ΑΠΟΨΕΙΣ

Η 15η Απριλίου 2023 σφραγίζει την 111η επέτειο του μεγάλου θαλάσσιου δυστυχήματος του «Τιτανικού», ενώ οι σχετικές «ιστορίες» συνεχίζουν να συναρπάζουν νέους και μεγαλύτερους σε όλο τον κόσμο. Το μοιραίο αλλά και μυθικό υπερωκέανιο έχει αποκτήσει μια σχεδόν μεταφυσική αίγλη.

Ένας ολόκληρος κόσμος, η «κοινότητα» του Τιτανικού, δηλαδή ιδρύματα, μουσεία, οργανώσεις, ομάδες από λάτρεις της ιστορίας, τουριστικές και ψυχαγωγικές επιχειρήσεις, κινηματογραφιστές, συγγραφείς, σταθμοί τηλεόρασης, εφημερίδες, συλλέκτες, οίκοι δημοπρασιών κ.ά. συντηρούν έναν μύθο. ο οποίος, όπως φαίνεται, έχει ακόμα να στείλει διδάγματα σε όλον τον πλανήτη.

Όπως η γενική πια πεποίθηση ότι ο «Τιτανικός» είναι «μνημείο» αλλά και διαρκής προειδοποίηση κατά της ανθρώπινης αλαζονείας. Είναι η πιο κατάλληλη περίπτωση για να θεωρηθεί ισοδύναμη με αρχαία ελληνική τραγωδία. Παραλληλίστηκε από θεωρητικούς και στοχαστές με τον καπιταλισμό, ο οποίος θεωρεί τον εαυτό του ανίκητο (αβύθιστο), αλλά έχει ίσως ήδη προσκρούσει στο δικό του παγόβουνο της παγκοσμιοποίησης και της κρίσης.

Όπως το γεγονός ότι η πρώτη πλημμυρίδα «fake news» που είδε η ανθρωπότητα, ξέσπασε τις πρώτες μέρες μετά το ναυάγιο εκείνον τον τρομερό Απρίλιο του 1912.

Τον Απρίλιο του 2012 με την ευκαιρία της 100ης επετείου εκδόθηκε το βιβλίο μου «ΤΙΤΑΝΙΚΟΣ -Ψίθυροι από το βυθό» (εκδόσεις ΤΟΠΟΣ).

Εκεί προσπάθησα να δω μεταξύ άλλων το πως αντέδρασε ο Τύπος στις δύο πλευρές του Ατλαντικού αλλά και να δω το θέμα από ιστορική, κοινωνική και ανθρωπιστική πλευρά. Γιατί σώθηκαν τόσοι πολλοί από τους επιβάτες της πρώτης θέσης και τόσοι λίγοι από την τρίτη; Πώς απαντά κάποιος στο αμείλικτο και διαχρονικό ερώτημα «τι θα κάνατε εσείς αν βρισκόσασταν εκεί;», όταν το εκεί μπορεί να βρίσκεται εδώ σήμερα;

Γενικά, ο αμερικανικός Τύπος αντιμετωπίζει με αισιοδοξία την επόμενη μέρα τραγωδιών όπως του Τιτανικού και κατά κοινή ομολογία τείνει να υιοθετήσει την θεωρία πως ό,τι κακό γίνεται -παρά τις απώλειες- διορθώνεται προς όφελος των επόμενων γενεών.

Ουσιαστικά επιβεβαιώνει την «ορθότητα» και την «προοδευτικότητα» της άποψης πως η κοινωνία προχωρά προς τα εμπρός και οικονομικά και τεχνολογικά και τούτο βελτιώνει την ποιότητα ζωής και φέρνει ευημερία.

Για τον «Τιτανικό» λένε, για παράδειγμα ότι ναι μεν δεν υπήρχαν πολλές σωσίβιες βάρκες, ότι η ταχύτητα του πλοίου την ώρα της πρόσκρουσης ήταν ανόητα και αλαζονικά μεγάλη, ότι τα υδατοστεγή τμήματα δεν ήταν πραγματικά υδατοστεγή, αλλά σε τελική ανάλυση «όλοι πήραν το μάθημά τους». Και η νομοθεσία έγινε πιο αυστηρή και τα μέτρα ασφαλείας έγιναν πιο εντατικά. Στις επόμενες λοιπόν ναυπηγήσεις και στα επόμενα ταξίδια τα πράγματα ήταν πιο ασφαλή.

Αυτό για τις ΗΠΑ είναι αξίωμα και εφαρμόζεται και σε γενική κλίμακα.

Το ζητούμενο είναι να διαφυλαχθούν οι κατακτήσεις αυτές στις επόμενες γενιές.

Ο αμερικανικός Τύπος σε σχέση με τον ευρωπαϊκό είναι πιο «καλοπροαίρετος» ή κατ’ άλλους πιο «ευκολόπιστος» και αισιόδοξος προς την τεχνολογία και τις νέες κατακτήσεις της από τον ευρωπαϊκό. Κλασικό παράδειγμα το γεγονός ότι οι Αμερικανοί δεν φοβούνται όσο οι ευρωπαίοι τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα!

Για να επανέλθουμε στα ΜΜΕ τις μέρες του Τιτανικού, οι εφημερίδες γέμισαν από συναρπαστικές ιστορίες ηρωισμού, ευγένειας αλλά και πονηριάς και αχρειότητας. Ταυτόχρονα, άλλαξε η συζήτηση για τη διαφήμιση και τις δημόσιες σχέσεις. Η προβολή της χλιδής, των ανέσεων και των άλλων μηχανικών - τεχνολογικών προτερημάτων του πλοίου, οι υπαινιγμοί στις διαφημίσεις, τα ρεπορτάζ και τις μπροσούρες περί «αβύθιστου» γέννησαν μετά το ατύχημα λαϊκή οργή και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Η ύβρις ήταν φανερή.

Τάχιστα δημιουργήθηκε μεγάλη «ζήτηση» για θέματα Τιτανικού και αυτήν ο Τύπος έσπευσε να την καλύψει. Μία μερίδα εκδοτών και δημοσιογράφων κράτησε τα προσχήματα και έψαξε τα γεγονότα, ρώτησε αυτόπτες μάρτυρες, συνέκρινε πληροφορίες και καταθέσεις. Άλλοι όμως έδωσαν σε ένα αδηφάγο κοινό μύθους, fake news, κουτσομπολιά και διογκωμένα - ωραιοποιημένα στιγμιότυπα.

Ουδεμία έκπληξη προκαλεί η εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου και του δράματος από τον Τύπο ο οποίος ταχύτατα έσπευσε να σκαρώσει ιστορίες κατασκευάζοντας ήρωες και κακοποιούς, αριστοκράτες ιδεαλιστές και πένητες απόβλητους!

Τούτο συνεχίστηκε για έναν αιώνα και έτσι πια είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις την αλήθεια από το παραμύθι και τις πραγματικές διαστάσεις ενός γεγονότος από την εμπορική του διόγκωση.

Οι φήμες άγγιξαν αρχικά, το αν θα μπορούσε να αποφευχθεί η τραγωδία και το ποιοι ήταν οι ένοχοι. Εκατοντάδες λεπτομέρειες μαζί με θεωρίες συνωμοσίας έγιναν σενάρια: Για τα λάθη σχεδιασμού, για τα λάθη κατασκευής του πλοίου, για την «αδικαιολόγητα »μεγάλη ταχύτητά του, την ώρα που έπεφτε στο παγόβουνο…

Η κάλυψη του θέματος του «Τιτανικού» ήταν η αρχή και για την εκτόξευση της εφημερίδας «New York Times» από μία κοινή τοπική εφημερίδα σε έναν διεθνή πόλο ενημέρωσης. Το 1912 κυκλοφορούσαν στη Νέα Υόρκη γύρω στις 25 καθημερινές εφημερίδες. Σε ένα περιβάλλον λοιπόν άγριου ανταγωνισμού ήταν επόμενο να δημοσιεύονται μη έγκυρες και παραπλανητικές πληροφορίες, όπως και πολλές υπερβολές, κυρίως τις πρώτες μέρες μετά το ναυάγιο. Οι ΝΥΤ στάθηκαν στο ύψος των απαιτήσεων του σοβαρού αναγνώστη με εγκυρότητα και ακεραιότητα. Γρήγορα οι ΝΥΤ έγιναν η εθνική εφημερίδα και τα σημερινά της στελέχη αναγνωρίζουν, ότι η κάλυψη των θεμάτων του Τιτανικού της έδωσαν αυτή τη φήμη.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 15-16.04.2023