ΑΠΟΨΕΙΣ

Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης υπήρξε κορυφαίο ορόσημο της εθνικής ιδέας, από την οποία γεννήθηκε το ελληνικό κράτος και φυσικά μία ιδιοφυής στρατηγική επιλογή του Ελευθερίου Βενιζέλου. Δεν νομίζω να έχει υπάρξει, παρά τις επανειλημμένες μεταβολές των συνόρων της ελληνικής επικράτειας στον 20ό αιώνα, μεγαλύτερη αίσθηση ολοκλήρωσης από αυτήν που έφερε το χαρμόσυνο άγγελμα της εισόδου του ελληνικού στρατού στο σημαντικότερο για την εποχή λιμάνι της Βαλκανικής χερσονήσου.

Πέντε χρόνια αργότερα, η εικόνα της Θεσσαλονίκης, την οποία αντίκριζαν στις 26 Οκτωβρίου του 1912 οι έλληνες στρατιώτες, άλλαζε δραματικά εξαιτίας της πυρκαγιάς που κατέστρεψε το κέντρο της, ενώ με τη συμπλήρωση της πρώτης δεκαετίας της ως ελλαδικής πόλης, άρχιζε η δραματική αλλαγή της πληθυσμιακής σύνθεσής της, που ολοκληρώθηκε με τη φρικαλέα εξόντωση των Εβραίων πολιτών της από τους ναζί.

Ασκεί μία μεγάλη γοητεία όλη αυτή η εποχή στους σημερινούς κατοίκους της Θεσσαλονίκης. Ξεκινώντας από την πρόσφατα ανακαλυφθείσα πρώτη φωτογραφική αποτύπωση της περίκλειστης από τείχη πόλης, γύρω στο 1860, μια μεγάλη και σίγουρα ενδιαφέρουσα διαδικτυακή συζήτηση εξελίσσεται καθημερινά για τη μορφή, τον πληθυσμό και την ιστορία της, και αφορά όλη την επόμενη εκατονταετία της, φθάνοντας μέχρι την εποχή που συνηθέστερα απαξιώνεται ως «χρόνια της αντιπαροχής», αδίκως κατά την άποψή μου.

Πιστεύω ότι όλη αυτή η αναδίφηση στο παρελθόν είναι περισσότερο από μία ιστοριοδιφική ανησυχία, μία ακόμη αναζήτηση ταυτότητας. Οι σημερινοί Θεσσαλονικείς ψάχνουν στο παρελθόν το αγκυροβόλι που θα αποκαταστήσει την σχέση τους με μία πόλη που τους γεννά αντιφατικά συναισθήματα. Η Θεσσαλονίκη είναι ένας τόπος που λατρεύεις αντανακλαστικά και ταυτόχρονα μισείς λογικά, όπως κάθε μεγάλος έρωτας που δοκιμάζεται στο χρόνο. Στρέφεσαι στο παρελθόν και βρίσκεις δόξα, κοιτάς το μέλλον και συναντάς αδιέξοδο.

Μόνο που τα πράγματα δεν είναι ουδέτερα ούτε πάντα αθώα. Πολιτικές σχολές και μηχανισμοί χειραγώγησης εμφιλοχωρούν σε ένα κατά τα λοιπά υγιές φαινόμενο, προσπαθώντας να επενδύσουν σε διαφορετικές εκδοχές της αφήγησης του παρελθόντος της πόλης, επενδύοντας σε συλλογικά σύνδρομα ενοχής και σε μανιχαϊστικές ερμηνείες του. Κάτω από αυτό το πρίσμα δεν μου φαίνεται ανεξήγητο που μεγάλα τμήματα του πληθυσμού προτάσσουν την προσφυγική ταυτότητά τους έναντι αυτής του Θεσσαλονικιού, ούτε παράδοξο το γεγονός ότι εξίσου πολλοί κάτοικοί της επιμένουν επιθετικά στον ετεροπροσδιορισμό έναντι του αθηναϊκού κέντρου της βλακώδους κολακείας της «ερωτικής πόλης».

Η λύση, το πιο επείγον στοίχημα για τη Θεσσαλονίκη είναι να χτίσει την ταυτότητα των πολιτών της σε έναν νέο τοπικό «πατριωτισμό», σε ένα όραμα για το μέλλον της, για μία διακριτή θέση σε έναν κόσμο στον οποίο οι ρυθμοί και οι κανόνες υπερβαίνουν τη γεωγραφία, που μέχρι σήμερα ήταν αυτή που σε μεγάλο βαθμό υπαγόρευε την ιστορία της. Κοιτώντας κυρίως το μέλλον της και αφήνοντας την ιστορία στις γραφίδες των ειδικών, η Θεσσαλονίκη θα έχει την ευκαιρία να κερδίσει τη δεύτερη απελευθέρωσή της.