συγκεκριμένη τσούχτρα μεγαλώνει πολύ γρήγορα, σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, προλαβαίνει να αναπαραχθεί και έχει μια μικρή περίοδο παύσης της αναπαραγωγής, περίπου τριών μηνών. Η εμφάνιση της τσούχτρας δεν συνδέεται απαραίτητα με τον ευτροφισμό που παρατηρήθηκε στη Χαλκιδική λόγω των υψηλών θερμοκρασιών» αναφέρει ο κ. Χιντήρογλου. «Μπήκαμε σε περίοδο κλιματικής αλλαγής. Η πολιτεία δεν μπορεί να στέκεται και να την παρατηρεί με σταυρωμένα τα χέρια» λέει ο ίδιος. «Αυτά τα φαινόμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως οι σεισμοί, με αυτοψίες από κλιμάκια ειδικών. Δεν γίνεται να τα αφήνουμε αυτά τα φαινόμενα που μπορεί να οφείλονται σε πολλούς παράγοντες» εξηγεί.

Γιατί όμως οι τσούχτρες εμφανίστηκαν σε συγκεκριμένες περιοχές του πρώτου ποδιού; «Τα ρεύματα, για παράδειγμα, στον ανοιχτό Θερμαϊκό είναι πιο έντονα και δυνατά. Γι’ αυτό δεν εμφανίστηκαν π.χ. στα Νέα Πλάγια. Οι μέδουσες δεν έχουν τη δυνατότητα δυναμικής μετακίνησης. Η μεταφορά τους γίνεται κυρίως με τα ρεύματα και την κυματική δράση» υποστηρίζει ο κ. Χιντήρογλου.

Σημειώνεται πως, όπως υποστηρίζουν οι ειδικοί μετά τις 15 Αυγούστου σταδιακά στις περισσότερες ελληνικές θάλασσες θα κάνουν την εμφάνισή τους οι μεγάλες «γαλάζιες» μέδουσες.

«Εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και της παρατεταμένης αυξημένης μέσης ετήσιας θερμοκρασίας έχουμε φαινόμενα που γίνονται όλο και πιο συχνά. Το φυτοπλαγκτόν αυξάνεται σε μεγάλους ρυθμούς προσφέροντας άφθονη τροφή στο ζωοπλαγκτόν. Οι φυσαλίδες που εμφανίστηκαν είναι φυτοπλαγκτόν κατά βάση με οργανική ύλη που δεν είναι διαλυμένη και έτσι, δημιουργείται ο αφρός. Αυτός ο αφρός ωστόσο, μπορεί να οφείλεται σε έναν σημαντικό βαθμό και να είναι τα απόνερα της ρύπανσης στον Βόσπορο από βιομηχανικά απόβλητα στην Τουρκία. Η Τουρκία είναι απειλή για όλη τη Μεσόγειο. Η χώρα έχει τη δεύτερη μεγαλύτερη ακτογραμμή στη Μεσόγειο και δεν έχει κανένα σύστημα αποχέτευσης ή βιολογικό καθαρισμό. Όλα πέφτουν στη θάλασσα. Πιστεύω ότι αυτό ενίσχυσε τον δικό μας ευτροφισμό που είναι σε εξέλιξη από τον Απρίλιο» λέει ο κ. Χιντήρογλου. Στην περίπτωση του «αφρού» στα Τηγάνια Χαλκιδικής, σύμφωνα με τον κ. Χιντήρογλου πρόκειται για μία έντονη έκφραση ευτροφισμού. «Βέβαια, με τις σχετικές επιφυλάξεις» τονίζει.

Η θάλασσα εκπέμπει SOS

Για απόλυτα «φυσιολογικά φαινόμενα» που συναντάμε στη Χαλκιδική, σε περιοχές του Ιονίου ή τις Σποράδες, όπου τα νερά είναι ήρεμα ή παρατηρείται μικρή κίνηση, κάνει λόγο ο διευθυντής του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος», Θοδωρής Τσιμπίδης. «Η θάλασσα νοσεί. Τα προβλήματα υπάρχουν όλο το χρόνο ασχέτως εάν εμείς το αντιλαμβανόμαστε όταν αυτά συμπίπτουν με τα μπάνια του λαού. Θέλει υπομονή, σε λίγο καιρό θα αλλάξει ο καιρός και θα απομακρυνθούν οι μέδουσες. Οι φυσαλίδες από την άλλη είναι επίσης ένα περιοδικό φαινόμενο ευτροφισμού» λέει ο κ. Τσιμπίδης. «Το μεγάλο πρόβλημα πλέον είναι ότι στέλνουμε στη θάλασσα περισσότερα λύματα από εκείνα που μπορεί να επεξεργαστεί. Φτάσαμε στο σημείο να μην βρίσκουμε το θερμοκλινές της θάλασσες. Έχουμε ίδιες θερμοκρασίες στην επιφάνεια και σε βάθος 150 μέτρων. Αυτό είναι σοκαριστικό» λέει ο κ. Τσιμπίδης.

Αν μας τσιμπήσει τσούχτρα

Οι συγκεκριμένες τσούχτρες όταν έρχονται σε επαφή με άλλο άτομο, π.χ. τον άνθρωπο, εκτινάσσονται μέσα στο νερό και «απελευθερώνουν» νευροτοξίνες, που επηρεάζουν το νευρικό σύστημα. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που πολλές φορές συνδυάζονται με έντονο πόνο και αλλεργίες, που ωστόσο δεν ξεπερνούν τη διάρκεια των δύο εβδομάδων. Σύμφωνα με τους ειδικούς ο πόνος απαλύνεται με την χρήση ειδικών φαρμακευτικών τζελ ή αμμωνίας. Οι ίδιοι συμπληρώνουν πως σε περίπτωση που σας «τσιμπήσει» μέδουσα θα πρέπει να: απομακρύνετε τυχόν κολλημένα πλοκάμια από το σώμα σας, ξεπλύνετε το σημείο που σας τσίμπησε με θαλασσινό νερό, μην πιέζετε το σημείο του τσιμπήματος, τοποθετήστε κομπρέσες για να περιοριστεί ο ερεθισμός, βάλτε κρέμα με κορτιζόνη. Εάν τα συμπτώματα είναι έντονα και δεν υποχωρούν, κατευθυνθείτε στο πλησιέστερο φαρμακείο, καθώς μπορεί να χρειάζεστε ένεση κορτιζόνης. Σημειώνεται, πως όπως υποστηρίζουν οι επιστήμονες δεν υπάρχει κανένας λόγος να απομακρύνονται οι τσούχτρες από την θάλασσα, καθώς τα άτομα ενδέχεται να είναι χιλιάδες.

Η Μέδουσα ως σύμβολο ενάντια στην πατριαρχία

Της Βιολέτας Φωτιάδη

Ο μύθος της θρυλικής Μέδουσας, της τερατόμορφης γυναίκας που αντί για μαλλιά είχε φίδια και πέτρωνε με το βλέμμα της όποιον την κοιτούσε καταπρόσωπο, είναι ευρέως γνωστός κυρίως μέσα από την ιστορία του θανάτου της.

Ο Περσέας στάλθηκε από τον τύραννο της Σερίφου, Πολυδεύκη, να αποκεφαλίσει το τέρας που σκορπούσε το θάνατο και να του φέρει το κεφάλι της ως τρόπαιο. Ο Πολυδεύκης ανέθεσε στον Περσέα αυτή την αποστολή αυτοκτονίας θέλοντας ο ήρωας να χάσει τη ζωή του στα απόκοσμα λημέρια της Μέδουσας και ο τύραννος να μπορέσει να κερδίσει την καρδιά της Δανάης, μητέρας του Περσέα, ανενόχλητος.

Όταν ο Περσέας εντόπισε τη Μέδουσα, την αποκεφάλισε κοιτώντας την αντανάκλασή της μέσα από μία γυαλιστερή ασπίδα και το πολυπόθητο κεφάλι της δόθηκε τελικά στην Αθηνά που το αποτύπωσε στην ασπίδα της ως όπλο και σήμα κατατεθέν στην μάχη.

Αυτός όμως είναι ο θάνατος της Μέδουσας και όχι η ιστορία της. Στην πραγματικότητα, η γυναίκα ήταν ένα θύμα βιασμού που τιμωρήθηκε ακριβώς επειδή βιάστηκε.

Σύμφωνα με τον Ρωμαίο ποιητή Οβίδιο του 1ου αι. π.Χ. η Μέδουσα λεγόταν Γοργώ και ήταν ιέρεια της Αθηνάς. Η Γοργώ ήταν μία πανέμορφη γυναίκα, με μακριά μεταξωτά μαλλιά. Όταν ο αδερφός της Αθηνάς και θεός του ωκεανού Ποσειδώνας διαφώνησε με την αδερφή του αποφάσισε να την προσβάλλει βιάζοντας την ιέρειά της μέσα στο ιερό τέμενος.

Η Αθηνά δεν μπορούσε να βλάψει τον αδερφό της και έτσι ξέσπασε όλη της την οργή στην πρώην ιέρειά της. Κατηγόρησε την Γοργώ ότι εκείνη προκάλεσε τον βιασμό της και την καταράστηκε δίνοντάς της την φρικιαστική μορφή που όλοι γνωρίζουμε. Τα μεταξωτά μαλλιά της μετατράπηκαν σε φίδια και το κατά τα άλλα γλυκό πρόσωπό της θα στερούσε τη ζωή σε όποιον άτυχο διασταύρωνε το βλέμμα του με το δικό της αφού θα πέτρωνε από το φόβο του.

Το τραγικό πρόσωπο της Μέδουσας συμβολίζει τον αγώνα ενάντια στην κάθε κοινωνία που κουνάει το δάχτυλο στα θύματα βιασμού κατηγορώντας τα ότι φταίνε με τον οποιοδήποτε τρόπο γι’ αυτό που τους συνέβη. Η ιστορία της είναι πιο επίκαιρη από ποτέ και αρκεί για να «βροντοφωνάξει» πως καμία «Γοργώ» δεν ευθύνεται για την εγκληματική πράξη του κάθε «Ποσειδώνα». 

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στη 1 Αυγούστου 2021