Αναρωτιούνται, και δικαίως, πολλοί, γιατί στην Ελλάδα γιορτάζουμε μόνο την έναρξη της Επανάστασης του ’21 και όχι την ημερομηνία συγκρότησης / διεθνούς αναγνώρισης της Ελλάδας ως κυρίαρχου και ανεξάρτητου κράτους (Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830). Όπως και γιατί γιορτάζουμε στις 28 Οκτωβρίου την κήρυξη του πολέμου και όχι την απελευθέρωση.

Γιατί, πέραν των άλλων, αυτές οι επέτειοι δημιουργούν αυτόματους συνειρμούς. Ο πρώτος κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας δολοφονήθηκε από Έλληνες το 1831, ενώ, μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν όλος ο κόσμος προσπαθούσε να γιατρέψει τις πληγές του και να ανασυγκροτηθεί, εμείς ξεκινήσαμε έναν αδυσώπητο εμφύλιο.

Η Ελλάδα που βρέθηκε στην πλευρά των νικητών και των δύο Παγκοσμίων Πολέμων, έζησε, και τις δύο φορές, μετά τη λήξη τους, εθνικές καταστροφές. Μετά τον πρώτο τη μικρασιατική, μετά τον δεύτερο τον εμφύλιο. Νικήσαντες, ηττηθήκαμε!

Πίσω από όλες τις μαύρες σελίδες της ελληνικής Ιστορίας κρύβεται ο Διχασμός. Με κεφαλαίο. Αυτή η πανάρχαια ελληνική «αρετή». Κάθε εποχή και η έκφρασή του. Και οι συνέπειές του. Από τις οποίες δεν ξεφεύγει κανείς.

Στα λιγότερα από 200 χρόνια της ύπαρξης της νεότερης Ελλάδας, τα μισά πολεμούσαμε, η χώρα μεγάλωσε, πόλεις απελευθερώθηκαν, εδάφη προσαρτήθηκαν, ο ελληνισμός ωστόσο συρρικνώθηκε και μία διοικητική μηχανή που ξεκινούσε από το μηδέν προσπαθούσε να οργανωθεί και να ανταποκριθεί. Πόλεμοι, δικτατορίες, προσφυγιές, ολοκαυτώματα και διαλλείματα ηρεμίας.

Πιστεύω ότι άλλη θα ήταν η εθνική μας πορεία -και τώρα στα χρόνια της οικονομικής κρίσης- αν μελετούσαμε και προβάλλαμε περισσότερο Ιστορία αλλά και Διοικητική Ιστορία. Άλλο θα ήταν το επίπεδο της εθνικής αυτογνωσίας, του δημόσιου λόγου, της δυνατότητας συνεργασίας και σχεδιασμού, αν διδασκόμασταν παραγωγικά την Ιστορία των ελληνικών Διχασμών αλλά και την Ιστορία της συγκρότησης της νεότερης Ελλάδας ως κράτος.

Αφορμή για τις σκέψεις αυτές στάθηκε η απευθείας προβολή από την τηλεόραση της Βουλής του συνεδρίου για τις Αρχειακές Συλλογές του υπουργείου Εσωτερικών και της Βουλής, την Τρίτη 26 Μαρτίου.

Μελετώντας τα αρχεία, θα εκπλαγούμε από τις ταχύτητες διαχείρισης του προσφυγικού τα πρώτα χρόνια μετά το ’22 και θα ντραπούμε για το θέμα των ανταλλαξίμων, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Το ρουσφέτι και η αναξιοκρατία μπορεί να παραμένουν ακμαία αλλά έχει μεγάλο ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε διαχρονικά τις προσπάθειες συγκρότησης σύγχρονων εσωτερικών κρατικών δομών. Μελετώντας, θα τρομάξουμε από την επανάληψη, 70 χρόνια τώρα, των στοιχείων για τις περιφερειακές ανισότητες, θα εντυπωσιαστούμε από τις εμπεριστατωμένες εκθέσεις για τη γεωργία και τον τουρισμό φωτισμένων λειτουργών της δημόσιας διοίκησης, θα αισθανθούμε συστολή για την παλαιότερη μέριμνα για τον πλούτο των ελληνικών ιαματικών που δεκαετίες τώρα ρημάζουν, όπως και για τα λιμενικά και αρδευτικά έργα άλλων εποχών. Αλλά θα σκύψουμε το κεφάλι και θα πούμε «ποτέ ξανά», διαβάζοντας τις απερίγραπτες αξιολογήσεις των Συμβουλίων Νομιμοφροσύνης και τις εκθέσεις των αμέτρητων, επί δεκαετίες, χαφιέδων της Ελλάδας των Διχασμών. Θα εκτιμήσουμε και θα στοχαστούμε διαφορετικά για όσα καταφέραμε και για όσα χάσαμε μεταπολιτευτικά, εποχή κατά την οποία, παρά τα λάθη, περάσαμε, ως χώρα, στις πρώτες δεκάδες των αναπτυγμένων χωρών. Για να χαράξουμε πορεία, πρέπει να δούμε από πού ήρθαμε, πώς βαδίσαμε και πού θέλουμε να πάμε. Κοιτάζοντας με ειλικρίνεια το πρόσωπό μας στον καθρέφτη.

ΤΑ ΠΟΛΥΤΙΜΑ ΑΡΧΕΙΑ…

Το Συνέδριο έφερε τον τίτλο «Οι Αρχειακές Συλλογές του υπουργείου Εσωτερικών και η σημασία τους για την έρευνα» με συνδιοργανωτές το «Ίδρυμα της Βουλής για τον κοινοβουλευτισμό και τη δημοκρατία» και τα «Γενικά αρχεία του κράτους». Τα αρχεία του ΥΠΕΣ βρίσκονταν μέχρι σήμερα σκορπισμένα στις απειράριθμες διοικητικές υπηρεσίες του και μόλις πριν από δύο χρόνια ξεκίνησε η συστηματική συγκέντρωση, ταξινόμηση και βασική τους μελέτη. Σημαντικό είναι ότι έχει προγραμματιστεί η άμεση αξιοποίησή τους, ώστε να είναι προσβάσιμα από ερευνητές αλλά και όποιον άλλον ενδιαφερόμενο.

Μεταξύ των άλλων, παρουσιάστηκαν το αρχείο της Ύπατης Αρμοστείας της Σμύρνης που έφθασε στην Ελλάδα με αξιοσημείωτη, για τα ιστορικά δεδομένα της εποχής, ταχύτητα και φροντίδα. Όπως και το «Αρχείο Παττακού», αποκαλυπτικό του εσωτερικού τρόπου λειτουργίας της χούντας.

…ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥΣ

Παρά την αναγνώριση της αξίας των αρχείων τις τελευταίες δεκαετίες, μένουν πολλά ακόμα να γίνουν. Πλήθος σημαντικών εγγράφων, φακέλων, δεμάτων είναι χαμένα, όπως τα στοιχεία των αυτοδιοικητικών εκλογών του Μεσοπολέμου, ενώ άλλα περιμένουν αφύλαχτα ή ελλιπώς φυλασσόμενα, σε καλή κατάσταση ή ημικατεστραμμένα, σε κάποιους χώρους, όπου μπορεί να τα άφησαν κάποιοι εκκαθαριστές πριν από δεκαετίες. Χαρακτηριστικά στο συνέδριο ακούστηκε ότι ο υπάλληλος που κατεβαίνει στα υπόγεια των υπηρεσιών φορά γάντια και μάσκα (όχι για την προφύλαξη των εγγράφων, αλλά του ιδίου). Άλλωστε, όλοι θυμόμαστε πριν από λίγο καιρό την καταστροφή κρατικών αρχείων στην Κρήτη από τις πλημμύρες, καθώς οι φάκελοι κείτονταν στο πάτωμα, ελλείψει... ραφιών.

ΟΙ ΤΥΧΑΙΕΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Από μόνο του συνιστά θέμα για ντοκιμαντέρ η τυχαία ανακάλυψη, πριν από δύο χρόνια, λόγω εργασιών πυρανίχνευσης, σε «κρυφό δωμάτιο» στη Βουλή, των πρακτικών του Υπουργικού Συμβουλίου της 17ης Νοέμβρη του ’73. Μαζί με αυτά βρέθηκαν ατομικοί φάκελοι βουλευτών που είχαν διωχθεί, χειρόγραφα πρακτικά της Βουλής από το 1844, πρωτόκολλα ορκωμοσίας βασιλέων και προέδρων της Δημοκρατίας, πρωτότυπα συντάγματα. Συνολικά 172 κιβώτια και 1.200 φάκελοι σε κάποιο χώρο, όπως διάβασα, πίσω από τα θεωρεία της αίθουσας της Γερουσίας, στο καλύτερα φυλασσόμενο και αποτυπωμένο κτίριο στην Ελλάδα…

Εξαιρετικής σημασίας και το χουντικό αρχείο, που βρέθηκε επίσης τυχαία πριν από λίγο καιρό, με τις χιλιάδες επιστολές καταδοτών, τις παρακλήσεις για διορισμούς, τις παραχαράξεις της Ιστορίας, την τεκμηρίωση της αθλιότητας εκείνης της εποχής.

* Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" στις 31/3/2019