ΑΠΟΨΕΙΣ

Πάει να γίνει κανόνας: Ουκ ολίγοι ηγέτες σε κάθε μέρος του πλανήτη πλέον, εκλέγονται καβαλώντας σε ένα κύμα συναισθημάτων και συνθημάτων που αγγίζουν το πόπολο και όχι με βάση τα πλεονεκτήματα και τις ικανότητές τους ή τις πολιτικές τους απόψεις.

Ακόμα και τα ίδια γεγονότα , θα λέγε κανείς, δεν έχουν πλέον το βάρος που είχαν κάποτε.

Δεν θυμάμαι στα τελευταία πενήντα χρόνια και με αφορμή έναν πόλεμο, να έχει χρησιμοποιηθεί περισσότερο η ρήση «The first casualty when war comes, is truth» (το πρώτο θύμα όταν έρχεται ο πόλεμος είναι η αλήθεια), από όσο στα άρθρα, τα ρεπορτάζ και τις αναλύσεις για τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Η προπαγάνδα βοηθούμενη από τις νέες τεχνολογίες έχει φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη και ασκείται με κυνισμό και ανελέητα, με αποτέλεσμα κυριολεκτικά ο κόσμος να μην πιστεύει σε αυτά που βλέπει, αφού και οι κατασκευασμένες εικόνες κυριαρχούν παντού.

Η παραπάνω όμως ρήση, ακούστηκε για πρώτη φορά το 1917 και ανήκει στον Αμερικανό γερουσιαστή και 23ο κυβερνήτη της Καλιφόρνια Hiram Johnson, ο οποίος είπε το 1917 ότι «το πρώτο θύμα, όταν έρχεται ο πόλεμος, είναι η αλήθεια». Ο ίδιος θεωρείται πατέρας πολλών ιδεών για προοδευτικές μεταρρυθμίσεις αλλά και τότε φίλος του isolationism (απομονωτισμός) που είναι ένα δόγμα εξωτερικής πολιτικής που συνδυάζει την στρατιωτική μη παρέμβαση και μια πολιτική οικονομικού πατριωτισμού (προστατευτισμός).

Έρχεται και τώρα το σλόγκαν αυτό, μεταξύ άλλων, για να υπενθυμίσει στους πολιτικούς, τους δημοσιογράφους και στον απλό πολίτη το πόσο ευάλωτη γίνεται η αλήθεια όταν δύο πλευρές μάχονται για την κυριαρχία της δικής τους εκδοχής των γεγονότων.

«Ο Βλαντιμίρ Πούτιν γνωρίζει τη δύναμη των αφηγημάτων. Με ένα καλύτερο όμως μπορούμε να τον κερδίσουμε», υποστηρίζει σε άρθρο του στον Guardian o Jo Nesbo, παγκοσμίως διάσημος Νορβηγός συγγραφέας και μουσικός.

Αντιμετώπισε και αυτός την οργή της Ρωσίας για το μυθιστόρημα και την τηλεοπτική του σειρά, Occupied.

«Το Κρεμλίνο γνωρίζει ότι η τέχνη μπορεί να πει την αλήθεια για τον πόλεμο και αυτό το φοβάται πολύ», συμπληρώνει.

«Η αφήγηση του Πούτιν γύρω από το γιατί η Ρωσία έχει πολεμήσει στην Ουκρανία κερδίζει έδαφος με την πλειοψηφία των Ρώσων να μην έχουν καλή πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή ξένα ρεπορτάζ.

Αλλά η νεότερη γενιά στη Ρωσία χρησιμοποιεί τα ιδιωτικά δίκτυα και έχει πρόσβαση σε διαφορετικές απόψεις για το τι συμβαίνει. Ο αριθμός τους είναι ακόμα μικρός, αλλά είναι μία πολυμήχανη ομάδα από άτομα που θα γίνουν οι ίδιοι τελικά δημοσιογράφοι, συγγραφείς και καλλιτέχνες, χρησιμοποιώντας τις ιστορίες ως όπλα».

«Το 1937, όταν ο φασίστας στρατηγός Φράνκο με τη συνδρομή της χιτλερικής Γερμανίας βομβάρδισε την πόλη Γκουέρνικα, εξοντώνοντας τον άμαχο πληθυσμό, πολλοί μπορούσαν να καταθέσουν τι συνέβη. Μόλις άρχισαν να εμφανίζονται οι εικόνες της καταστροφής και των θυμάτων, ο Φράνκο και οι στρατηγοί του συνειδητοποίησαν τα συναισθήματα που θα προκαλούσαν τόσο στην Ισπανία όσο και στο εξωτερικό και ισχυρίστηκαν ότι οι δημοκρατικοί κάτοικοι είχαν καταστρέψει την πόλη τους. Για ένα διάστημα, αυτή η εκδοχή των γεγονότων γινόταν αρκετά πιστευτή -τουλάχιστον από όσους ήθελαν να την πιστέψουν. Αλλά οι δημοκρατικοί πολίτες είχαν απρόσμενα έναν καλύτερο αφηγητή στο πλευρό τους. Ο Πάμπλο Πικάσο απάντησε με έναν από τους πιο διάσημους πίνακές του, τη Γκουέρνικα, που απεικόνιζε την κόλαση στη μικρή πόλη των Βάσκων. Αυτό το έργο, ζωγραφισμένο από κάποιον που έζησε στο Παρίσι και προϊόν της σπουδαίας φαντασίας και εμπειρίας ενός καλλιτέχνη, άνοιξε τα μάτια της Ευρώπης.

Την εποχή του βομβαρδισμού της Γκουέρνικα (1937) ο μεγάλος ισπανός ζωγράφος Πάμπλουτο Πικάσο ετοίμαζε ένα έργο, παραγγελία της κυβέρνησης που θα κοσμούσε το Ισπανικό Περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση των Παρισίων. Μόλις πληροφορήθηκε τη μεγάλη σφαγή, ονόμασε τον πίνακα «Γκουέρνικα» θέλοντας να εκφράσει την απέχθειά του προς αυτούς «που βύθισαν την Ισπανία στον ωκεανό του πόνου και του θανάτου».

Το έργο του Πικάσο, μία τεράστια ελαιογραφία (3,49 x 7,77 μ.), περιγράφει την απανθρωπιά, τη βιαιότητα και την απόγνωση του πολέμου. Δείχνει ένα σκηνικό θανάτου, με διαμελισμένα ζώα και ανθρώπους, γυναίκες να κλαίνε, κρατώντας νεκρά μωρά και κατεστραμμένα κτίρια. Αρχικά, ο Πικάσο πειραματίστηκε με χρώμα, αλλά τελικά κατέληξε στο άσπρο, το μαύρο και το γκρι, για να δώσει ένταση στο θέμα.

Ο Φράνκο κυβέρνησε την Ισπανία για σχεδόν 40 χρόνια. Αλλά στο τέλος ηττήθηκε στα βιβλία της ιστορίας. Έχασε από το συγκλονιστικό αφήγημα του Πικάσο. Γιατί οι πιο αληθινές -αν όχι οι πιο πραγματικές- ιστορίες είναι οι καλύτερες.

Παρακολουθούμε λοιπόν τις στρατιωτικές εξελίξεις, τις κυρώσεις και τη διπλωματία από μέρα σε μέρα, αλλά ο πόλεμος των αφηγημάτων είναι ο μακρύς πόλεμος. Τελικά, είναι ένας πόλεμος που θα χάσει ο Πούτιν;

Κοντεύει ένας μήνας από το ξέσπασμα του πολέμου. Ήδη μία χώρα ρημάχτηκε, μία μεγάλη ανθρωπιστική καταστροφή μαίνεται, ένα τεράστιο προσφυγικό κύμα συνεχίζεται. Τι άλλο τεκμήριο χρειάζονται οι αναλυτές για να κηρύξουν τον πόλεμο αυτό ως τον χειρότερο του 21ου αιώνα;

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 20.03.2022