Μουσεία και αρχαιολογικοί χώροι έχουν την τιμητική τους στη Χαλκιδική από εδώ και πέρα. Οι επισκέπτες με δίψα για γνώση του παρελθόντος και της ιστορίας δεν παραλείπουν να βρεθούν στους χώρους όπου άκμασε είτε η θρησκευτική λατρεία των βυζαντινών ετών, είτε κάποιος πολιτισμός αλλοτινών αιώνων. Για όλα τα μνημεία του τόπου, έχει μιλήσει στο Xalkidikipolitiki ο Γιώργος Σκιαδαρέσης, προϊστάμενος της Εφορίας Αρχαιοτήτων και Αγίου Όρους Χαλκιδικής.

Ο επισκέπτης της Χαλκιδικής προτρέπεται να γνωρίσει αρχικά τη βυζαντινή ιστορία. Μια επίσκεψη στο Κέντρο Πολιτισμού Ιουστινιανός στα Ν. Φλογητά θα είναι άκρως κατατοπιστική. Από κει και πέρα τόσο ο Πύργος της Ν. Φώκαιας όσο και ο Πύργος του Προσφορίου στην Ουρανούπολη είναι άμεσα επισκέψιμοι. Στη δε Ουρανούπολη και στη Μονή Ζυγού, που είναι η μοναδική μονή εκτός Αγίου Όρους μπορεί κανείς να δει τους βασικούς χώρους μιας αγιορείτικης μονής στη γέννησή της.

Επίσης ο επισκέπτης μπορεί να δει στη Νικήτη τη Βασιλική του Σωφρονίου για να μάθει πως ήταν οι ναοί των πρώτων Χριστιανικών χρόνων (παλαιοχριστιανικές Βασιλικές). Ακόμη ένας πύργος είναι εκείνος της Γαλάτιστας που διαθέτει και πληροφορίες μέσω έκθεσης για άλλους πύργους, μη επισκέψιμους.

Τέλος στα Σιδηροκαύσεια, ένα λουτρό Οθωμανικής περιόδου και δύο υπό αναστήλωση Πύργοι δίνουν στοιχεία για μνημεία μεταβυζαντινής-Οθωμανικής περιόδου.

Ως προς τις προ-χριστιανικές αρχαιότητες, τον μεγαλύτερο συμβολισμό προσφέρουν τα Αρχαία Στάγειρα που είναι η πατρίδα του Αριστοτέλη. Στη χερσόνησο της Κασσάνδρα ο Άμμων Δίας είναι ίσως από τους πιο σημαντικούς χώρους της περιοχής. Εξίσου σημαντική είναι η αρχαία Όλυνθος όπου ο επισκέπτης μπορεί να δει την άριστη χάραξη μιας πόλης, με κάθετους δρόμους και κτίρια ενδιάμεσα. Για την Όλυνθο τέλος τρέχει και ένα πρόγραμμα που αφορά τη Βελτίωση Προσβασιμότητας της Ολύνθου και μέλλει να αλλάξει καθοριστικά τον αρχαιολογικό χώρο.

Φωτογραφία από το αρχαιολογικό μουσείο Πολυγύρου

Ανασκαφή Μετοχιακού συγκροτήματος Νέων Φλογητών Μονής Αγίου Παντελεήμονος

Με σκοπό την αποκατάσταση των κτιρίων του μετοχιακού συγκροτήματος των Φλογητών στη δυτική Χαλκιδική, η 10η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων διεξάγει ανασκαφική έρευνα σε τρία από τα δέκα συνολικά κτίριά του. Γίνονται ευρείες αποχωματώσεις, κατά τις οποίες αποκαλύπτονται αρχιτεκτονικά κατάλοιπα των κτιρίων. Συγκεκριμένα, βρέθηκαν υπολείμματα πλίνθινων και λιθόστρωτων δαπέδων, λίθινες βάσεις πεσσών στήριξης των δαπέδων των ορόφων, μία λιθόκτιστη δεξαμενή και βάσεις κλιμάκων πρόσβασης στους ορόφους.

Στο εσωτερικό του μεγάλου κτιρίου (αρ. 3) βρέθηκαν λείψανα του δαπέδου του ισογείου του, το οποίο σύμφωνα με την εντοιχισμένη μαρμάρινη κτητορική επιγραφή που βρίσκεται στον ανατολικό τοίχο κτίστηκε “επί ηγουμενείας αρχιμανδρίτου Μακαρίου και οικονομεύοντος ιερομονάχου Μοδέστου” το 1884.

Ανασκαφή διατειχίσματος Κασσάνδρειας

Τα τελευταία χρόνια και με αφορμή την κατασκευή της νέας γέφυρας της διώρυγας της Ποτίδαιας, διεξάγονται ανασκαφικές εργασίες καθαρισμού και αποκάλυψης του τείχους στα σημεία, όπου αυτό δεν είναι ιδιαίτερα εμφανές. Οι εργασίες επικεντρώνονται σε τμήμα του διατειχίσματος, μήκους περί τα 150 μέτρα, το οποίο περιλαμβάνει και τρεις πύργους με τα μεσοπύργια διαστήματά του. Αποκαλύφθηκαν η βόρεια εξωτερική όψη του τείχους, καθώς και το εσωτερικό των πύργων, όπου εντοπίστηκαν οικοδομικά λείψανα διαφορετικών χρονικών φάσεων. Εσωτερικά του τείχους φάνηκαν οι αντηρίδες στήριξης του περιδρόμου του. Σκοπός της έρευνας είναι η στερέωση και αναστήλωση του τείχους, καθώς και η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, ώστε να αναδειχθεί το σημαντικό αυτό μνημείο που η ίδρυσή του οφείλεται στον αυτοκράτορα Ιουστινιανό (6ος αιώνας μ.Χ.)

Κατά το 2001 διεξήχθησαν εκτεταμένες εργασίες καθαρισμού και αποχωμάτωσης σε τρεις πύργους και τα μεσοπύργια διαστήματά τους με σκοπό την πληρέστερη αποκάλυψη των εξωτερικών όψεων, καθώς και του εσωτερικού των πύργων. Η ανασκαφή στους χώρους αυτούς αποκάλυψε παλαιότερα της οχύρωσης οικοδομικά λείψανα.

Ανασκαφή Μονής Ζυγού

Με στόχο την ανάδειξη των ερειπίων ενός αγιορειτικού μοναστικού συγκροτήματος, που βρίσκεται εκτός των σημερινών ορίων του Αγίου Όρους, η 10η Εφορεία βυζαντινών αρχαιοτήτων διενεργεί ανασκαφική έρευνα για την αποκάλυψη της βυζαντινής μονής του Ζυγού. Η ανασκαφή πραγματοποιείται στον καθολικό ναό της μονής (σταυροειδής εγγεγραμμένος με παρεκκλήσιο), στη ΝΑ πτέρυγά της, στο χώρο των αποχωρητηρίων, καθώς επίσης και στο μεγάλο πύργο της μονής και στα εκατέρωθεν διατειχίσματά τους.

Η ανασκαφή στην παρούσα φάση γίνεται στο καθολικό της μονής (σταυροειδής εγγεγραμμένος με δύο παρεκκλήσια), στη ΝΑ πτέρυγά της και σε σποράδην τομές για την κατανόηση των κατόψεων της μονής.