ΑΠΟΨΕΙΣ

Πριν από λίγες μέρες, ο Σαλμάν Ρούσντι δέχτηκε επίθεση με μαχαίρι από οπαδό του σιιτικού εξτρεμισμού, ενώ εκφωνούσε ομιλία στη Νέα Υόρκη, με αποτέλεσμα το σοβαρό τραυματισμό του. Ο ανωτέρω συγγραφέας έγινε παγκοσμίως γνωστός πριν από 33 περίπου χρόνια με την έκδοση ενός βιβλίου που μάλλον θα περνούσε απαρατήρητο εάν δεν έμελλε να αποτελέσει σύμβολο όχι μόνον της ελευθερίας της έκφρασης -όπως υποστηρίζουν άπαντες- αλλά και της υποβόσκουσας διαπάλης των πολιτισμών. Το βιβλίο «Σατανικοί στίχοι» εκδόθηκε το 1989 και πυροδότησε την οργή πολλών μουσουλμάνων, οι οποίοι θεώρησαν το περιεχόμενό του βλάσφημο, γιατί έδινε τα ονόματα συζύγων του Προφήτη Μωάμεθ σε δύο ιερόδουλες και διότι ο τίτλος του αναφερόταν σε δύο στίχους που ο Μωάμεθ αφαίρεσε από το Κοράνι επειδή πίστευε ότι ήταν εμπνευσμένοι από τον διάβολο. Οι αντιδράσεις από φανατικούς μουσουλμάνους κλιμακώθηκαν και οδήγησαν σε διαδηλώσεις και τελικά στην επικήρυξη του Ρούσντι από το θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν, με 3 εκατομμύρια δολάρια.

Ο φεφτάς του Αγιατολάχ Χομεϊνί καλούσε κάθε πιστό μουσουλμάνο να επιτελέσει το ιερό του καθήκον, αφαιρώντας τη ζωή του «βλάσφημου» συγγραφέα. Ο ίδιος τόνιζε ότι ο φετφάς κατά του Ρούσντι «εκτοξεύτηκε σαν μία σφαίρα που δεν θα ησυχάσει μέχρι να χτυπήσει τον στόχο της». Άγνωστο παραμένει εάν «ησύχασε» με τον τραυματισμό του συγγραφέα ή πρέπει να συνεχίσει μέχρι να τον πλήξει θανάσιμα. Σημειωτέον ότι ο Ιάπωνας μεταφραστής του βιβλίου, τον Ιούλιο του 1991, βρέθηκε δολοφονημένος (φέροντας στο σώμα του πολλαπλές μαχαιριές) σε ένα πανεπιστήμιο του Τόκιο, όπου εργαζόταν ως επίκουρος καθηγητής συγκριτικής κουλτούρας. Νωρίτερα, τον ίδιο μήνα, ο Ιταλός μεταφραστής του βιβλίου μαχαιρώθηκε στο διαμέρισμά του στο Μιλάνο, αλλά επέζησε της επίθεσης, ενώ και ο Νορβηγός μεταφραστής του βιβλίου, πυροβολήθηκε το 1993 έξω από το σπίτι του στο Όσλο, αλλά, ευτυχώς, επέζησε επίσης.

Στη συντριπτική πλειοψηφία των μέσων ενημέρωσης, παγκοσμίως, τα ανωτέρω γεγονότα μεταφράζονται ως αποτέλεσμα του φανατισμού. Γίνεται και σύγκριση ή αναφορά με αντίστοιχα φαινόμενα πολιτικού, κοινωνικού ή οπαδικού φανατισμού. Με τις ανωτέρω συγκρίσεις, όμως, υποβιβάζουμε το πρόβλημα ή επιτηδευμένα αποφεύγουμε να το αντιμετωπίσουμε. Στην πραγματικότητα έχουμε μία υποβόσκουσα σύγκρουση αξιών σε πλανητικό επίπεδο. Από τη μία του μουσουλμανικού φονταμενταλισμού και από την άλλη της ελευθερίας της έκφρασης, όπως την αντιλαμβάνονται και την εφαρμόζουν κοινωνίες που αναγνωρίζουν την ιδιοσυστασία της ανθρώπινης αυταξίας.

Σήμερα, παγκοσμίως, συγκρούονται δύο βασικές αντιλήψεις για το πως πρέπει να οργανώνονται οι κοινωνίες. Από τη μία πλευρά, βρίσκονται οι οργανωμένες κοινωνίες (λ.χ. Ευρωπαϊκές) που θέτουν στο επίκεντρο των πολιτικών τους τον κάθε άνθρωπο, αναγνωρίζουν τη μοναδικότητά του, και θεσμοθετούν ως αποστολή του κράτους την ανεμπόδιστη ανάπτυξη όλων των πτυχών της προσωπικότητας του ανθρώπου, περιφρουρώντας τα ατομικά δικαιώματα και θωρακίζοντας το δημοκρατικό πολίτευμα. Από την άλλη πλευρά, έχουμε οργανωμένες, επίσης, κοινωνίες (βλ. Ιράν, Σαουδική Αραβία, Πακιστάν), με «συντακτική» αποστολή την πραγμάτωση μιας ιδέας (θρησκευτικής κυρίως ή φυλετικής), στο πλαίσιο της οποίας ο άνθρωπος λογίζεται, απλώς, ως μέλος μιας ομάδας πιστών ή μιας φυλής, προορισμένης νομοτελειακά να πραγματώσει την ιδέα. Ο άνθρωπος εργαλειοποιείται για την επίτευξη ενός σκοπού, χωρίς την παραμικρή αξία (αυταξία) έξω από την ομάδα της οποίας είναι μέλος, ή ανεξάρτητα από τον σκοπό που επιδιώκει η ομάδα, και, φυσικά, χωρίς δικαιώματα και πάντα στο πλαίσιο αυταρχικής διακυβέρνησης. Οποιαδήποτε προσβολή της ιδέας λογίζεται ως προσβολή της ομάδας και τούμπαλιν. Προσβολή που δεν μπορεί να τιμωρηθεί για παράδειγμα στο πλαίσιο προσφυγής στη δικαιοσύνη ή με οποιαδήποτε επανόρθωση, αλλά με βία. Το τι θεωρείται προσβολή και πως αυτή θα αντιμετωπιστεί δεν ανατίθεται σε κάποιο ανεξάρτητο σώμα, αλλά αποφασίζεται στο κεντρικό οργανωτικό πλαίσιο (πολιτική ή θρησκευτική ηγεσία).

Όσο αποφεύγουμε να θέσουμε το ζήτημα στις πραγματικές του βάσεις και όσο αρνούμαστε να έρθουμε σε διάλογο, αλληλοκατανόηση και συνεννόηση μεταξύ των δύο κυρίαρχων αξιών -αρκούμενοι σε επιμέρους εμπορικούς και εθνικούς πολέμους- τόσο οι συγκρούσεις θα αυξάνονται. Και κάποια στιγμή θα πάψουν να έχουν μεμονωμένα χαρακτηριστικά και θα αποκτήσουν συλλογικά…