ΑΠΟΨΕΙΣ

Ο πολυσήμαντος ρόλος του ΔΣ μας έχει απασχολήσει, ήδη, σε προηγούμενη αρθρογραφία μας. Αναφερθήκαμε εκεί, μεταξύ άλλων, στο καθήκον διοίκησης του ΔΣ. Επίσης, στο εύρος των αρμοδιοτήτων και της ευθύνης του. Προσεγγίσαμε, ακροθιγώς, τις αρμοδιότητές του για διαχείριση και εκπροσώπηση της ΑΕ (:εσωτερικές σχέσεις και σχέσεις με τρίτους-αντίστοιχα). Θα μας απασχολήσουν, και εδώ, οι συγκεκριμένες αρμοδιότητες υπό το πρίσμα, όμως, του κανόνα του απεριόριστου και μη περιορίσιμου της εξουσίας εκπροσώπησης.

Οι Αρμοδιότητες Του ΔΣ

Εξετάζοντας τις αρμοδιότητες του ΔΣ, μας απασχόλησαν, ήδη, οι σχετικές προβλέψεις του νόμου (άρ. 77 §1 ν. 4548/2018). Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτές, την ΑΕ διοικεί το ΔΣ. Περιεχόμενο της διοίκησης αποτελεί η διαχείριση αλλά και η δικαστική και εξώδικη εκπροσώπησή της. Κάθε πράξη διαχείρισης ανήκει στη διοίκηση της ΑΕ. Επίσης: κάθε πράξη εκπροσώπησης συνιστά, παράλληλα, πράξη διαχείρισης. Κάθε πράξη διαχείρισης, ωστόσο, δεν συνιστά και πράξη εκπροσώπησης.

Ισχύουν όμως, παράλληλα, και οι λοιπές προβλέψεις του νόμου. Μεταξύ αυτών και εκείνη (άρ. 86§1) που προβλέπει πως το ΔΣ είναι αρμόδιο να αποφασίζει για κάθε πράξη που αφορά τη διοίκηση της εταιρείας, τη διαχείριση της περιουσίας της και, γενικά, την επιδίωξη του σκοπού της. Όσον αφορά μάλιστα την εκπλήρωση του εταιρικού σκοπού, η διοίκηση της ΑΕ είναι η λειτουργία εκείνη που τείνει, κατά κύριο λόγο, στην πραγμάτωσή του-με τη στενή έννοια.

Ο Εταιρικός Σκοπός

Ο όρος «εταιρικός σκοπός» χρησιμοποιείται υπό δύο έννοιες.

Υπό την ευρύτερη έννοια του, ο εταιρικός σκοπός είναι που καθορίζει τη γενική κατεύθυνση της ΑΕ: αναφέρεται στο είδος της δραστηριότητάς της. Αντίθετα, η άσκηση της διοίκησης και διαχείρισης, γίνονται με γνώμονα και στόχο την πραγμάτωση, όπως ήδη σημειώθηκε, του εταιρικού σκοπού-υπό τη στενή έννοια του όρου. Την υλοποίηση και προώθηση, δηλ., του αντικειμένου της εταιρικής δραστηριότητας, όπως αυτό περιγράφεται στο καταστατικό της εταιρίας.

Υπό την συγκεκριμένη έννοια, γίνεται δεκτό ότι ο εταιρικός σκοπός δεν περιορίζεται μόνο σε πράξεις που εμπίπτουν καθαρά στην άσκηση της εταιρικής δραστηριότητας. Περιλαμβάνει, αντίθετα, και ένα διευρυμένο κύκλο ενεργειών που εξυπηρετούν τους μακροπρόθεσμους στόχους της επιχείρησης, με βάση και την αντίληψη των συναλλαγών. Κατά τη νομολογία, τέτοιες ενέργειες συνιστούν, ενδεικτικά, η αποδοχή συναλλαγματικών ευκολίας ή η παροχή εγγυήσεων υπέρ τρίτου (67/2019 ΕφΔωδ, ΤΝΠ QUALEX).

Πράξεις ΔΣ Εκτός Εταιρικού Σκοπού

Ο Κανόνας Του Απεριόριστου Της Εξουσίας Εκπροσώπησης

Ο κανόνας του απεριόριστου της εξουσίας εκπροσώπησης του ΔΣ θεμελιώνεται στο νόμο (άρ. 86 §2). Στοχεύει, μάλιστα, στην προστασία των τρίτων και των συναλλαγών.

Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη ρύθμιση, πράξεις του ΔΣ, ακόμη και αν είναι εκτός του εταιρικού σκοπού (είτε υπό την ευρεία είτε/και υπό την στενή του έννοια), δεσμεύουν την εταιρεία έναντι των τρίτων. Ο συγκεκριμένος κανόνας δεν είναι, ωστόσο, ανεξαίρετος.

Ο εθνικός νομοθέτης αξιοποίησε τη δυνατότητα εξαίρεσης που προβλέπεται από την πρώτη εταιρική Οδηγία (2009/101/ΕΚ). Η εν λόγω Οδηγία επιτρέπει, συγκεκριμένα, εξαίρεση από τη δέσμευση της εταιρείας από πράξεις εκτός του εταιρικού σκοπού στην περίπτωση που οι τρίτοι γνώριζαν, πράγματι, τη σχετική υπέρβαση. Η γνώση δε αυτή είναι δυνατό είτε να αποδεικνύεται είτε να συνάγεται έμμεσα από το γεγονός ότι ο τρίτος δεν μπορούσε, από τις δεδομένες περιστάσεις, να την αγνοεί (βλ. Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 86).

Ο εθνικός νομοθέτης, σε αντίθεση με τον προϊσχύσαντα νόμο (α.ν. 2190/1920), δεν προέβλεψε ως εξαίρεση και την περίπτωση που ο τρίτος όφειλε να γνωρίζει την υπέρβαση. Απάλειψε, δηλαδή, τη φράση «ή όφειλε να τη γνωρίζει», η οποία καταλάμβανε και τρίτους που δεν γνώριζαν την υπέρβαση του εταιρικού σκοπού επειδή δεν επέδειξαν την προσήκουσα επιμέλεια. Και τούτο γιατί το συγκεκριμένο ενδεχόμενο δεν φαινόταν να είναι σύμφωνο με την ως άνω Οδηγία (βλ. Αιτιολογική Έκθεση ν. 4548/2018 επί του άρ. 86).

Η μη δέσμευση της ΑΕ (σύμφωνα με την κρατούσα άποψη στη θεωρία), δεν συντρέχει μόνον στις περιπτώσεις γνώσης από τον τρίτο της υπέρβασης του εταιρικού σκοπού, αλλά και στις περιπτώσεις της βαριάς του αμέλειας.

Σημειώνεται, περαιτέρω, ότι η ίδια η ΑΕ βαρύνεται με την απόδειξη των περιστατικών που αίρουν τη δέσμευσή της. Το συγκεκριμένο, μάλιστα, βάρος απόδειξης δικαιολογείται από τον σκοπό του κανόνα του απεριόριστου της εξουσίας εκπροσώπησης: την προστασία, δηλ., των τρίτων και των συναλλαγών (άρ. 86 §2. εδ. β΄). Ωστόσο, στις περιπτώσεις κατά τις οποίες υφίσταται ολοφάνερη υπέρβαση του εταιρικού σκοπού, γίνεται δεκτό ότι δεν απαιτείται απόδειξη της γνώσης εκ μέρους του τρίτου. Στην περίπτωση, λ.χ., εκποίησης του συνόλου των περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης (4839/1979 ΕφΑΘ, ΕΕμπΔ, 1980, 249, η οποία αφορά σε εκποίηση πρώτων υλών και εξοπλισμού ΕΠΕ).

Προβλέπεται μάλιστα, ρητά, ότι δεν συνιστά απόδειξη της γνώσης του τρίτου μόνη η τήρηση των διατυπώσεων δημοσιότητας ως προς το καταστατικό της εταιρείας ή τις τροποποιήσεις του (άρ. 86 §2. εδ. γ΄).

Υποστηρίζεται, εύλογα πάντως, ότι η προστασία του τρίτου (ακόμη και καλόπιστου) δεν φθάνει, σε κάθε περίπτωση, έως το σημείο δέσμευσης της ΑΕ (και) για ενέργειες για τις οποίες από το νόμο δεν μπορεί να δεσμεύσει την εταιρεία το ΔΣ. Στην περίπτωση, λ.χ., που ανήκουν στην αρμοδιότητα της ΓΣ.

Έννομες Συνέπειες

Αν το ΔΣ προβεί σε πράξη καθ’ υπέρβαση του εταιρικού σκοπού και ο τρίτος-συναλλασσόμενος είναι κακόπιστος ως προς το γεγονός της υπέρβασης, δημιουργούνται προβληματισμοί σχετικά με τις έννομες συνέπειες.

Κατά μια άποψη η σύμβαση που το ΔΣ συνάπτει με τον κακόπιστο τρίτο πάσχει από απόλυτη ακυρότητα. Η ΑΕ δεν δεσμεύεται, στην περίπτωση αυτή. Την ακυρότητα μπορεί να επικαλεστεί, μάλιστα, οποιοσδήποτε.

Κατ’ άλλη άποψη, η ακυρότητα είναι σχετική υπέρ της ΑΕ: εκείνη, μόνον, είναι που μπορεί να την προβάλει και αξιοποιήσει.

Κατά τρίτη, ωστόσο, άποψη θα πρέπει να εφαρμοστούν, στην περίπτωση αυτή-αναλογικά, οι διατάξεις του νόμου (229επ. ΑΚ) σχετικά με την κατάχρηση πληρεξουσιότητας. Σύμφωνα με αυτήν, σύμβαση του ΔΣ, καθ’ υπέρβαση του εταιρικού σκοπού με κακόπιστο τρίτο, εκκρεμεί για όσο χρόνο δεν αποφαίνεται η ΓΣ υπέρ ή κατά αυτής. Συγκεκριμένα, σε περίπτωση που η ΓΣ, με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία, εγκρίνει την ως άνω σύμβαση, τούτη καθίσταται ισχυρή και δεσμεύει την ΑΕ. Αν όμως αποφασίσει, ρητά, τη μη έγκρισή της η ΑΕ δεν δεσμεύεται.

Εκ περισσού να σημειωθεί ότι η ΑΕ είναι δυνατό να στραφεί κατά των μελών του ΔΣ που ενεργούν καθ’ υπέρβαση του εταιρικού σκοπού-εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις του νόμου (άρ. 102).

Περιορισμοί Από Το Καταστατικό ή Τη ΓΣ

Ο Κανόνας Του Μη Περιορίσιμου Της Εξουσίας Εκπροσώπησης

Ο νόμος, επιπρόσθετα, είναι που καθιερώνει (αρ. 86§3) τον κανόνα του μη περιορίσιμου της οργανικής εξουσίας εκπροσώπησης-αποσκοπώντας, ομοίως, στην προστασία των τρίτων και των συναλλαγών. Προβλέπει, συγκεκριμένα, ότι περιορισμοί της εξουσίας του ΔΣ από το καταστατικό ή από απόφαση της ΓΣ δεν αντιτάσσονται στους τρίτους. Μάλιστα, ακόμα και αν έχουν υποβληθεί σε δημοσιότητα.

Η διάταξη αυτή λαμβάνει υπόψη το περιορίσιμο της διαχειριστικής εξουσίας που καθίσταται επιτρεπτό. Συγκεκριμένα, τα μέλη του ΔΣ υποχρεούνται να τηρούν τους περιορισμούς της εξουσίας τους είτε αυτοί τίθενται από το καταστατικό είτε από τη ΓΣ.

Έννομες συνέπειες

Ωστόσο, σε περίπτωση μη τήρησης των περιορισμών αυτών από μέλη του ΔΣ, τούτοι δεν αντιτάσσονται έναντι των τρίτων-ακόμη και αν οι τελευταίοι τους γνώριζαν. Οι περιορισμοί αυτοί, δηλαδή, αναπτύσσουν -κατά κανόνα- ενέργεια μόνο στο πλαίσιο των εσωτερικών εταιρικών σχέσεων.

Η συγκεκριμένη ρύθμιση (αρ. 86§3) δεν προβλέπει εξαίρεση από τον κανόνα του μη περιορίσιμου. Είναι σημαντικό, όμως, να σημειωθεί πως απόλυτη και ανεξαίρετη, διατύπωσή της, δημιουργεί κινδύνους για την ΑΕ: ακόμα και στην περίπτωση συμπαιγνίας ΔΣ και τρίτου με σκοπό τη μη τήρηση τυχόν περιορισμών, η ΑΕ (θα πρέπει να) δεσμεύεται από τη διενεργηθείσα, με τρόπο κακόπιστο, συναλλαγή. Μια τέτοια προσέγγιση θα ήταν, προφανώς, επικίνδυνη για την ΑΕ. Υποστηρίζεται, και ορθά, η τελολογική συστολή της εν λόγω διάταξης: οι κακόπιστοι τρίτοι δεν θα πρέπει να προστατεύονται από το μη περιορίσιμο της εξουσίας εκπροσώπησης.

Η προστασία εκείνων που λειτουργούν με κακή πίστη έναντι της ΑΕ δεν θα πρέπει να υπερτερεί έναντι της τελευταίας. Και ορθά. Κατά συνέπεια, πράξεις του ΔΣ, ακόμη και εκτός εταιρικού σκοπού, δεσμεύουν μεν την εταιρεία έναντι τρίτων. Εκτός δε αν οι τρίτοι γνώριζαν ή –λαμβανομένων υπόψη των περιστάσεων- δεν μπορούσαν να αγνοούν τη σχετική υπέρβαση. Ταυτόχρονα, περιορισμοί της εξουσίας εκπροσώπησης του ΔΣ που τίθενται από το καταστατικό ή τη ΓΣ θα (πρέπει να) αντιταχθούν έναντι εκείνων, μόνον, που λειτουργούν με βάση κακή πίστη και πρόθεση βλάβης των συμφερόντων της ΑΕ. Συχνά όμως τα όρια μεταξύ καλής και κακής πίστης είναι, δυστυχώς, δυσδιάκριτα. Απαιτείται, κατά τούτο, ιδιαίτερη προσοχή σε συναλλαγές ιδιαίτερης σημασίας ή/και αξίας. Οι κίνδυνοι, σε διαφορετική περίπτωση, δεν θα είναι αμελητέοι για την ΑΕ, τους (καλόπιστους) τρίτους και τις συναλλαγές.-