ΑΠΟΨΕΙΣ

Είναι σημαντικό για κάθε επιχείρηση να γνωρίζει τους εργαζομένους της. Για κάποιες, πολύτιμο. Τη διαχείριση χρημάτων θα μπορούσαμε, άραγε, να εμπιστευτούμε σε αμετάκλητα καταδικασμένο για οικονομικής φύσεως αδικήματα; Σε εμπλεκόμενο σε υπόθεση παιδικής πορνογραφίας τη φύλαξη ανηλίκων ή τη μεταφορά μαθητών στο σχολείο τους; Η εμπλοκή (ή μη) σε ποινικά αδικήματα πιστοποιείται με το πιστοποιητικό ποινικού μητρώου. Έχει δικαίωμα ο εργοδότης (ή υποψήφιος εργοδότης) να αξιώσει να του παραδοθεί; Θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει πως όχι μόνον δικαίωμα αλλά και σχετική υποχρέωση κάποιες φορές υφίσταται;

Σύμβαση εργασίας και προσωπικά δεδομένα

Οι συμβαλλόμενοι αναλαμβάνουν, σε κάθε σύμβαση, συγκεκριμένες υποχρεώσεις. Κύριες ή παρεπόμενες,. Το αντίστοιχο συμβαίνει και στη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας. Η υποχρέωση του εργοδότη για την προστασία της προσωπικότητας των εργαζομένων του περιλαμβάνεται μεταξύ αυτών. Στο πλαίσιο αυτής και των προσωπικών τους δεδομένων.

Μας απασχόλησε επανειλημμένα η δυνατότητα συλλογής και (περαιτέρω) επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων των εργαζομένων. Επίκεντρο του ενδιαφέροντός μας, κάθε φορά, επιμέρους κατηγορίες προσωπικών δεδομένων. Μας απασχόλησε, λ.χ. η παρακολούθηση και η οπτική καταγραφή στους χώρους εργασίας. Η δυνατότητα (ή μη) του εργοδότη για παρακολούθηση της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας των εργαζομένων του. Μας απασχόλησε επίσης, μεσούσης της πανδημίας, η δυνατότητα (ή μη) του εργοδότη να προβαίνει σε επεξεργασία ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων. Πιο συγκεκριμένα, των δεδομένων υγείας των εργαζομένων του.

Στο παρόν άρθρο θα επιχειρήσουμε τη διερεύνηση της δυνατότητας του εργοδότη να ζητά από εργαζόμενο (ή υποψήφιο εργαζόμενο) πιστοποιητικό για το ποινικό του μητρώο.

Τα εκατέρωθεν (και αντικρουόμενα) συμφέροντα στο πλαίσιο της εργασιακής σχέσης

Ο εργοδότης επιδιώκει την ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης με τους μισθωτούς του. Για το λόγο αυτό ενδέχεται να επιθυμεί/αντιμετωπίζει ως αναγκαία τη λήψη του ποινικού μητρώου εργαζομένου. Ακόμα και ως προϋπόθεση για την πρόληψή του.

Μοιάζει εύλογη και, προπαντός, νόμιμη η σχετική αξίωση του εργοδότη. Κάποιες φορές, κατά τα προαναφερθέντα, επιβεβλημένη.

Μια ανεμπόδιστη απαίτηση ποινικών μητρώων εργαζομένων θα έθιγε, δυνητικά, δύο προστατευόμενα έννομα αγαθά. Συνταγματικώς, μάλιστα, προστατευόμενα. Το πρώτο είναι το τεκμήριο αθωότητας. Το δεύτερο είναι η προστασία της ανθρώπινης αξίας.

Υπάρχει όμως και η διάσταση της προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Μια άκριτη απαίτηση ποινικών μητρώων των εργαζομένων θα ήταν πολυεπίπεδα προβληματική.

Το προϊσχύσαν δίκαιο και η θέση της Αρχής

Με βάση το προϊσχύσαν δίκαιο (ν. 2472/1997) το ποινικό μητρώο υπαγόταν, ρητά, στην κατηγορία των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων. Η συλλογή και περαιτέρω επεξεργασία του ποινικού μητρώου ως ευαίσθητου προσωπικού δεδομένου ήταν απαγορευμένη (άρθρο 7 §1). Επιτρεπόταν, κατ’ εξαίρεση, με τις προϋποθέσεις που ρητά ο νόμος προέβλεπε (άρθρο 7 §2).

Η Αρχή χρειάστηκε να τοποθετηθεί και γνωμοδοτήσει αρκετές φορές αναφορικά με τη δυνατότητα επεξεργασίας ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων. Μεταξύ αυτών και το ποινικό μητρώο. Αντικείμενο κάποιων γνωμοδοτήσεών της αποτέλεσε, ακριβώς, η δυνατότητα συλλογής και περαιτέρω επεξεργασίας των ποινικών μητρώων των εργαζομένων από μέρους του εργοδότη.

Η Αρχή με σειρά γνωμοδοτήσεών της κατέληγε πως η συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που αφορούν στην απουσία ποινικών καταδικών του υποψήφιου προς εργασία ή προς κατάληψη θέσης ήταν δυνατή όταν (ρητά και ειδικά) προβλεπόταν από διάταξη νόμου. Χωρίς ειδική νομοθετική πρόβλεψη θα ήταν υπό αυστηρές, μόνον, προϋποθέσεις ανεκτή. 

Το ισχύον δίκαιο και η θέση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα

Από την 25^η Μαΐου 2018 έχει τεθεί σε ισχύ ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων (ΕΕ) 2016/679 («ΓΚΠΔ»).

Ο ΓΚΠΔ δεν εντάσσει το ποινικό μητρώο στην ειδική κατηγορία των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων (άρθρο 9). Επιφυλάσσει, όμως, ειδικότερη ρύθμιση στο άρθρο 10 ΓΚΠΔ.

Προκειμένου, κατά τη συγκεκριμένη διάταξη, να λάβει χώρα αντίστοιχη επεξεργασία από μη επίσημη αρχή (στην προκείμενη περίπτωση από τον εργοδότη) τίθεται μια σημαντική προϋπόθεση. Να επιτρέπεται, συγκεκριμένα, από το δίκαιο της Ένωσης ή το δίκαιο κράτους μέλους το οποίο προβλέπει επαρκείς εγγυήσεις για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των υποκειμένων των δεδομένων.

Όμως, ο ελληνικός εφαρμοστικός του ΓΚΠΔ νόμος, δηλαδή ο ν. 4624/2019, δεν εμπεριέχει αντίστοιχη ρύθμιση.

Με βάση λοιπόν τις παραδοχές της Αρχής, η λήψη ποινικού μητρώου του εργαζόμενου από τον εργοδότη, εξακολουθεί να μπορεί να λάβει χώρα στις περιπτώσεις εκείνες που προβλέπεται, ρητά, από ειδικότερη διάταξη νόμου. Εφόσον δεν υπάρχει όμως ρητή πρόβλεψη στο νόμο, η λήψη ενός τέτοιου ποινικού μητρώου δεν είναι επιτρεπτή.

Κατ’ αποτέλεσμα, στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει ρητή νομοθετική πρόβλεψη, η συλλογή και επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που αφορά ποινικές καταδίκες και αδικήματα του εργαζομένου από τον εργοδότη, δεν είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί.

Εν κατακλείδι

Σημαντική αποδεικνύεται, σε κάποιες περιπτώσεις, η γνώση του εργοδότη για το ποινικό παρελθόν εργαζομένων (ή υποψήφιων εργαζομένων) του. Κάποιες φορές μάλιστα θα λέγαμε πως η σχετική αξίωση προκύπτει ως κρίσιμη. Δεν θα έπρεπε να γνωρίζει ένας εργοδότης αν ο (υποψήφιος) ταμίας του έχει εμπλακεί σε οικονομικά εγκλήματα; Ένας καλός γιος αν η κυρία που προσέλαβε για τη φροντίδα του υπερήλικα πατέρα του έχει εμπλακεί σε εγκλήματα κατά της ζωής; Ένας πατέρας για την κοπέλα που προσέχει την κόρη του ή μια μάνα για τον δάσκαλο που βοηθά στα μαθήματα τον δικό της γιο αν έχουν εμπλακεί σε αδικήματα κατά της γενετήσιας αξιοπρέπειας;

Το θέμα αποδεικνύεται ακόμα περισσότερο σοβαρό και περίπλοκο, όταν (και) τρίτοι είναι εκείνοι που προβάλλουν ισχυρές (έστω και σιωπηρά-ως αυτονόητες) σχετικές αξιώσεις. Θα κατακρίναμε, άραγε, την αξίωση του γονιού να γνωρίζει πως ο οδηγός και η συνοδός του σχολικού λεωφορείου με το οποίο μετακινούνται τα παιδιά του, δεν έχουν εμπλακεί σε αδικήματα παιδικής πορνογραφίας;

Τι θα έπρεπε να πούμε σε όλους αυτούς; «Ξέρετε ο νομοθέτης δεν έχει κάνει οποιαδήποτε σχετική πρόβλεψη, επομένως δεν δικαιούμαστε να ζητήσουμε ποινικό μητρώο για τους συγκεκριμένους εργαζόμενους». Πόσο λογικό, ηθικό και δίκαιο, εν τέλει, μοιάζει;

Ας μην έχουμε επιφυλάξεις πως προβληματική αποδεικνύεται η παράλειψη του νομοθέτη να εντάξει στον (εφαρμοστικό του ΓΚΠΔ-ν. 4624/2019) πρόνοιες «για την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που αφορούν ποινικές καταδίκες και αδικήματα».

Είναι δεδομένο (προφανώς και αυτονόητο) πως η σχετική παράλειψη τάχιστα οφείλει να συμπληρωθεί.

Μέχρι τότε: προσωπικά θα δυσκολευόμουν να ψέξω (ακριβέστερα: δεν θα μπορούσα να ψέξω) τον καλό γιό που αξιώνει ποινικό μητρώο από την κυρία που θέλει να προσλάβει για τη φροντίδα του υπερήλικα πατέρα του, τη μάνα από τον δάσκαλο που βοηθά στα μαθήματα το γιο της, τον πατέρα από την κοπέλα που προσέχει την κόρη του και τον σχολάρχη από τους οδηγούς και συνοδούς των σχολικών λεωφορείων του...