Σύμφωνα με τα διαθέσιμα λεξικά, που συμπυκνώνουν άλλωστε τις γλωσσολογικές και κοινωνικές επιστημονικές θεωρήσεις αιώνων, «λέξη» είναι το μικρότερο στοιχείο με νόημα που μπορεί να σταθεί μόνο του στον λόγο. Οι λέξεις δομήθηκαν στην μακρόσυρτη διάρκεια της ανθρώπινης ζωής και έχουν καθοριστική σημασία στην επικοινωνία. Οι διαφορετικές έννοιες που μπορεί να αποδίδονται στις λέξεις δημιουργούν τις μεγάλες παρεξηγήσεις στις προσωπικές μας σχέσεις αλλά και την ευρύτερη κοινωνική δραστηριότητα. Παλιές κοινωνιολογικές αναλύσεις θα πείτε. 

Πράγματι. Αλλά αξίζει τον κόπο να σταθούμε σε κάποιες λέξεις που εμφανίζονται στην ελληνική πολιτική και κοινωνική ζωή συχνά και είναι αμφίβολο εάν νοηματοδοτούν τα ίδια πράγματα για όλους. Μια ομάδα από αυτές ξεκινά με την πρόθεση «μετά». Ακούμε συχνά για την μετανεωτερικότητα, την μεταπολιτική, το μεταμοντέρνο και τελευταία, λόγω κορωνοϊού, την μεταέρευνα και είναι σίγουρο ότι ο καθένας αντιλαμβάνεται κάτι διαφορετικό. Μια ταλαιπωρημένη λέξη, ιδιαιτέρως στην πολιτική, είναι η «μεταρρύθμιση». Δεκαετίες τώρα στην Ελλάδα, κάθε φορά που αλλάζει κυβέρνηση, κάποιες φορές και υπουργός, προκύπτουν «μεταρρυθμίσεις» στη δημόσια διοίκηση, στους αγροτικούς συνεταιρισμούς, στο Δίκαιο και βέβαια στην Παιδεία. 

Μια αλλαγή των μαθητικών εξετάσεων ή μια, τις περισσότερες φορές χωρίς τεκμηρίωση αναγκαιότητας συγχώνευση πανεπιστημιακών οργανισμών, αποκαλείται μεταρρύθμιση. Η χώρα μεταπολιτευτικά βρίσκεται σε μια διαρκή μεταρρύθμιση. Ωστόσο τίποτα δεν αποδίδει καλύτερα την κατάσταση από τον στίχο του Ρασούλη «όλα τριγύρω αλλάζουνε κι όλα τα ίδια μένουν». Παρακολουθώντας τη συνεδρίαση στην Βουλή για τον πιο πρόσφατο νόμο, σε μια ατελείωτη αλυσίδα αλλαγών στην εκπαίδευση, άκουσα ξανά αυτόν τον όρο.

Είναι προφανώς ανθρώπινη ανάγκη να ορίζει κάθε κυβέρνηση τις πολιτικές της με λέξεις που φέρουν γλωσσική και ιστορική βαρύτητα. Αλλά, ειδικά για την Ελλάδα, η έννοια αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς η πορεία της εκπαίδευσης είναι συνυφασμένη με την ίδια την Ιστορία της ίδρυσης και της εξέλιξης του νεοελληνικού κράτους. (Να μια πρόταση για τους εορτασμούς του 2021). 

Από την πρώτη οργάνωση από τον Οθωνα στα πρότυπα της βαυαρικής, τους προβληματισμούς για την τεχνική και γεωργική-αγροτική επιμόρφωση που παραμένει από τότε και μέχρι σήμερα αλυσιτελής, μέχρι την υπερσυγκέντρωση κάθε απόφασης στο υπουργείο των Αθηνών που δεν τόλμησε να αλλάξει καμία κυβέρνηση. Μεταρρυθμίσεις θεωρήθηκαν μεγάλες πρωτοβουλίες όπως η πρώτη νομοθέτηση της δημοτικής το 1917, οι ριζοσπαστικές αλλαγές του Βενιζέλου το 1929 και του Γ. Παπανδρέου το 1964,η νομοθετική πρωτοβουλία του Καραμανλή το 1976, οι εμβληματικές ρυθμίσεις για Πανεπιστήμια αλλά και το μονοτονικό από τον Α. Παπανδρέου και ας σταματήσω εδώ. 

Αυτά δηλαδή που επικυρώθηκαν εντέλει από την ετυμηγορία της Ιστορίας ως μεταρρυθμίσεις, βασίστηκαν σε αναλύσεις δεδομένων, σε εκφρασμένες κοινωνικές ανάγκες, σφράγισαν μεγάλες κοινωνικές συγκρούσεις, λειτούργησαν υπό την εποπτεία σπουδαίων παιδαγωγών. Του Γληνού, του Δελμούζου, του Καραθεοδωρή, του Παπανούτσου. Όλα τα άλλα είναι ρυθμίσεις και πειραματισμοί. Πολλές φορές αναγκαίοι. Το θέμα είναι ότι πρέπει να βασίζονται σε κοινωνικές αναζητήσεις, σε σύγχρονους στοχασμούς και σε αναλύσεις για τις ανάγκες της χώρας. Διαφορετικά, η διάρκεια ζωής τους θα κρατήσει μέχρι τον επόμενο ανασχηματισμό.

ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ

Η νεότερη ελληνική Ιστορία έχει σημαδευτεί από κοινωνικές συγκρούσεις που αφορούσαν στη γλώσσα και στην Παιδεία. Το 1901 στα «Ευαγγελικά» (φωτ.) έχασαν τη ζωή τους έντεκα άνθρωποι και εβδομήντα συνελήφθησαν με αφορμή τη δημοσίευση των Ευαγγελίων στη δημοτική γλώσσα από την εφημερίδα «Ακρόπολις». Το 1903 αιματηρά ήταν τα επεισόδια που έμειναν γνωστά ως «Ορεστειακά», καθώς στο Βασιλικό Θέατρο ανέβηκε στη δημοτική η Ορέστεια. Μέσα στην Κατοχή ο σπουδαίος κλασικιστής Ιωάννης Κακριδής απολύεται από την Σύγκλητο του Πανεπιστημίου και οδηγείται στην περιβόητη «Δίκη των τόνων» γιατί τόλμησε να δημοσιεύσει μια διάλεξη σε μονοτονικό. Για τη γλώσσα και την Παιδεία δόθηκαν αγώνες που σήμερα ίσως μας φαίνονται παράδοξοι όπως αδιανόητες θα φαίνονταν οι εξελίξεις των γκρίκλις των κινητών σε γενιές ελλήνων μέχρι πριν λίγα μόλις χρόνια.

ΤΑ ΑΥΤΟΝΟΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι σε μία του επιστολή προς τον ελβετό φιλέλληνα Εϋνάρδο, ο Ιωάννης Καποδίστριας έγραψε: «Ἐπεθύμουν νά συστήσω ἐργοστάσιον, ἵνα διδάξω τούς Ἕλληνας τήν χρῆσιν τοῦ Βελγικοῦ ἀρότρου ἀλλά πρός τοῦτο χρείαν ἔχω τεχνιτῶν, ἀρότρου προτύπου, καί ἀνθρώπου γινώσκοντος νά τό μεταχειρίζεται». Βρισκόμαστε στις αρχές του νεοσύστατου ελληνικού κράτους αλλά η ανάλυση των κοινωνικών και «αναπτυξιακών αναγκών», όπως θα λέγαμε σήμερα, είναι προφανής. Κατ αντιστοιχία, ας αναρωτηθούμε ποιες είναι τώρα οι σύγχρονες εθνικές προτεραιότητες σε κλάδους παραγωγής και επιστημονικές ειδικεύσεις. Για να μείνουμε στα πιο χαρακτηριστικά, στη χώρα της ναυτιλίας και του τουρισμού οι αντίστοιχες ανώτατες σπουδές ακόμα αναζητούνται…

ΤΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΤΟΥ ΤΙΠΟΤΑ ΞΑΝΑΡΧΟΝΤΑΙ

Διάβαζα πρόσφατα ότι ανάμεσα στα μύρια προβλήματα που έφερε ο κορωνοϊός, έκανε και κάτι καλό. Προκάλεσε παγκόσμια μια «ανακατανομή σεβασμού». Τα φώτα της δημοσιότητας μετακινήθηκαν από τη “show business” στα εργαστήρια των επίμονων ερευνητών, στις αποφάσεις των σπουδαίων γιατρών ενώ καταγράφηκε μια πλανητική συγγνώμη για την, κατά κάποιο τρόπο, περιφρόνηση που δείχναμε στα νοσηλευτικά επαγγέλματα. Έχω την εντύπωση ότι αυτό κράτησε όσο και η κορύφωση της πανδημίας. Πριν λαλήσει ο πετεινός τη λήξη συναγερμού, επανήλθαν στους διαμορφωτές συνειδήσεων, που λέγονται τηλεόραση και μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι παλιές αξιολογήσεις. Για να μην ξεχνιόμαστε ποιοι είναι οι σταρ, το κυρίαρχο σύστημα και τα πρότυπα κοινωνικής ανέλιξης. Απεύχομαι μια επιθετική επάνοδο του ιού, αλλά, αν…ας μην υποκριθούμε ξανά τους θιασώτες της στοχαστικής ζωής.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 14 Ιουνίου 2020