Έχει η Θεσσαλονίκη σχέδιο; Πρέπει να έχει; Τι συμβαίνει από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 που ξεκίνησε η συζήτηση της «επικαιροποίησης» του Ρυθμιστικού Σχεδίου του 1985 μέχρι σήμερα;

Εντέλει τι είναι ένα «Ρυθμιστικό Σχέδιο» για μία πόλη; Σε επιστημονικούς αλλά και συμφωνημένους κοινωνικούς όρους το «Ρυθμιστικό» σφραγίζει το χωρικό καταμερισμό των δραστηριοτήτων, τα όρια της φέρουσας ικανότητας, τις συνδέσεις των λειτουργιών ενός πολεοδομικού συγκροτήματος. 

Απλοποιώντας το, είναι η συμφωνία τοπικής κοινωνίας και κεντρικής διοίκησης για τις περιοχές που επιλέγονται ως τόποι κατοικίας, βιομηχανίας, μεταποίησης, υπηρεσιών, εκπαίδευσης, κοινωνικών υποδομών, πολιτισμού, πρασίνου με ταυτόχρονο καθορισμό και των εγγυήσεων βιωσιμότητας και ανάπτυξης.

Όταν δεν υπάρχει αυτή η συμφωνία, κάθε φορά που θα προκύπτει μία ανάπλαση μεγάλης κλίμακας, θα ξυπνούν οι αρχέγονες διαφωνίες που θα μας πηγαίνουν δεκαετίες πίσω. Όπως γίνεται τώρα με το Ειδικό Χωρικό Σχέδιο της ΔΕΘ. Γιατί η Θεσσαλονίκη σταμάτησε να σχεδιάζει και η επικαιροποίηση οποιουδήποτε επιμέρους θέματος ανοίγει τον ιστορικό φωριαμό και πέφτουν οι φάκελοι όλων των ζητημάτων της πόλης.

Να μείνει η ΔΕΘ στο κέντρο ή να πάει δυτικά; Είναι διατηρητέα τα υπάρχοντα κτίρια ή όχι; Οι ζώνες πρασίνου που προβλέπονται στη μελέτη συνιστούν μητροπολιτικό πάρκο ή απλώς περιβάλλουν πλήθος εκθεσιακών και άλλων κτιρίων; Να αναπτυχθούν οι μουσειακοί χώροι στην ΔΕΘ ή η πόλη πρέπει να δει σοβαρά την εγκατάσταση των θησαυρών σύγχρονης τέχνης σε άλλο σημείο, με άλλες προδιαγραφές κτιρίων και λειτουργιών; 

Θα μείνει η Συλλογή Κωστάκη στη Μονή Λαζαριστών; Τι γίνεται με την ΥΦΑΝΕΤ; Θα γίνει το Κυβερνείο μουσείο Διασποράς ή θα στεγάσει το MOMus; Ή λίγο απ’ όλα; Τα πανεπιστήμια; Θα μείνουν στο κέντρο της πόλης; Θα αναπτυχθούν επιτοπίως; Τι γίνεται με το παλιό «424»; Μήπως η πόλη ζει ένα déjà vu; (Και αναφέρομαι μόνο σε κάποια θέματα του κέντρου.) Για τα περισσότερα από αυτά έχουν πληρωθεί μελέτες, κάποιες εξ αυτών εξαιρετικές. 

Το πρόβλημα είναι ποιος αποφασίζει για την τύχη τους. Από τότε που ξεκίνησε η επικαιροποίηση του Ρυθμιστικού Σχεδίου αναλώθηκαν χιλιάδες ώρες διαβουλεύσεων κομμάτων, επιστημονικών φορέων, συμβούλων, μελετητών, πολιτών για τις χωροθετήσεις λειτουργιών στη Θεσσαλονίκη. Νομοσχέδια ήρθαν και αποσύρθηκαν, θεσμοί καταργήθηκαν και η πόλη εγκαταλείφθηκε στην καλή προαίρεση του εκάστοτε υπουργού. 

Όπως προπολεμικά. Αν και, κρίνοντας από την ταχύτητα και την ποιότητα σχεδιασμού και υλοποίησης της ομάδας Εμπράρ, των Βενιζέλου και Παπαναστασίου, αδικώ την έννοια του «προπολεμικά». Ποιος από την πόλη νοιάστηκε για όλα αυτά τα πισωγυρίσματα; Ποιος είναι υπεύθυνος να νοιαστεί; Ο δήμαρχος; Ο περιφερειάρχης; Η υπουργός; Τυπικά, ίσως όχι. Στην πραγματικότητα θα έπρεπε χρόνια τώρα να λειτουργούν ως επιταχυντές εξελίξεων. Ποιος αποφασίζει λοιπόν για τη Θεσσαλονίκη; Ο Χατζηπετρής.

Η ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΟΥ ΟΡΘΕ

Το 2014 στο πλαίσιο της περιστολής δαπανών καταργήθηκε, μεταξύ άλλων νομικών προσώπων, ο Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής Θεσσαλονίκης, γνωστός με την επωνυμία «Οργανισμός Θεσσαλονίκης» (ΟΡΘΕ), που συνεστήθη με το νόμο 1561 του 1985. 

Οι αρμοδιότητές του μεταφέρθηκαν σε υπηρεσία του υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. Δεν χρειάζονται περαιτέρω σχόλια για την εξέλιξη της αποκέντρωσης στη χώρα. Εάν ο ΟΡΘΕ δεν λειτουργούσε σωστά, ήταν ευθύνη της πολιτείας να τον αναδιοργανώσει. Γιατί κάποιος πρέπει να έχει την αρμοδιότητα της διαρκούς διαβούλευσης, ενημέρωσης, αποτύπωσης της αλλαγής των συνθηκών στην περιοχή. 

Είτε υπάρχει ρυθμιστικό είτε ενσωματώνεται σε περιφερειακό χωροταξικό πλαίσιο, η έδρα πρέπει να βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη. Το 2016 η κυβέρνηση επέλεξε τη συγκρότηση Συμβουλίου Μητροπολιτικού Σχεδιασμού Αθήνας και Θεσσαλονίκης με γνωμοδοτικό χαρακτήρα. Διαβουλεύσεις ευρείας κλίμακας για καινούργιο Ρυθμιστικό έγιναν το 2008 και το 2011. 

Το 2014 και ενώ γινόταν συζήτηση στην ολομέλεια της Βουλής, το σχέδιο νόμου αποσύρθηκε, ενώ κατά καιρούς έχουν εγερθεί αμφιβολίες ακόμα και για την ανάγκη ύπαρξης ενός επιπλέον επιπέδου αποφάσεων. Το ερωτηματικό παραμένει: ποιος είναι υπεύθυνος για το σχεδιασμό της Θεσσαλονίκης.

ΠΟΙΑ ΠΟΛΗ ΘΕΛΟΥΜΕ

Για να γίνει κατανοητή η ανάγκη ενός ρυθμιστικού πλαισίου για την πόλη και την ευρύτερη περιοχή, αναφέρω επιλεκτικά από το νόμο του 1985, πρωτοποριακό για πολλούς λόγους στην εποχή του, έναν από τους στόχους «για την εξέλιξη της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης» που είναι «...η ενθάρρυνση της αποκέντρωσης του πληθυσμού από το πολεοδομικό συγκρότημα στους οικισμούς της περιαστικής ζώνης...». 

Στη διαβούλευση του 2011 αποτυπώνεται η έννοια της «συμπαγούς πόλης», δηλαδή της ανάκτησης του κέντρου της Θεσσαλονίκης ως χώρου κατοικίας. Οι υποδομές που απαιτούνται για τη μία ή την άλλη κατεύθυνση είναι εντελώς διαφορετικές. Άλλο επέκταση πόλης, άλλο συμπαγής πόλη. Ποιος λοιπόν αποφασίζει; Ποιος υλοποιεί; Ποιος ελέγχει; Και επαναθέτω το ερώτημα: Έχει σχέδιο η Θεσσαλονίκη; Θέλει να αποκτήσει; Ποιος νοιάζεται;

ΠΟΙΟΣ ΘΥΜΑΤΑΙ ΤΗΝ ΥΠΟΘΑΛΑΣΣΙΑ

Ανάλογου παραλογισμού είναι και η περιπέτεια της ολοκλήρωσης του οδικού δακτυλίου, που ορίζει τον πολεοδομικό ιστό. 

Η υποθαλάσσια άλλαξε πολλές φορές σχεδιασμούς, δίχασε με απαράδεκτο τρόπο την πόλη, ο νόμος παρά τις αντιδράσεις ψηφίστηκε (προσωπικά καταψήφισα σε μια εποχή πολλαπλών «παράπλευρων» εκφοβισμών), οι προτάσεις για ουσιαστική παράκαμψη του κέντρου από το λιμάνι μέχρι την Καλαμαριά δεν εισακούστηκαν, το έργο ματαιώθηκε, επιδικάστηκαν αποζημιώσεις δεκάδων εκατομμυρίων του δημοσίου προς τον εργολάβο, το 2017 ακυρώθηκαν οι καταβολές, δεν γνωρίζω τη συνέχεια της αντιδικίας δημοσίου-ιδιώτη, αυτοδιοικητικοί μιλούν σήμερα για μια παράκαμψη μικρότερη, αλλά στα σχέδια παραμένει και η προοπτική της ζεύξης του Θερμαϊκού (Καλοχώρι - Αγγελοχώρι). Και η ζωή της Θεσσαλονίκης αμέριμνη συνεχίζεται. Μέχρι τον επόμενο μικρό μας εμφύλιο.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 9/10 Μαρτίου 2019