ΑΠΟΨΕΙΣ

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ήταν ένα πρόσωπο που έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στην Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας και παρ’ όλα αυτά βρέθηκε και εξακολουθεί να βρίσκεται έξω από το κάδρο της κριτικής. Τυγχάνει, άγνωστο γιατί, μιας πρωτοφανούς ασυλίας, καθώς τα λάθη που διέπραξε δεν ήταν λίγα και εν πολλοίς συγκαθόρισαν τις εξελίξεις στο Κυπριακό. Τώρα τελευταία έχουν αρχίσει να ακούγονται φωνές -όχι πολλές- στην Κύπρο που αναφέρονται στις ευθύνες του για την κυπριακή τραγωδία.

Ως γνωστόν το καθοριστικό λάθος του ήταν η μονομερής απόφαση να τροποποιήσει το κυπριακό Σύνταγμα, αποτέλεσμα της συμφωνίας της Ζυρίχης. Ένα Σύνταγμα με πολλά προβλήματα, τα οποία φάνηκαν στην εφαρμογή του. Αυτή η πρόθεση του Μακάριου εκλήφθηκε από τους Τουρκοκύπριους ως μια απόπειρα να καταλυθεί το συνεργατικό κράτος και να τεθεί η Κυπριακή Δημοκρατία υπό τον έλεγχο της ελληνοκυπριακής κοινότητας. Και έγιναν τα όσα έγιναν.

Επί πλέον κατηγορείται ο Μακάριος γιατί απέρριψε το σχέδιο Άτσεσον το καλοκαίρι του 1964. Ένα σχέδιο που οδηγούσε ουσιαστικά στη διπλή ένωση. Ένα κομμάτι της Κύπρου -περίπου το 10-12% θα ενωνόταν με την Τουρκία και το υπόλοιπο με την Ελλάδα. Στο κυπριακό έδαφος θα υπήρχαν 4-5 τουρκοκυπριακές αυτοδιοικούμενες περιοχές. Ο Γεώργιος Παπανδρέου είχε πει για το σχέδιο Άτσεσον πως «είναι σα να μας δίνουν μια πολυκατοικία και ζητούν από εμάς να δώσουμε το ρετιρέ».

Ο Μακάριος πολέμησε το συγκεκριμένο σχέδιο για τους εξής λόγους: πρώτον, θα εξέλιπε ο κυριαρχικός ρόλος του. Θα βρισκόταν υπό τον απόλυτο θεσμικό και πολιτικό έλεγχο της εκάστοτε ελληνικής κυβερνήσεως. Κάτι που δε το ανεχόταν το υπερτροφικό εγώ του. Δεύτερον, η λύση του σχεδίου Άτσεσον ήταν μια νατοϊκή λύση. Και η Ελλάδα και η Τουρκία ήταν από το 1952 μέλη του ΝΑΤΟ και συνεπώς με την διπλή ένωση και η Κύπρος θα εντασσόταν στο ΝΑΤΟ. Κάτι βέβαια που δεν το επιθυμούσε η Σοβιετική Ένωση και το ΑΚΕΛ. Ο Μακάριος από τις αρχές του 1964 στηριζόταν πολιτικά από το πανίσχυρο ΑΚΕΛ, ένα από τα πιο μαζικά κομμουνιστικά κόμματα στην Ευρώπη και με ιδιαίτερους δεσμούς με τη Σοβιετική Ένωση. Κάτω από αυτή τη σχέση θα ερμηνεύσουμε και την κίνηση του Μακαρίου να εντάξει την Κύπρο στην κίνηση των Αδεσμεύτων, παρά τις ενστάσεις των ελληνικών κυβερνήσεων.

Αν θέλουμε να κατανοήσουμε τα όσα συνέβησαν στην Κύπρο, κυρίως στη δεκαετία του ‘60, θα πρέπει να έχουμε υπόψη τη μεγάλη εικόνα των δύο συνασπισμών που μαχόταν για την διεύρυνση των ζωνών επιρροής τους. Και η Κύπρος ήταν ένας χώρος που τον διεκδικούσαν και οι δύο υπερδυνάμεις. Με άλλα εργαλεία θα προσεγγίσουμε το Κυπριακό τη δεκαετία του 50, καθώς ήταν εντελώς διαφορετικό το καθεστώς που υπήρχε στη Μεγαλόνησο και ως εκ τούτου διαφορετικά και τα αιτήματα.

Τέλος η κατηγορία που προσάπτεται στον Μακάριο είναι πως με την ομιλία του στον ΟΗΕ στις 19 Ιουλίου 1974, μια ημέρα πριν την εισβολή της Τουρκίας στο νησί, ουσιαστικά τη νομιμοποίησε όταν χαρακτήρισε το χουντικό πραξικόπημα «εισβολή της Ελλάδας στην Κύπρο».

Ίσως θα πρέπει η ιστορική έρευνα να επανεκτιμήσει τον ρόλο του Μακαρίου και να φωτίσει σημεία της πολιτικής του που παραμένουν ακόμα σκοτεινά, όπως οι σχέσεις του με τη Σοβιετική Ένωση.

* Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" στις 24.07.2022