ΑΠΟΨΕΙΣ

Ποτέ δεν βλάπτει η ποίηση τη ζωή μας. Ειδικά στους πολιτικούς μπορεί να λειτουργήσει λυτρωτικά αν αποτελέσει γι’ αυτούς πηγή έμπνευσης και στοχασμού. Βέβαια, τόσο στη χώρα μας όσο και στο εξωτερικό η χρήση στίχων γνωστών ποιητών ή τραγουδιών κλασικών και αδιαμφισβήτητης ποιητικής αξίας, από πολιτικούς στο δημόσιο λόγο τους, συχνά γίνεται σε προεκλογική περίοδο, σε διάγγελμα και έπειτα από παραίτηση ή απόλυση από αξίωμα. Ποίημα ακούμε καμιά φορά και σε τελετές παράδοσης - παραλαβής υπουργείων…

Πώς συναντώνται όμως η ποίηση με την πολιτική;

Τι εμπνέει και τι οδηγεί έναν πολιτικό στην παράθεση στίχων γνωστών ποιημάτων, που συνήθως έχουν συγκινήσει ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό;

Αφορμή γι’ αυτές τις σκέψεις υπήρξε το μήνυμα του Νίκου Κοτζιά στο Twitter λίγη ώρα μετά την παραίτησή του από τη θέση του υπουργού Εξωτερικών.

«Έρχεται η στιγμή, λέει ο ποιητής, να αποφασίσεις με ποιους θα πας και ποιους θα αφήσεις. Ο πρωθυπουργός και σειρά υπουργών έκαναν στο χθεσινό υπουργικό συμβούλιο τις επιλογές τους και εγώ κατόπιν τις δικές μου. Είναι καλό να θυμούνται, όμως, το στίχο: βαθιά να με θάψουν θέλησαν, ξέχασαν ότι είμαι σπόρος».

Ο πρώην πλέον υπουργός Εξωτερικών αναφέρθηκε σε δύο λαμπρούς θεσσαλονικείς πνευματικούς ανθρώπους (ο ένας είναι ποιητής και ο άλλος τροβαδούρος, που όμως χάρισε πολλές ποιητικές εκφράσεις στο ελληνικό τραγούδι). Στον Διονύση Σαββόπουλο και τον Ντίνο Χριστιανόπουλο, μεταφέροντας -όχι με ακρίβεια πάντως- συγκεκριμένους στίχους τους.

Στο τραγούδι του 1966 «Οι παλιοί μας φίλοι», ο Διονύσης Σαββόπουλος λέει:

«Η ζωή αλλάζει δίχως να κοιτάζει

τη δική σου μελαγχολία

κι έρχεται η στιγμή για ν’ αποφασίσεις

με ποιους θα πας και ποιους θ’ αφήσεις».

Η αναφορά στο «σπόρο» παραπέμπει στο μικρό δίστιχο του Ντίνου Χριστιανόπουλου:

«Και τι δεν κάνατε για να με θάψετε /

όμως ξεχάσατε πώς ήμουν σπόρος».

Το ποίημα είναι του 1978 και ενταγμένο στον κύκλο ποιημάτων «Το κορμί και το σαράκι» έχει μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες. Εμφανίζεται επίσης στη συγκεντρωτική έκδοση ποιημάτων του Χριστιανόπουλου το 1998 από τις εκδόσεις Διαγώνιος, ενώ οριστικά καταχωρήθηκε στα «Μικρά ποιήματα» από τις εκδόσεις Ιανός το 2004.

Για τη σχέση ποίησης και πολιτικής και το πόσο επηρεάζεται από τις συγκυρίες είχε γράψει («Απολίτιστα μονοτονικά - Ποίηση και πολιτική», ΒΗΜΑ, 25 Σεπτεμβρίου 2011), ο Δημήτρης Μαρωνίτης:

«…Στα χρόνια της επτάχρονης δικτατορίας, η αντιπολιτευτική ποίηση υπήρξε ευπρόσδεκτη, και όποιος την απωθούσε, θεωρούνταν ή σύμμαχος της χούντας ή φυγόμαχος και δειλός. Ενώ σήμερα, για κάποιους λόγους (που δεν είναι της ώρας να συζητηθούν), η πολιτική ποίηση εμφανίζει μερική ή ολική υποστολή.

Παράδειγμα πάντως προηγούμενης αμοιβαίας έλξης πολιτικής και ποίησης αποτελεί σίγουρα η προμετωπίδα στο «Στόχο» του Μανόλη Αναγνωστάκη, δηµοσιευμένο καταρχήν στα «Δεκαοχτώ κείμενα», που κυκλοφόρησαν το καλοκαίρι του 1971 και γνώρισαν πυκνές ανατυπώσεις. Αντιγράφω: «Το θέμα είναι τώρα τι λες / Καλά φάγαμε καλά ήπιαμε / Καλά τη φέραμε τη ζωή µας ως εδώ / Μικροζημίες και μικροκέρδη συμψηφίζοντας / Το θέμα είναι τώρα τι λες».

Είναι γεγονός πάντως ότι στη σημερινή εποχή πολλοί θυμούνται την ποίηση την ώρα της παραίτησης και όχι την ώρα της εξουσίας, όταν κάνουν ό,τι μπορούν για την καρέκλα και συνήθως γίνονται «η χλεύη των ηττημένων», όπως είχε πει ο Γεώργιος Παπανδρέου.

Η μεταφορά με τους «σπόρους» που δημιουργεί έντονη συναισθηματική φόρτιση έχει γίνει σύνθημα σε πανό, κραυγή διαδήλωσης, τίτλος σε άρθρα κτλ. από ακτιβιστές, οργανώσεις και κινήματα παγκοσμίως: «They tried to bury us - But they didn’t know we were seeds».

Ερευνητές, κριτικοί ποίησης και ειδικοί στα κοινωνικά μέσα δεν αποκλείουν το σύνθημα να υιοθετήθηκε από ομάδες ακτιβιστών και διανοουμένων, που είχαν διαβάσει τις μεταφράσεις των ποιημάτων Ντίνου Χριστιανόπουλου. Στο διαδίκτυο αυτό δημοσιεύεται με την επισήμανση ότι πρόκειται για μεξικανική παροιμία, ωστόσο καμιά πηγή δεν το διαβεβαιώνει.

Οι πιο διαδομένες στον πολιτικό λόγο, στην αρθρογραφία, στις ομιλίες των πολιτικών αλλά και των πρωταγωνιστών κοινωνικών κινημάτων ποιητικές εκφράσεις ανήκουν σε δύο κορυφαίους δημιουργούς της ποπ μουσικής και κουλτούρας. Τον Μπομπ Ντίλαν και τον αξέχαστο Τζον Λένον.

Προέρχονται αντίστοιχα από τα τραγούδια «The times they are A-changing» (1964) και το «Imagine»(1971):

Εδώ πρόσφατα είχαμε έναν συνειρμό με την «Ιθάκη» και τον Κ.Π. Καβάφη. Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας διάλεξε το νησί του Ιονίου σαν έδρα του διαγγέλματός του!

Παλιότερα είχαμε την περίφημη επίδειξη κυνισμού κατά της ποίησης, μπροστά στην… υπεροχή της πολιτικής, από τον Σωτήρη Κούβελα, ο οποίος είχε χαρακτηρίσει τους ποιητές «λαπάδες»!

Για να δούμε τι άλλο βλέπει ο εξόριστος ποιητής στον αιώνα του…

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ"