ΑΠΟΨΕΙΣ

Ο κόσμος αναμένει να δει κάτι θετικό από την πανδημία του κορονοϊού και αυτό είναι το κύριο μέλημά του αλλά, ήδη, μέσα από τις διεργασίες αντιμετώπισής της επαναπροσδιορίζονται οι διεθνείς ισορροπίες. Κυρίως των μεγάλων δυνάμεων αλλά και των μικρών και μεσαίων ως συμμάχων τους. Ας δούμε τη δυναμική των εξελίξεων:

1. Ποια θα είναι τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου που θα προκύψει την επόμενη ημέρα της κρίσης του κορονοϊού; Γιατί να αλλάξουν αφού και στο παρελθόν αντιμετωπίστηκαν ανάλογες κρίσεις χωρίς σοβαρές μεταβολές στην ανθρώπινη συμπεριφορά, παρά, μόνο, για μικρό χρονικό διάστημα;

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της προσπάθειας ενοποίησης της Ευρώπης μετά τον Β’ Π.Π. Έχοντας τραγικές εμπειρίες και από τον Β’ και από τον Α’ Παγκοσμίους Πολέμους η μεταπολεμική ηγεσία των ευρωπαϊκών χωρών δημιούργησε την «ενωμένη» Ευρώπη. Στην αρχή, όσο την ηγεσία κατείχαν άνθρωποι με εμπειρίες από τους πολέμους, η προσπάθεια έβαινε καλώς. Μόλις ανέλαβε η επόμενη γενιά οδήγησε την Ευρώπη στα πρόθυρα της διάλυσης.

Υπάρχει, όμως, ένας σοβαρός λόγος για να υποστηριχθεί ότι η φάση στην οποία εισέρχεται η ανθρωπότητα είναι πολύ διαφορετική από το μακρύ διάστημα από την Βιομηχανική Επανάσταση ως σήμερα. Οι νέες τεχνολογίες αλλάζουν άρδην τη ζωή του ανθρώπου, τις δυνατότητες που θα έχει και τις απειλές που θα δεχθεί. Ήταν, ήδη, στο όριο της μεταβατικής φάσης. Η πανδημία του κορονοϊού, θα επιταχύνει τις εξελίξεις. Η επόμενη κοινωνική κρίση θα είναι ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ ανθρώπου και μηχανής. Πολλοί θα θεωρήσετε ότι μιλώ για έναν κόσμο επιστημονικής φαντασίας αλλά αν το φθινόπωρο σας μιλούσε κάποιος για τον COVID-19 πάλι για κάτι σαν τον Ασίμοφ θα τον εκλαμβάνατε.

2. Η κρίση του κορονοϊού δοκίμασε τις σχέσεις των κρατών, τις νοοτροπίες, τους συνασπισμούς, τις συμμαχίες. Δοκίμασε πολιτικές και ανέδειξε διαθέσεις. Αποκάλυψε, επίσης τα σαθρά θεμέλια της παγκοσμιοποίησης η οποία, με τη μορφή που εφαρμόστηκε, περιορίστηκε στο να διευρύνει τις οικονομικές ανισότητες των ανθρώπων. Παρά το γεγονός ότι οι ισχυρές πολιτικά και οικονομικά τάξεις πλούτισαν εκθετικά με την παγκοσμιοποίηση δεν φρόντισαν να διαμορφώσουν διεθνείς θεσμούς που θα συντόνιζαν την ανθρωπότητα για την αντιμετώπιση κρίσεων, όπως, ο κορονοίός.

Το κενό αυτό οδηγεί από τη μια τις κυβερνήσεις να ασκούν εθνική, αποκλειστικά, πολιτική τις δε κοινωνίες να ξανασκέφτονται ότι την προστασία σε δύσκολες στιγμές θα τους την προσφέρει το εθνικό κράτος.

Υπάρχει, ωστόσο, μια νομοτελειακή αντίφαση: από τη μια αναδεικνύεται η τάση εθνικής συσπείρωσης και από την άλλη τα προβλήματα έχουν έναν παγκόσμιο χαρακτήρα και η τεχνολογία πιέζει προς μια παγκόσμια διαχείρισή τους. Μια ορθολογική πρόταση για την υπέρβαση αυτής της αντίφασης θα μπορούσε να ήταν η διατήρηση των εθνικών κρατών και των εθνικών και εθνοτικών κοινοτήτων αλλά και η συντεταγμένη ένταξή τους σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον με διεθνείς θεσμούς. Φυσικά δεν εννοώ την παγκόσμια διακυβέρνηση και τις συνομωσιολογίες που την ακολουθούν.

3. Σ’ αυτό το ρευστό παγκόσμιο περιβάλλον αναδείχθηκαν τα πολύ πεπερασμένα όρια της αμερικανικής πολιτικής (ανεξαρτήτως Τραμπ). Κυρίως, αναδείχθηκε το αβάσιμο της σκέψης να επιδιώκεις την παγκόσμια ηγεσία αλλά να μην βρίσκεσαι παντού παρών. Ο απομονωτισμός δεν ταιριάζει σε παγκόσμιες ηγεσίες. Ούτε και ο εθνοκεντρισμός. Η λογική «πρώτα η Αμερική» ίσως συσπειρώνει στο εσωτερικό, δημιουργεί, όμως, αμφισβητήσεις στο εξωτερικό.

4. Το κενό που άφησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες εδώ και χρόνια είναι αδύνατον να μην καλυφθεί. Ιστορικά, σε τέτοιες κρίσιμες στιγμές ηγεμονική δύναμη αναδεικνύεται εκείνη που αναλαμβάνει τα ηνία μεσούσης της κρίσης. Φαίνεται το ρόλο αυτό να προσπαθεί να τον αναλάβει η Κίνα. Ανταποκρίνεται, αμέσως, στις εκκλήσεις για βοήθεια και δημιουργεί τις προϋποθέσεις σε κοινωνικό επίπεδο αναγνώρισης του ηγεμονικού της ρόλου. Η Κίνα είναι και μπορεί να γίνει ακόμη πιο ισχυρή μεγάλη δύναμη. Δεν μπορεί όμως, να ηγηθεί της παγκόσμιας κοινότητας. Υποτίθεται ότι μια παγκόσμια ηγεσία προσπαθεί να καλλιεργήσει διεθνώς και ένα πολιτικό και αξιακό σύστημα και η κινεζική πρόταση είναι αναχρονιστική και ολοκληρωτική. Η κρίση, τέλος, αποκάλυψε και τις ρωσικές αδυναμίες (εξάρτηση από το πετρέλαιο και το αέριο και περιορισμένη δυνατότητα παγκόσμιας ανταπόκρισης). Η Ρωσία θα είναι μια μεγάλη δύναμη, δεν μπορεί, όμως, να ηγηθεί της παγκόσμιας κοινότητας.

5. Στα ευρωπαϊκά καθ ημάς, η Ευρωπαϊκή Ένωση δείχνει και πάλι μια αδυναμία ανταπόκρισης σε δύσκολες στιγμές. Η Ευρώπη που διαμορφώνεται μετά την έκλειψη της πρώτης μεταπολεμικής ηγεσίας της είναι μια Ευρώπη στην οποία κυριάρχησε το γερμανικό, προτεσταντικό πρότυπο που δεν έχει καμιά σχέση με τους μεταπολεμικούς οραματισμούς των δημιουργών της. Υποτίθεται, αυτήν την νοοτροπία που καλλιεργεί, σήμερα, η γερμανική Ευρώπη, θέλησαν να υπερβούν οι «πατέρες» της και έθεσαν τις βάσεις μιας λογικής αλληλεγγύης ξένης προς το γερμανικό μενταλιτέ. Το κακό είναι ότι με τη Γερμανία συμπαρατάσσονται και οι βόρειες χώρες οπότε, το Βερολίνο δεν είναι απομονωμένο στην πολιτική του. Αντιθέτως, είναι αρκετά ισχυροποιημένο με αποτέλεσμα η Ευρώπη να είναι αυτήν τη στιγμή διχασμένη. Και ενώ η οικονομική κρίση που θα ακολουθήσει την κρίση του κορονοϊού θα δοκιμάζει σκληρά τις χώρες, η έλλειψη βούλησης της Ευρώπης να ανταποκριθεί με ένα κοινό πρόγραμμα, όπως το ευρωομόλογο για παράδειγμα, θα αποδομήσει ακόμη περισσότερο τους ευρωπαϊκούς δεσμούς που διαμορφώθηκαν με κόπο. Ωστόσο, μέχρι να προκύψει κάτι που θα την αντικαταστήσει, η Ευρώπη είναι ο χώρος που αναγκαστικά θα κινηθούν οι λαοί που συμμετέχουν, ή συμμετείχαν, στο πείραμά της.

6. Σ’ αυτό το πλαίσιο αναγκαστικά θα αναπτυχθεί και η ελληνική πολιτική. Και εδώ, ο Μητσοτάκης πρέπει να αποδείξει ότι ξέρει να χορεύει πεντοζάλη. Δεν είναι σίγουρο, παρότι κρητικός.

Για όσους δεν το γνωρίζουν, ο χορός ονομάστηκε πεντοζάλι γιατί συμβολίζει το πέμπτο ζάλο (δηλαδή βήμα), όπως ειπώθηκε η θεωρούμενη πέμπτη κατά σειρά ελπίδα των Κρητικών για απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους και όχι γιατί έχει πέντε βήματα, όπως λανθασμένα έχουν πει αρκετοί. Για να δούμε θα μπορέσει να κάνει την επανάστασή του ο μικρός Μητσοτάκης, εκεί που απέτυχε ο μεγάλος;

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 04/05 Απριλίου 2020