ΑΠΟΨΕΙΣ

Στο αεροπλάνο προτιμώ βιβλία ολίγων σελίδων, λογοτεχνία, ποίηση αλλά και ρήσεις και αφορισμούς που ζυγίζουν λόγω των λεπτών σελίδων τους, μόλις μερικές δεκάδες γραμμάρια, αλλά πολύ περισσότερο σε διδακτική και αισθητική αξία. Τελευταία πήρα μαζί μου τους «Στοχασμούς» (Reflections) του Ανδρέα Λασκαράτου (1811-1901), από τις εκδόσεις ΑΙΩΡΑ, ενός ποιητή, συγγραφέα και κοινωνικού στοχαστή που υπήρξε εχθρός της υποκρισίας όπου κι αν τη συναντούσε, ανελέητα σαρκαστικός και ασυμβίβαστος στις πεποιθήσεις του.

Συχνά αναφέρεται στο γήρας και στη μοίρα των γερόντων. Ιδού ένας στοχασμός:

«Νέοι μη βαρένεσθε τους γερόντους. Οι καϋμένοι! Εγκαταλείποντες τον κόσμο, εγκαταλείπονται από τον κόσμο. Εις δε την εγκατάλειψή τους, εχτιμούν πάρα πολύ κάθε καλόν λόγον, κάθε φιλοφροσύνην, οπού τους γένεται από τους νεότερους. Τους ήδη κατόχους του Κόσμου».

Είναι πικρή αλλά αναπόφευκτη η εγκατάλειψη του μάταιου ετούτου κόσμου αφού την ομορφονιά την Αθανασία -όπως μας προειδοποίησε ο Νίκος Γκάτσος- «δεν την κέρδισε κανείς», όπως και αναμενόμενη είναι η αγάπη των ανθρώπων της ώριμης ηλικίας στις φιλοφρονήσεις και τον καλό λόγο από τους νέους, πράγμα που συνέβαινε τουλάχιστον και τον 19^ο αιώνα όπως αποδεικνύει το γραπτό του Λασκαράτου.

Στο αεροπλάνο είχα διαβάσει, κατά σύμπτωση πριν από καιρό ένα άρθρο του «The Atlantic» με τίτλο «Η επαγγελματική σας πτώση έρχεται (πολύ) νωρίτερα από ό, τι νομίζετε». Το κείμενο άρχιζε με μια σκηνή πάλι σε αεροπλάνο:

-«Δεν είναι αλήθεια ότι κανείς δεν με χρειάζεται πλέον».

«Αυτά τα λόγια βγήκαν από το στόμα μιας ηλικιωμένης γυναίκα που καθόταν πίσω μου σε μία πτήση αργά το βράδυ από το Λος Άντζελες προς την Ουάσιγκτον, D.C. Το αεροπλάνο ήταν σκοτεινό και ήσυχο. Ένας άντρας που μάλλον ήταν ο σύζυγός της, μουρμούρισε σχεδόν αθόρυβα ως απάντηση «Μακάρι να ήμουν νεκρός».

Και πάλι, η γυναίκα: «Ω, σταμάτα να το λες».

«Δεν ήθελα να ακούσω άλλο, συνέχισε ο αρθρογράφος, «αλλά δεν μπορούσα και να κάνω κάτι. Άκουσα λοιπόν με νοσηρή περιέργεια, σχηματίζοντας μια εικόνα του άνδρα στο μυαλό μου καθώς μιλούσαν. Φαντάστηκα κάποιον που είχε εργαστεί σκληρά όλη του τη ζωή σε σχετική αφάνεια, κάποιον με ανεκπλήρωτα όνειρα -ίσως του βαθμού που ποτέ δεν πέτυχε- με μέτρια καριέρα, τον οποίο στοίχειωνε η εταιρεία που δεν ξεκίνησε ποτέ.

Στο τέλος της πτήσης, καθώς άναψαν τα φώτα, τελικά είδα τον… έρημο άνδρα. Σοκαρίστηκα. Τον αναγνώρισα -ήταν, και εξακολουθεί να είναι, παγκοσμίως γνωστός. Υπήρξε αγαπημένος ως ήρωας για το θάρρος, τον πατριωτισμό και τα επιτεύγματά του πριν από πολλές δεκαετίες.

Καθώς περπατούσε στο διάδρομο του αεροπλάνου πίσω μου, άλλοι επιβάτες τον χαιρέτησαν με σεβασμό. Σταματώντας στην πόρτα του πιλοτηρίου, ο πιλότος τον χαιρέτισε λέγοντας: «Κύριε, σε θαύμαζα από τότε που ήμουν μικρό παιδί».

Ο ηλικιωμένος άντρας -που προφανώς επιθυμούσε τον θάνατό του λίγα λεπτά νωρίτερα- έλαμψε στο ύφος του, δείγμα πως ένιωσε υπερηφάνεια για την αναγνώριση των παρελθόντων επιτευγμάτων».

Πότε σταματά η καριέρα και πως διαχειρίζεται κανείς την επερχόμενη μοναξιά και την αυξανόμενη αίσθηση ότι «δεν είναι πια χρήσιμος»;

Σύμφωνα με έρευνες της δημιουργικής σταδιοδρομίας, της επιτυχίας και της παραγωγικότητας, η «κορυφή» κατακτιέται μετά τα πρώτα 20 χρόνια από την έναρξη μιας καριέρας, κατά μέσο όρο. Αν λοιπόν ξεκινήσετε μια σταδιοδρομία στα 30, περιμένετε να κάνετε την καλύτερη δουλειά σας περίπου στα 50 ενώ στη συνέχεια αναμένεται να έρθει σταδιακά η πτώση.

Ο συγκεκριμένος χρόνος κορυφής και πτώσης ποικίλλει κάπως ανάλογα με το πεδίο.

Οι σταδιοδρομίες που βασίζονται κυρίως στη «ρευστή νοημοσύνη» τείνουν να κορυφώνονται νωρίς, ενώ εκείνες που χρησιμοποιούν την αποκρυσταλωμένη γνώση κορυφώνονται αργότερα. Για παράδειγμα, λένε ότι οι ποιητές -πολύ «ρευστοί» στη δημιουργικότητά τους- τείνουν να παρουσιάζουν τη μισή τους παραγωγή μέχρι τα 40 ενώ οι ιστορικοί με αποθηκευμένο απόθεμα γνώσεων ξεδιπλώνουν τη δημιουργία τους σε μεγαλύτερο χρονικό εύρος. Μιλώντας για fluid intelligence (όρος της Ψυχολογίας) εννοούμε την ικανότητα να σκέφτεσαι λογικά και πρακτικά και να λύνεις προβλήματα σε συνθήκες που πρωτοεμφανίζονται.

Το βλέπεις σε πολλούς μουσικούς π.χ. που βγάζουν την καλύτερη δουλειά τους στα 20-30. Αλλά, όπως λέει και το άρθρο, η ευφυΐα για καινοτομίας και πρωτοτυπίες φθίνει με την ηλικία ενώ παράλληλα μεγαλώνει η εμπειρία και η μετριοπαθής σφαιρική αντίληψη των πραγμάτων. Αν δεν υπάρχει οικονομικό πρόβλημα πρέπει μετά από κάποια ηλικία να βγεις από το παιχνίδι του «πρωταθλητισμού» και είτε νε γίνεις ο σοφός «σύμβουλος» είτε να ασχοληθείς με προσωπικά ενδιαφέροντα, όχι για να αναδειχθείς αλλά για την προσωπική σου ικανοποίηση και για να υπηρετήσεις αφιλοκερδώς την κοινωνία.

Από παλιά υπάρχουν παραδείγματα «στυγνών» καπιταλιστών που όμως στα γεράματα όρχησαν να ξοδεύουν την περιουσία τους σε δωρεές και ευεργεσίες. Βυζαντινοί αυτοκράτορες όταν δεν τους έπαιρνε πια να καταγάγουν νίκες στα πεδία των μαχών γίνονταν καλόγεροι. Ας μην ξεχνάμε και τις φυλές των ινδιάνων που είχαν δύο αρχηγούς: έναν νεώτερο που ήταν ο πιο ικανός και ατρόμητος πολεμιστής και έναν γηραιότερο (ο μάγος της φυλής και το συμβούλιο των γερόντων) που έδινε τις σοφές οδηγίες.

Μεγάλη υπόθεση η ικανότητα χρήσης γνώσεων που αποκτήθηκαν στο παρελθόν. Σκεφτείτε οι εξηντάρηδες ότι «διαθέτετε» μια τεράστια βιβλιοθήκη και ψάχνετε το πώς να το χρησιμοποιήσετε. Είναι η ουσία της σοφίας.

Βέβαια υπάρχει στη χώρα μας και η διαχρονική… μόδα των «δεινοσαύρων». Άνθρωποι κυρίως του ακαδημαϊκού βίου, της σόου μπίζνες, της πολιτικής και των επιχειρήσεων αρνούνται να κάνουν τόπο στα νιάτα ακόμα κι όταν μπαίνουν στην ένατη δεκαετία της ζωής τους.

Θυμάμαι μια συζήτηση για έναν επιχειρηματία που στα ενενήντα του έφτανε στα γραφεία της εταιρείας που ίδρυσε νωρίς το πρωί, πριν καν καταφθάσουν οι εργαζόμενοί του. «Αντέχει το θεριό» σχολίασε κάποιος για να λάβει απάντηση από έναν διπλανό του: «Το πιο πιθανό είναι να αποχωρήσει από δω οριζοντίως και όχι καθέτως».

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 6 Ιουνίου 2021