ΑΠΟΨΕΙΣ

«Ο βασικός λόγος που επιτέθηκε η Ρωσία είναι ο νοσταλγικός της εθνικισμός. Γι’ αυτούς η Ουκρανία δεν είναι λαός, δεν είναι χώρα, αλλά πρέπει να αποτελεί μέρος της σύγχρονης Ρωσίας.

Σήμερα όμως οι Ρώσοι είναι αντιμέτωποι με τη σκληρή πραγματικότητα: το κράτος τους και ο στρατός τους είναι πολύ πιο αδύναμα απ’ ό,τι νόμιζαν… Ο πόλεμος του Πούτιν είναι παρακμιακός».

Τα παραπάνω λόγια του πρώην πρωθυπουργού του Βελγίου και πρώτου πρόεδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Χέρμαν Βαν Ρομπάϊ (σε συνέντευξη στον Μιχάλη Μητσό, εφημ. Τα Νέα, 15 Οκτωβρίου), αποτυπώνουν ένα μόνο κομμάτι από το γεωπολιτικό, κοινωνικοοικονομικό, ακόμα και ψυχολογικό παζλ της σημερινής υπό τον μάλλον κουρασμένο και «ζαλισμένο» Βλαντιμίρ Πούτιν, Ρωσίας. Κομμάτι όμως σημαντικό και ανθεκτικό.

Η μετά τον Πούτιν Ρωσία πάντως δεν είναι ούτε μακρινή ούτε απλή υπόθεση. Οι πιο πολλοί συνδέουν τα διαφορά σενάρια των πιθανών εξελίξεων με ένα γενικευμένο «χάος» απροσδιόριστης διαρκείας και έναν εσωτερικό πόλεμο αβέβαιες έκβασης.

Κανένας όμως δεν έχει αμφιβολία πως στη Δύση, στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ όλοι θα στρέψουν το ενδιαφέρον τους στο πρόσωπο που θα αναλάβει το τιμόνι της Ρωσίας αλλά και τα κλειδιά των πυρηνικών εγκαταστάσεων και το «κουμπί» του πυρηνικού ολέθρου!

Συνωμοσίες, λυκοφιλίες, «συντροφικά» μαχαιρώματα στο Κρεμλίνο, και αδηφάγοι ολιγάρχες θα πρωταγωνιστήσουν στο έργο.

Η διαδοχή του Πούτιν σε τίποτα δεν θα θυμίζει την ήπια αλλαγή σκυτάλης που ισχύει στης δυτικές δημοκρατίες, όπου με τους κοινοβουλευτικούς κανόνες ηγέτες και κόμματα αποχωρούν και δίνουν τη θέσης τους στης εξουσία στους νέας «εκλεκτούς του λαού».

Τίποτα στη Ρωσία δεν είναι απλό.

Απλώς ας θυμηθούμε την εκπληκτική τροπή των γεγονότων που έφεραν τον Βλαντιμίρ Πούτιν στην εξουσία. Ήταν η προσωπική επιλογή του άρρωστου Προέδρου Μπόρις Γέλτσιν και της συνοδείας του. Όταν ο Γέλτσιν ανακοίνωνε την παραίτησή του στα τέλη του 1999, εμπιστεύτηκε όλα αυτά για τα οποία μόχθησε σε έναν ελάχιστα γνωστό πρώην αξιωματικό της KGB χωρίς εμπειρία, ούτε πολιτική συγγένεια με τη δημοκρατική προσπάθεια της προηγούμενης δεκαετίας, την οποία άλλωστε, τελικά την αντέστρεψε.

Στη συνέχεια, ο κ. Πούτιν κατασκεύασε ένα πολύ «εξατομικευμένο» είδος δικτατορίας γύρω από τη δική του δύναμη και ιδιοσυγκρασία.

Ένα σκοτεινό σενάριο λέει ότι η αντιδυτική, αυταρχική «κλεπτοκρατία» του κ. Πούτιν, που αναμειγνύει τον οικείο πια καπιταλισμό και τον δεσποτισμό, θα αντέξει με ή χωρίς αυτόν. Ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού της Ρωσίας παραμένει ερωτευμένο μαζί του και παράλληλα θυμωμένο με την Δύση, αποτελώντας μία αξιοπρόσεκτη πλειοψηφία «προθύμων» να συγκινηθούν και πάλι από έναν δημαγωγό.

Όπως σημείωσε ο αναλυτής Νικολάι Πετρόφ πριν από την εισβολή, η αντιδυτική ρητορική του κ. Πούτιν «έχει παγιωθεί στις καρδιές και στο μυαλό πολλών Ρώσων πολιτών», οι οποίοι βρίσκονται σε «κατάσταση βαθιάς δυσαρέσκειας προς τη Δύση» και πιστεύουν ότι «αυτή εμπόδισε τη Ρωσία να ανακτήσει το κύρος και την ισχύ της υπερδύναμης» .

Ένα άλλο μέρος του πληθυσμού της Ρωσίας -σαφώς μεγάλο, και ίσως επικαλύπτεται με το πρώτο- ήθελε απλώς να μείνει μόνο του στην ησυχία του. Αυτοί οι πολίτες ανέχτηκαν την αδηφάγο ελίτ και την πολιτική καταστολή του κ. Πούτιν με αντάλλαγμα ένα συγκεκριμένο ποσό ιδιωτικού χώρου στη ζωή τους, καθώς και κάποια ευημερία αλλά και ελευθερία να ταξιδεύουν στο εξωτερικό. Αυτοί έχουν, θα ’λεγε κανείς, τελικά κίνητρο να αντιταχθούν μετά την πρόσφατη εντολή επιστράτευσης του κ. Πούτιν που διέκοψε την ηρεμία τους, αλλά η αποξένωσή τους από την πολιτική και η παθητικότητά τους παραμένουν.

Μία τρίτη ομάδα, πολύ μικρότερη, είναι οι επαγγελματίες και η μεσαία τάξη, οι μορφωμένοι, έμπειροι, πολυταξιδεμένοι και δημοκρατικοί Ρώσοι. Πολλοί στα 20 και τα 30 τους έχουν εγκαταλείψει τη Ρωσία σωρηδόν από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος -αλλά ίσως όχι για πάντα. Όσοι είναι μεγαλύτεροι είδαν τη γκλάσνοστ και την περεστρόικα του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και είδαν τη δεκαετία του 1990 ως ένα σύντομο παράθυρο ελευθερίας σε μία μακρά ρωσική ιστορία αυτοκρατορίας.

Επίσης, είναι ενισχυτικές του σεναρίου της «Πουτινικού τύπου» συνέχειας, οι ισχυρές δομές ασφάλειας και στρατιωτικών που ο κ. Πούτιν έχει εκμεταλλευτεί και επεκτείνει για περισσότερες από δύο δεκαετίες. Βέβαια ουδείς μπορεί να προβλέψει ή να παραβλέψει τις συνέπειες που θα είχε μία ήττα στην Ουκρανία: Θα στρεφόταν ο στρατός, ταπεινωμένος και αγανακτισμένος, ενάντια στη δομή εξουσίας του Κρεμλίνου; Τι θα κάνει ο πληθυσμός γενικά;

«Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, έγιναν πραγματικές προσπάθειες να οικοδομηθεί μια δημοκρατία της αγοράς και να μίμησης της Δύσης», γράφει η Ουάσινγκτον Ποστ.

Όπως σημείωσε πρόσφατα η μελετήτρια Maria Lipman «οι άνθρωποι στην πρώιμη μετακομμουνιστική Ρωσία λαχταρούσαν να γίνει η χώρα τους «κανονική», κάτι που σήμαινε «όπως στη Δύση». Η Δύση ανακηρύχτηκε πολιτικό πρότυπο. Για πρώτη φορά στην ιστορία της, η Ρωσία μιμούνταν όχι μόνο τη δυτική κουλτούρα ή τεχνολογία, αλλά και το δυτικό πολιτικό σύστημα. Οι συντάκτες του μετακομμουνιστικού ρωσικού συντάγματος άντλησαν έμπνευση από τους δυτικούς χάρτες. Τέρμα η απομόνωση των Ρώσων πολιτών από τη Δύση: η λογοκρισία καταργήθηκε, τα σύνορα άνοιξαν, τα ταξίδια στο εξωτερικό έγιναν απεριόριστα και το εξωτερικό εμπόριο δεν ήταν πλέον στην αποκλειστική κυριότητα του κράτους».

Το τι και πως στράβωσε στη συνέχεια και πολλά από αυτά άλλαξαν, είναι ακόμα αντικείμενο μακράς έρευνας με πολλές παραμέτρους.

*Δημοσιεύθηκε στη "Μτκ" στις 23.10.2022