ΑΠΟΨΕΙΣ

Μπορεί η σκληρή πραγματικότητα να «σβήσει» το Ουκρανικό δράμα από την επικαιρότητα; Σε εξέλιξη βρίσκεται πέρα από τη φρίκη και τις ωμότητες του πραγματικού πολέμου και της εισβολής των Ρώσων στην Ουκρανία και άλλος ένας πόλεμος: Αυτός της μεθοδικής «υπομονής».

Όλο και πιο πολλοί αναλυτές λένε τώρα πως ο χρόνος δεν είναι με το μέρος των Ουκρανών και εκφράζουν την ανησυχία ότι οι πολίτες της Δύσης θα σταματήσουν κάποια στιγμή να ενδιαφέρονται τουλάχιστον στον σημερινό βαθμό, για τον πόλεμο στην Ουκρανία εάν εκείνος συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η Αμερική είναι μακριά και έχει τα δικά της οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά δράματα ενώ οι ευρωπαίοι πολίτες της μεσαίας και εργατικής τάξης θα έχουν εξαντληθεί από με την ακρίβεια και τη ζοφερή καθημερινότητά τους την ώρα που η «ανθεκτικότητα» της Ρωσίας θα έχει τον σόγια σιγά τον πρώτο λόγο. Σενάριο; Σύμφωνοι. Αλλά και ποιος μπορεί να αποκλείσει πως τα πράγματα δεν θα εξελιχθούν τόσο κυνικά;

«Η παγκοσμιοποίηση έχει τελειώσει. Οι Παγκόσμιοι Πολιτιστικοί Πόλεμοι έχουν αρχίσει».

Η εκτίμηση αυτή του Ντέιβιντ Μπρουκς στους New York Times τεκμηριώνεται με κάποιες δικές του παρατηρήσεις που αναφέρονται σε εξελίξεις πριν από περίπου ένα τέταρτο του αιώνα τότε που ο κόσμος που φαινόταν να μπαίνει σε κάποια «τάξη». Η μεγάλη διαμάχη του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ κομμουνισμού και καπιταλισμού φαινόταν να έχει τελειώσει. Η δημοκρατία εξαπλωνόταν ακόμα. Τα έθνη γίνονταν όλο και πιο αλληλεξαρτώμενα οικονομικά σε μια αναπόφευκτη πορεία τέτοια που να μην προκαλεί πια απορίες το πως οι χώρες της ΕΕ βρέθηκαν έρμαιο στα παιχνιδάκια του Πούτιν με τα ενεργειακά.

Την ίδια εποχή ερχόταν καλπάζοντας Διαδίκτυο το οποίο φαινόταν έτοιμο όχι απλώς να ενισχύσει αλλά και να αλλάξει τις παγκόσμιες επικοινωνίες. Διαφαινόταν μια παγκόσμια σύγκλιση γύρω από ένα σύνολο οικουμενικών αξιών -ελευθερία, ισότητα, προσωπική αξιοπρέπεια, πλουραλισμός, ανθρώπινα δικαιώματα- όσο κι αν οι ανισότητες, οι περιφερειακοί πόλεμοι που ποτέ δεν έλειψαν αλλά και η καπιταλιστική απληστία δημιουργούσαν την βάσιμη υποψία πως όλα αυτά τα παραπάνω εύηχα και αισιόδοξα πράγματα θα αποδεικνύονταν too good to be true (πολύ καλά για να είναι αληθινά).

Αυτή τη διαδικασία σύγκλισης την ονομάσαμε παγκοσμιοποίηση. Ήταν, λέει ο αρθρογράφος «πρώτα απ’ όλα, μία οικονομική και τεχνολογική διαδικασία για το διαρκών αυξανόμενο εμπόριο και τις επενδύσεις μεταξύ των εθνών και τη διάδοση τεχνολογιών. Αλλά η παγκοσμιοποίηση ήταν επίσης μια πολιτική, κοινωνική και ηθική διαδικασία. Η ιδέα ήταν πως καθώς τα έθνη αναπτύσσονταν θα μπορούσαν να μοιράσουν και να γίνουν σαν κι αυτά που ήδη είχαν «αναπτυχθεί».

Στη δεκαετία του 1990, ο Βρετανός κοινωνιολόγος και πολιτικός Anthony Giddens, παλιός σύμβουλος του Τόνυ Μπλερ, υποστήριξε ότι η παγκοσμιοποίηση είναι «μία αλλαγή στις ίδιες τις συνθήκες της ζωής μας. Είναι ο τρόπος που ζούμε τώρα». Περιλάμβανε «την εντατικοποίηση των παγκόσμιων κοινωνικών σχέσεων». Η παγκοσμιοποίηση αφορούσε την μια πρωτοεμφανιζόμενη ενοποίηση και ολοκλήρωση κοσμοθεωριών, προϊόντων, ιδεών και πολιτισμού.

Πράγματι στην ευρύτερη δημόσια συζήτηση, μερικές φορές θεωρήθηκε ότι πολλά έθνη σε όλο τον κόσμο θαύμαζαν την επιτυχία των δυτικών δημοκρατιών και θα προσπαθούσαν να τις μιμηθούν. Η πορεία έδειχνε ότι καθώς οι άνθρωποι «εκσυγχρονίζονταν», θα γίνονταν πιο αστοί, καταναλωτές και ειρηνικοί. Αντίστοιχα και οι κοινωνίες θα εκσυγχρονίζονταν, θα γίνονταν πιο κοσμικές, όπως στην Ευρώπη και σε μέρη των Ηνωμένων Πολιτειών και θα οδηγούνταν περισσότερο από την επιθυμία να βγάλουν χρήματα παρά να κατακτήσουν άλλους. Θα οδηγούνταν περισσότερο από την επιθυμία να εγκατασταθούν στα προάστια παρά από τις φανατικές ιδεολογίες ή το είδος της επιθυμίας για κύρος και κατακτήσεις που είχαν καταδικάσει την ανθρωπότητα σε πολέμους αιώνων.

«Αυτό ήταν ένα αισιόδοξο όραμα, προσθέτει ο Μπρουκς, για το πώς θα εξελισσόταν η ιστορία, ένα όραμα προόδου και σύγκλισης. Δυστυχώς, αυτό το όραμα δεν περιγράφει τον κόσμο στον οποίο ζούμε σήμερα».

Ο κόσμος, είναι προφανές, δεν συγκλίνει πια αλλά αποκλίνει. Η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης έχει επιβραδυνθεί και, σε ορισμένες περιπτώσεις, έχει ακόμη και αντιστραφεί. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία απλώς αναδεικνύει αυτές τις τάσεις. Γι’ αυτό και εμφανίζονται μέσα στη Γηραιά Ήπειρο τεράστιες αντιφάσεις. Από τη μία ο γενναίος αγώνας της Ουκρανίας ενάντια στην αυταρχική επιθετικότητα αποτελεί έμπνευση για πένα μεγάλο κομμάτι της Δύσης αλλά ταυτόχρονα άλλο ένα όχι μικρό μέρος του κόσμου παραμένει ασυγκίνητο, ακόμη και με συμπάθεια προς τον Βλαντιμίρ Πούτιν.

Η οικονομική κρίση του 2008 σημαδεύει για πολλούς την έναρξη της «αποπαγκοσμιοποίησης». Έχουν προκύψει κινήματα όπως εκείνα των Brexiteers, των ξενοφοβικών εθνικιστών, των λαϊκιστών οπαδών του Τραμπ, της αντιπαγκοσμιοποιητικής αριστεράς. Είναι ρωγμές «απονομιμοποίησης» του παγκόσμιου καπιταλισμού για πολλούς ανθρώπους.

* Η Γαλλία πιθανότατα αποτελεί σήμερα ένα είδος βαρόμετρου για τα όσα αναφέραμε παραπάνω. Η λαϊκή αγανάκτηση έχει την αφετηρία της στην ακρίβεια. Το δυσβάσταχτο κόστος της ζωής εξαθλιώνει και εξαγριώνει πρώην φιλήσυχους μικροαστούς. Τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου των εκλογών δεν εξέπληξαν τους περισσότερους. Η οργή εξαΰλωσε το παλιό πολιτικό σύστημα. Ο Μακρόν αναγκάστηκε να πάρει πίσω την αύξηση του ορίου ηλικίας για να βγει κάποιος στη σύνταξη. Η δεύτερη θητεία του αν την πάρει -μάλλον οριακά- δεν θα είναι υγιεινός περίπατος.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 17.04.2022