ΑΠΟΨΕΙΣ

Η δεύτερη μεγαλύτερη σε πληθυσμό χώρα του κόσμου και η έκτη σε έκταση, η Ινδία, είναι η τιμώμενη χώρα, φέτος, στην 84η ΔΕΘ.

Στη γεωπολιτική διάλεκτο θεωρείται νήσος, όπως και η Ευρώπη. Αλλά, σε αντίθεση με τη γηραιά ήπειρο, στην οποία όρη και ποταμοί προσδιόρισαν εθνικά σύνορα, η γεωγραφική διαμόρφωση της Ινδίας δεν επέτρεψε ξεχωριστά κράτη, αλλά ισχυρές τοπικές οντότητες που δημιούργησαν και δημιουργούν προβλήματα, αλλά αποδέχονται το ενιαίο της χώρας.

Για πρώτη φορά οι Ινδοί ήρθαν σ’ επαφή με το δυτικό κόσμο με την προέλαση του Μεγάλου Αλέξανδρου μέχρι τον Ινδό ποταμό. Η επίδραση του ελληνικού πολιτισμού στους Ινδούς υπήρξε βαθιά.

Με πληροφορίες από ιστότοπους με γεωπολιτικό ενδιαφέρον και, κυρίως, από το Stratfor, θα επιχειρήσουμε μια προσέγγιση στη γεωπολιτική της Ινδίας.

Οι απειλές για την Ινδία έχουν ιστορικά προέλθει από τα περάσματα κατά μήκος των αφγανικών - πακιστανικών συνόρων και από τη θάλασσα. Η λύση για την Ινδία και στις δύο απειλές ήταν να φιλοξενήσει τους επιδρομείς αντί να αντισταθεί άμεσα, χρησιμοποιώντας την πολυπλοκότητα της ινδικής κοινωνίας, για να διατηρήσει μία απόσταση από τον κατακτητή και την πολιτιστική ακεραιότητα της Ινδίας.

Μεταξύ του 11ου και του 18ου αιώνα η Ινδία κυβερνήθηκε από μουσουλμάνους. Οι πρώτοι εισβολείς κατέλαβαν την περιοχή του σημερινού Πακιστάν. Κατά τη διάρκεια των αιώνων, κάτω από διάφορους ηγεμόνες και δυναστείες, οι μουσουλμάνοι επεξέτειναν την εξουσία τους μέχρι να κυριαρχήσουν σε μεγάλο μέρος της Ινδίας. Αλλά αυτή η κυριαρχία ήταν περίεργη, επειδή οι μουσουλμάνοι δεν κατέλαβαν τους ινδουιστές εντελώς. Εκτός από την περιοχή δυτικά της ερήμου Thar και του δέλτα των Γάγγη, δεν προσηλύτισαν μάζες Ινδών στη θρησκεία τους. Αυτό που έκαναν ήταν να επωφεληθούν από τη διχόνοια της Ινδίας, για να δημιουργήσουν συνασπισμούς ιθαγενών δυνάμεων, που ήταν έτοιμοι να συνεργαστούν με τους εισβολείς.

Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις ακολούθησαν τους μουσουλμάνους στην Ινδία μαζικά. Σε αντίθεση με τους μουσουλμάνους, έφθασαν από τη θάλασσα, αλλά, όπως και οι μουσουλμάνοι, το κύριο κίνητρό τους ήταν οικονομικό και επιδίωξαν την πολιτική εξουσία ως μέσο για οικονομικούς σκοπούς.

Η βρετανική, η πιο μόνιμη ευρωπαϊκή παρουσία στην υποήπειρο, χρησιμοποίησε τις εσωτερικές εντάσεις της Ινδίας, για να εδραιώσει τη δική της θέση. Αυτό που έμεινε πίσω όταν οι Βρετανοί αποχώρησαν ήταν τα ίδια πολύπλοκα και μεταβαλλόμενα προβλήματα που είχε η Ινδία προτού φτάσουν.

Οι περισσότερες περιοχές που ήταν περιοχές μουσουλμανικής πλειοψηφίας έγιναν ισλαμικές οντότητες, τελικά, χωρίζοντας το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές. Η υπόλοιπη Ινδία ήταν ενωμένη κάτω από μία ενιαία κυβέρνηση, αλλά κατά μία έννοια η κυβέρνηση αυτή κυβέρνησε με τον ίδιο τρόπο που κυβερνούσαν οι Βρετανοί.

Η γεωπολιτική της σύγχρονης Ινδίας

Η σύγχρονη Ινδία έχει τις ρίζες της στην κατάρρευση της βρετανικής αυτοκρατορίας. Πράγματι, ήταν η απώλεια της Ινδίας αυτό που τελικά καταδίκασε τη βρετανική αυτοκρατορία.

Όλο το επίκεντρο της αυτοκρατορικής Βρετανίας, από το κανάλι του Σουέζ μέχρι το Γιβραλτάρ και τη Σιγκαπούρη, ήταν η διατήρηση των γραμμών προμήθειας από την Ινδία.

Πολλές από τις αποικίες και τα προτεκτοράτα της Βρετανίας σε όλο τον κόσμο τον 19ο αιώνα είχαν σχεδιαστεί, για να παρέχουν σταθμούς από και προς την Ινδία.

Εν ολίγοις, η αρχιτεκτονική της βρετανικής αυτοκρατορίας χτίστηκε γύρω από την Ινδία και όταν χάθηκε η Ινδία, ο σκοπός αυτής της αρχιτεκτονικής διαλύθηκε.

Οι Βρετανοί εγκατέλειψαν την Ινδία για διάφορους λόγους, ο σημαντικότερος από τους οποίους ήταν εμπορικός: Το κόστος του ελέγχου της Ινδίας είχε ξεπεράσει την αξία που προέκυπτε.

Η ανεξαρτησία της Ινδίας είχε ως αποτέλεσμα την ενοποίηση της χώρας κάτω από μία αυθεντική ινδική κυβέρνηση. Οι περιοχές της πλειοψηφίας των μουσουλμάνων αποσπάστηκαν, σχηματίζοντας μία ξεχωριστή χώρα, η οποία αργότερα χωρίστηκε στο σύγχρονο Πακιστάν και το Μπαγκλαντές. Ήταν αυτός ο χωρισμός που διαμόρφωσε την ινδική γεωπολιτική.

Για πολύ καιρό, το ινδικό συναίσθημα ήταν ότι ο διαχωρισμός του Πακιστάν από την Ινδία θα μπορούσε να αποφευχθεί.

Αυτή η στάση ανάγκασε το Πακιστάν να διαμορφώσει την εξωτερική του πολιτική γύρω από την απειλή από την Ινδία. Ως αποτέλεσμα, οι δύο πλευρές έχουν αντιπαρατεθεί σε τέσσερις πολέμους, κυρίως για το Κασμίρ, μαζί με έναν ακόμη, που οδήγησε στην απόσυρση του Μπαγκλαντές.

Η Κίνα και το τείχος των Ιμαλαΐων

Από την πλευρά του ορεινού όγκου υπάρχουν δύο πολιτείες, το Νεπάλ και το Μπουτάν, που δεν αποτελούν απειλή.

Από την άλλη πλευρά, όμως, βρίσκεται η Κίνα.

Η Κίνα θεωρείται απειλή για την Ινδία. Στην πραγματικότητα, όμως, η Κίνα και η Ινδία μπορεί να βρίσκονται σε διαφορετικούς πλανήτες. Το σύνολο των συνόρων τους διατρέχει τα υψηλότερα υψόμετρα των Ιμαλαΐων. Θα ήταν αδύνατο ένας στρατός να πολεμήσει περνώντας μέσα από τα λίγα περάσματα που υπάρχουν και θα ήταν τελείως αδύνατο για κάθε μία χώρα να διατηρήσει έναν στρατό εκεί μακροπρόθεσμα.

Η μόνη μεγάλη άμεση σύγκρουση μεταξύ των ινδικών και κινεζικών δυνάμεων, η οποία σημειώθηκε το 1962, ήταν μία μάχη πάνω από τα συνοριακά εδάφη ψηλά στα βουνά, που δεν μπορούσε να οδηγήσει πουθενά.

Μια πιθανή γεωπολιτική αλλαγή θα έρθει αν αλλάξει το καθεστώς του Θιβέτ. Εάν το Θιβέτ γίνει ανεξάρτητο και εάν συμμαχήσει με την Ινδία και εάν επέτρεπε στην Ινδία να στηρίξει ουσιαστικές δυνάμεις στην επικράτειά του και να οικοδομήσει εκεί μια σημαντική υποδομή εφοδιασμού, τότε -και μόνο τότε- η Ινδία θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για την Κίνα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι Ινδοί υπερασπίστηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα τα κινήματα ανεξαρτησίας του Δαλάι Λάμα και του Θιβέτ, και γιατί οι Κινέζοι μέχρι πρόσφατα το θεώρησαν σοβαρή απειλή.

Οι Κινέζοι προσπάθησαν να αναπτύξουν ισοδύναμες απειλές στην Ινδία, ιδίως με τη μορφή μαοϊκών κομμουνιστών ανταρτών. Οι ινδοί μαοϊστές (Ναξαλίτες) και οι μαοϊκοί του Νεπάλ υποστηρίζονται από το Πεκίνο, αν και αυτή η στήριξη δεν είναι πια όπως πριν.

Ρωσία, Ηνωμένες Πολιτείες και Πακιστάν

Ελλείψει άμεσων εξωτερικών απειλών, οι στρατηγικές προοπτικές της σύγχρονης Ινδίας διαμορφώθηκαν από τη δυναμική του Ψυχρού Πολέμου και τα επακόλουθά του.

Η σημαντικότερη στρατηγική σχέση που είχε η Ινδία μετά την ανεξαρτησία της από τη Βρετανία το 1947 ήταν με τη Σοβιετική Ένωση.

Οι Σοβιετικοί και οι Αμερικανοί είχαν εμπλακεί σε έναν παγκόσμιο ανταγωνισμό και η Ινδία ήταν αναπόφευκτα βραβείο που οι Σοβιετικοί δεν μπορούσαν εύκολα να πάρουν: Οι Σοβιετικοί δεν είχαν ούτε χερσαία πρόσβαση προς την Ινδία ούτε ναυτικό, που θα μπορούσε να φτάσει εκεί.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, ωστόσο, είχαν ναυτικό. Οι Ινδοί πίστευαν (με βάσιμους λόγους) ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ίσως θελήσουν να αντικαταστήσουν τη Βρετανία ως παγκόσμια ναυτική δύναμη, μια εξέλιξη που θα μπορούσε να βάλει την Ινδία στο προσκήνιο της Ουάσινγκτον.

Για τους Ινδούς, όμως, η λύση ήταν μια σχέση, αν όχι μια συμμαχία, με τη Σοβιετική Ένωση. Οι Σοβιετικοί θα μπορούσαν να παρέχουν οικονομική βοήθεια και στρατιωτικό εξοπλισμό, καθώς και πιθανή πυρηνική ομπρέλα (ή τουλάχιστον πυρηνική τεχνική βοήθεια).

Από την αμερικανική άποψη, ωστόσο, υπήρχε σοβαρός κίνδυνος στην ινδο-σοβιετική σχέση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες την εντόπισαν ως πιθανή απειλή για την πρόσβαση των ΗΠΑ στον Ινδικό ωκεανό και τις γραμμές παροχής στον Περσικό κόλπο.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960 οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετώπιζαν μια σειρά προκλήσεων. Οι Βρετανοί θα φύγουν από τη Σιγκαπούρη και το κίνημα ανεξαρτησίας της Ινδονησίας επηρεάστηκε έντονα από τους Σοβιετικούς. Οι Αιγύπτιοι, και ως εκ τούτου ο δίαυλος του Σουέζ, επίσης μετακινήθηκαν στο σοβιετικό στρατόπεδο. Αν η Ινδία γίνει μια φιλοσoβιετική ναυτική δύναμη, θα ήταν απλώς ένα ακόμη στοιχείο κατά μήκος του νότιου άκρου της Ασίας που απειλεί τα συμφέροντα των ΗΠΑ.

Η λύση για τις ΗΠΑ ήταν μια συμμαχία με το Πακιστάν. Αυτή η συμμαχία αποτελούσε πιθανή απειλή για την Ινδία και την ανάγκασε να εκτρέψει πόρους από τις ναυπηγικές κατασκευές στην οικοδόμηση στρατιωτικών και αεροπορικών δυνάμεων, για να αντιμετωπίσει τους Πακιστανούς.

Για το Πακιστάν, γεωγραφικά απομονωμένο και αντιμετωπίζοντας τόσο την Ινδία όσο και μια όχι πολύ απομακρυσμένη Ρωσία, η σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν θείο δώρο.

Η Σοβιετική Ένωση δεν έφτασε σε άμεση επαφή με το Πακιστάν -χωρίστηκαν από μια στενή λωρίδα επικράτειας στα βορειοανατολικά όρια του Αφγανιστάν, γνωστά ως Διάδρομος Wakhan.

Οι Σοβιετικοί δεν μπορούσαν να απειλήσουν σοβαρά το Πακιστάν από αυτήν την κατεύθυνση, αλλά η σχέση των ΗΠΑ με το Πακιστάν κατέστησε το Αφγανιστάν μόνιμο στόχο σοβιετικού συμφέροντος.

Οι σοβιετικοί εισέβαλαν στο Αφγανιστάν στα τέλη του 1979, αλλά από πολύ πριν προσπαθούσαν να επηρεάσουν τους Αφγανούς και μετά την εισβολή τους αποτελούσαν άμεση απειλή για το Πακιστάν.

Η Κίνα, από την άλλη πλευρά, δημιούργησε κοινά σύνορα με το Πακιστάν.

Όπως οι Αμερικανοί, και οι Κινέζοι ήταν ανήσυχοι για τη σχέση Ινδίας - Σοβιετικής Ένωσης. Ως εκ τούτου, η Κίνα κινήθηκε επίσης να βοηθήσει το Πακιστάν. Ήταν μία κατάσταση μπερδεμένη όπως η γεωγραφία, με τη μαοϊκή Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες να υποστηρίζουν τη στρατιωτική δικτατορία του Πακιστάν και τους σοβιετικούς να υποστηρίζουν τη δημοκρατική Ινδία.

Από την άποψη της Ινδίας, η συνοριακή περιοχή μεταξύ Πακιστάν και Κίνας -δηλαδή το Κασμίρ- έγινε τότε στρατηγικά κρίσιμο ζήτημα θεμελιώδους εθνικού ενδιαφέροντος.

Μετατόπιση των συμμαχιών και των διαρκών συμφερόντων

Το 1992 η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε και η Ινδία έχασε το αντίβαρό της στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Παρατήρησε ανησυχητικά την άνοδο στην κυβέρνηση του Αφγανιστάν των Ταλιμπάν, φίλα προσκείμενων στο Πακιστάν -αντικαθιστώντας τους σοβιετικούς συμμάχους της Ινδίας- αλλά δεν είχε τη δύναμη να κάνει τίποτα σημαντικό.

Η αδιαφορία των Ηνωμένων Πολιτειών και η συνεχιζόμενη σχέση της με το Πακιστάν ήταν ιδιαίτερα ανησυχητικές για την Ινδία.

Στη συνέχεια, το 2001 ήταν ένα έτος αποσαφήνισης, στο οποίο το ισοζύγιο μετατοπίστηκε εκ νέου. Η επίθεση εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών από την Αλ Κάιντα έφερε τις Ηνωμένες Πολιτείες σε σύγκρουση με τους Ταλιμπάν. Πιο σημαντικό, τέντωσε την αμερικανική σχέση με το Πακιστάν σχεδόν στο σημείο θραύσης.

Τα αμερικανικά και ινδικά συμφέροντα ευθυγραμμίστηκαν ξαφνικά. Και οι δύο ήθελαν το Πακιστάν να είναι πιο επιθετικό εναντίον ριζοσπαστικών ισλαμικών ομάδων.

Η επανευθυγράμμιση των σχέσεων της Ινδίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες δεν αποτέλεσε ωστόσο μία θεμελιώδη αλλαγή στην ινδική γεωπολιτική. Η Ινδία εξακολουθεί να είναι ένα νησί που περιβάλλεται από ένα βουνό. Το πρωταρχικό της ενδιαφέρον εξακολουθεί να είναι η ενότητά του, κάτι που κινδυνεύει πάντα λόγω της εσωτερικής γεωγραφίας της υποηπείρου.

* Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" στις 8/9/2019.