«Το χρονικό των ελλήνων μεταναστών στην BMW 1960 - 2018» είναι ο τίτλος του βιβλίου-λευκώματος, που έφθασε πριν από λίγες ημέρες στα χέρια μου. Μέσα από επίσημες εκθέσεις, έρευνα αρχείων αλλά κυρίως προσωπικές μαρτυρίες, παρουσιάζεται το πραγματικό πρόσωπο της «ελληνικής μετανάστευσης του ’60», πέρα από τους αριθμούς. Η περιπέτεια, του καθενός ξεχωριστή, διασώζει την ανθρώπινη αλήθεια, πολύτιμη για τη σύγχρονη Ιστορία.

Οι καταγραφές ζωντανεύουν βιώματα εκατοντάδων οικογενειών, που μοίρασαν τη ζωή και τις προσδοκίες τους ανάμεσα σε δύο χώρες. Ας σημειωθεί ότι το 1971 στην BMW οι εργάτες μεταξύ των μεταναστών προέρχονταν κατά 43,3% από την Ελλάδα.

Το «Κολοκοτρώνης», που μετέφερε χιλιάδες μετανάστες από τη Νότια Ελλάδα στο Μπρίντεζι, το «Hellas-Express» και το «Akropolis Express», η γραμμή 11 στο σταθμό του Μονάχου, η πρώτη «παράγκα» στην αυλή του εργοστασίου για τη στέγαση, η ενοικίαση διαμερισμάτων στη συνέχεια και οι γερμανικές στρατηγικές για τη μακροχρόνια παραμονή των εργατών, τα πρώτα διαμερίσματα όπου έμεναν περισσότερες της μίας οικογένειες, η δουλειά στην κορδέλα, στα φανάρια, στα καλώδια, οι ελληνικές γιορτές, οι φιλίες ζωής με τους συναδέλφους Έλληνες αλλά και άλλων εθνικοτήτων, οι καλές και οι άσχημες εποχές, ο αντίκτυπος από τις πολιτικές αναταραχές στην Ελλάδα, η ίδρυση των συλλόγων, η διανομή φυλλαδίων από τις αντιστασιακές οργανώσεις στις πύλες του εργοστασίου, τα ελληνικά καφενεία, το δίλημμα ελληνικό ή γερμανικό σχολείο, καθώς γενιές μεγάλωσαν με την πίστη ότι θα επιστρέψουν σε λίγο καιρό πίσω, οι ενώσεις οικογενειών, οι αποχαιρετισμοί, το παράδοξο να εργάζεσαι σε μια χώρα, της οποίας οι δυνάμεις κατοχής λίγα χρόνια πριν έκαψαν ολόκληρο το χωριό σου, οι μετέπειτα συνταξιούχοι του «χειμώνα Γερμανία, καλοκαίρι Ελλάδα», είναι η πραγματική Ελληνική Ιστορία.

Σημαντικές μαρτυρίες πρώτης και δεύτερης γενιάς ελλήνων μεταναστών στη Γερμανία γι’ αυτούς που έκαναν το προσωρινό μόνιμο, για τα παιδιά που γεννήθηκαν στην Ελλάδα και γνώρισαν στην ουσία τους γονείς τους στα τέσσερα και παραπάνω, για τις απότομες προσαρμογές, για την ένταξη και την γκετοποίηση, για δεκάδες πορείες ζωής που συγκροτούν ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία της ελληνικής μετανάστευσης.

Με αφορμή αυτήν τη συγκινητική και χρήσιμη καταγραφή, αξίζει μια αναφορά στη σημασία της προφορικής μαρτυρίας στη σύγχρονη ιστοριογραφία. Ειδικά για την Ελλάδα, που το βιβλίο της Ιστορίας του 20ού αιώνα είναι πολύ μεγάλο, και κάποιοι από τους πραγματικούς πρωταγωνιστές, δηλαδή τους απλούς ανθρώπους, βρίσκονται εν ζωή, η «προσωπική μαρτυρία», αυτό που επιστημονικά ορίζεται ως «Προφορική Ιστορία», είναι τομέας που γρήγορα πρέπει να ενισχυθεί.

Η «Ένωση Προφορικής Ιστορίας» στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, οι τοπικές Ομάδες Προφορικής Ιστορίας που δημιουργούνται τα τελευταία χρόνια σε όλη την Ελλάδα, το αρχείο της ΕΡΤ, προσφυγικοί οργανισμοί από το «Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών» μέχρι το «Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού» στην Καλαμαριά, συγκεντρώνουν σημαντικές μαρτυρίες από τους πραγματικούς ήρωες της Ιστορίας, που χάνονται μέρα με τη μέρα.

Ωστόσο, μεγάλα ελληνικά κεφάλαια, όπως αυτό της Ελληνικής Διασποράς, έχουν ελλιπώς και αποσπασματικά μέχρι σήμερα καταγραφεί.

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΗΝ BMW

Πρόκειται για την τρίτη έκδοση του συλλόγου για την προώθηση του διαλόγου των νέων στην Ευρώπη «Δορυφόρος» με έδρα το Μόναχο. Όπως αναφέρει ο υπεύθυνος έκδοσης Κώστας Τάτσης, παιδί και ο ίδιος εργατών στην BMW, με το βιβλίο αυτό «θέλουμε να εκφράσουμε το βαθύ σεβασμό μας στους εργάτες και τις εργάτριες, καθώς και την αναγνώριση της μεγάλης προσπάθειας που κατέβαλαν, για να επιβιώσουν σε ξένη γη» αλλά και να καταγραφούν αυθεντικά όσα «με την πάροδο του χρόνου φαίνεται να απομειώνεται η πραγματική σημασία και η διάστασή τους, όπως για παράδειγμα ο αποχωρισμός των μεταναστών από τους οικείους τους στην Ελλάδα, οι δυσκολίες της ζωής σε μια ξένη και άγνωστη χώρα, οι δύσκολες συνθήκες εργασίας, το ανεκπλήρωτο όνειρο της επιστροφής στην πατρίδα». Το βιβλίο αποτελεί μια σημαντική συνεισφορά στην καταγραφή της ιστορίας της ελληνικής μετανάστευσης.

Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΜΑΡΤΥΡΙΑΣ

Η Προφορική Ιστορία είναι ένας διεπιστημονικός κλάδος που εξελίσσεται.

Πρόκειται για την Ιστορία «από κάτω», που στηρίζεται στην αξία του προσωπικού βιώματος, των διαφορετικών εμπειριών, του «εξανθρωπισμού» της ιστορικής αφήγησης. Στην ουσία είναι ένα κίνημα που άρχισε να αναπτύσσεται τον 20ό αιώνα, ταυτοχρόνως με την εξέλιξη των μέσων καταγραφής, και που χαρακτηρίζεται «ριζοσπαστικό», καθώς στην πραγματικότητα αντικαθιστά την αμφισβητούμενη έννοια της αντικειμενικότητας με εκείνη της διυποκειμενικότητας. Η προσέγγιση των γεγονότων μέσα από την αφήγηση αυτών που τα έζησαν φωτίζει με διαφορετικό τρόπο την ιστοριογραφία των αρχείων, όπως τη συνηθίσαμε μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες.

Η ΑΝΕΚΤΙΜΗΤΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΠΩΣ ΜΕΡΛΙΕ

Γεννήθηκε στην Ξάνθη, μεγάλωσε στην Κωνσταντινούπολη, μουσικολόγος και λαογράφος με σπουδές στη Σορβόννη, η Μέλπω Λογοθέτη-Μερλιέ ήταν η πρωτοπόρος στη φωνογράφηση της παραδοσιακής μουσικής και των προφορικών μαρτυριών των προσφύγων της Μικράς Ασίας. Έτσι διασώθηκαν, με αυθεντικό τρόπο, εκατοντάδες τραγούδια του Πόντου. Ίδρυσε το σύλλογο «Μουσικά Αρχεία της Παράδοσης», που εξελίχθηκε στο «Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών». Το Κέντρο από το 1930 μέχρι το 1975 κατέγραψε προφορικές μαρτυρίες από περισσότερους από 5.000 πρόσφυγες πρώτης γενιάς. Σήμερα, που η τεχνολογία κάνει θαύματα αλλά δεν ανασταίνει ανθρώπους, μπορούμε να εκτιμήσουμε την αξία αυτών των καταγραφών. Και τη σημασία της Προφορικής Ιστορίας.

* Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 3 Μαρτίου 2019