Ραγδαία αύξηση σημειώνουν τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού, σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκέντρωσε το «Χαμόγελο του Παιδιού». Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Εθνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056, για το Α’ εξάμηνο του 2022 σημειώθηκε αύξηση 149,02% στις κλήσεις και στα μηνύματα των παιδιών που ζήτησαν στήριξη για θέματα εκφοβισμού. 

Κατά 13,67% αυξήθηκαν τα αιτήματα παιδιών που ζήτησαν βοήθεια σχετικά με την συμπεριφορά των συμμαθητών τους ενώ κατά 3,39% αυξήθηκαν οι κλήσεις των παιδιών που αντιμετώπισαν πρόβλημα στο διαδίκτυο, κατά το παραπάνω χρονικό διάστημα.

Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, μόλις τους πρώτους έξι μήνες του 2022, 502 παιδιά ένιωσαν ότι απειλούνται από άλλα παιδιά, είτε στο σχολείο είτε στο διαδίκτυο. Ταυτόχρονα, η ίδια η σχολική κοινότητα ζήτησε την βοήθεια του Οργανισμού για διαχείριση περιστατικών εκφοβισμού εντός του σχολικού περιβάλλοντος.

Συγκλονιστικά είναι και τα στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα που διενήργησε η εταιρεία Focus Bari, για «Το Χαμόγελο του Παιδιού». Όπως προέκυψε, το σχολείο φαίνεται να είναι ο κυρίαρχος χώρος εμφάνισης συμπεριφορών εκφοβισμού, με έξι στους δέκα Έλληνες να δηλώνουν ότι έχουν δεχθεί εκφοβισμό πριν την ενηλικίωσή τους.

Ο Γιάννης Κοζιάκης, ψυχολόγος στο «Χαμόγελο του Παιδιού» εξηγεί στη «ΜτΚ» ότι η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που πάντα απασχολούσε, ωστόσο τα τελευταία χρόνια έχει ενταθεί, «λόγω της δημοσιότητας που παίρνουν αυτά τα φαινόμενα με αποτέλεσμα να ασχολούμαστε περισσότερο σε επίπεδο πρόληψης και παρέμβασης. Η οικονομική και στη συνέχεια η υγειονομική κρίση ενέτειναν τα φαινόμενα βίας». 

Περιγράφει πως τα αίτια που πυροδοτούν τα φαινόμενα βίας είναι πολυπαραγοντικά.

«Έχει να κάνει με την ανατροφή του παιδιού, πώς έχει μάθει δηλαδή να διαχειρίζεται δύσκολες καταστάσεις που μπορεί να βιώνει. Δευτερευόντως, ρόλο παίζει το σχολικό περιβάλλον που διαμορφώνει συνειδήσεις. Πρέπει λοιπόν να λειτουργούν συνεργατικά η οικογένεια και το σχολείο ώστε να μπορούμε να έχουμε την καλύτερη δυνατή εξέλιξη των παιδιών. Ρόλο παίζει φυσικά και η ιδιοσυγκρασία του παιδιού, αν είναι εξωστρεφές και λεκτικοποιεί τα συναισθήματά του ή αν είναι πιο εσωστρεφές και εκεί διαφοροποιείται η αντιμετώπιση του κάθε γεγονότος, γι’ αυτό και δεν μπορούμε να γενικεύσουμε», τονίζει ο κ. Κοζιάκης.

Εκπαίδευση και πρόληψη

Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2022, υλοποιήθηκαν από το «Χαμόγελο του Παιδιού» προγράμματα πρόληψης με τη συμμετοχή 10.891 μαθητών (αύξηση 346,17% σε σχέση με το Α’ εξάμηνο του 2021), 2.805 προγράμματα εκπαίδευσης δασκάλων (αύξηση 377,85% σε σχέση με το Α’ εξάμηνο του 2021) και ενημερωτικά προγράμματα σε 1.160 γονείς και κηδεμόνες (αύξηση 62,46% σε σχέση με το Α’ εξάμηνο του 2021). 

Ο κ. Κοζιάκης εξηγεί ότι ο Οργανισμός πραγματοποιεί καθημερινά διαδραστικές παρεμβάσεις σε σχολεία όλων των βαθμίδων, ώστε τα παιδιά να μπορούν να ταυτιστούν με αυτό που βλέπουν και να αναγνωρίσουν και δικές τους συμπεριφορές.

«Σε περίπτωση που τα περιστατικά αυτά ξεφεύγουν από τον έλεγχο και φτάνουν στο σημείο της σωματικής κακοποίησης, τότε υπάρχει ιεραρχία των δομών όπου μπορούν να απευθυνθούν οι εκπαιδευτικοί. 

Πρόκειται για τα κατά τόπους Περιφερειακά Κέντρα Εκπαιδευτικού Συντονισμού, τις Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, ακολουθεί το υπουργείο Παιδείας, οι Αστυνομικές Αρχές και το τελικό στάδιο είναι η Εισαγγελική Αρχή. Οι διευθυντές των σχολικών μονάδων πρέπει να είναι ενήμεροι ως προς το τι μπορούν να κάνουν για να προβαίνουν στις αντίστοιχες ενέργειες», λέει ο κ. Κοζιάκης.

Ένα παιδί κάθε δύο ημέρες σκέφτεται να αυτοκτονήσει

Ο Κώστας Γιαννόπουλος, πρόεδρος στο «Χαμόγελο του Παιδιού» περιγράφει στη «ΜτΚ» πως ένα παιδί κάθε δύο ημέρες δηλώνει αυτοκτονικό ιδεασμό για διάφορους λόγους που μπορεί να σχετίζονται με την κακοποίηση ή το μπούλινγκ που δέχεται.

Λέει πως ενώ σε θέματα που αφορούν στον σχολικό εκφοβισμό έχει αυξηθεί ο αριθμός των αναφορών, τουναντίον στη σεξουαλική κακοποίηση τα ποσοστά είναι χαμηλά, συγκριτικά με τα πραγματικά γεγονότα και τις αναφορές που έχει η Αστυνομία. 

«Σχεδόν καθημερινά δεχόμαστε αναφορές κυρίως από κορίτσια ηλικίας 13ων και 15 ετών που σχετίζονται με σεξουαλική κακοποίηση. Παιδιά μας ζητούν να πάμε μαζί τους στην Αστυνομία για να καταγγείλουν τον πατέρα τους. Θέλουμε να λειτουργούν καλά οι θεσμοί και εμείς συμπληρωματικά. Οι δήμοι είναι η μοναδική μας ελπίδα, να βρίσκονται κοντά σε οικογένειες που έχουν προβλήματα». 

Ο κ. Γιαννόπουλος τονίζει πως είναι απαραίτητο πλέον να υπάρχει μία πολυεπιστημονική ομάδα για οικογένειες, όπως είναι το «Βοήθεια στο Σπίτι». 

Πρόταση που έχει συζητήσει μάλιστα με την ΚΕΔΕ αλλά και με στελέχη της κυβέρνησης.

Η σκοτεινή πλευρά της φιλελευθεροποίησης

Ο Κωνσταντίνος Φουντουλάκης, καθηγητής ψυχιατρικής στο ΑΠΘ σημειώνει ότι μπούλινγκ υπήρχε πάντα. «Αυτό που άλλαξε διεθνώς είναι οι κοινωνικές συνθήκες, με την εγκατάλειψη αυταρχικών συστημάτων στην παιδεία», λέει. 

Εξηγεί στη «ΜτΚ» πως «αυτή η φιλελευθεροποίηση του σχολείου έχει δυστυχώς και μία σκοτεινή πλευρά που είναι εξαιρετικά δύσκολο να θεραπευθεί με αποτέλεσμα, ειδικά σε ορισμένες περιοχές που χαρακτηρίζονται από κοινωνικοοικονομική περιθωριοποίηση, να είναι αδύνατον να κρατήσεις ακόμα και μία νομιμότητα στο σχολείο». 

Συμπληρώνει επίσης ότι «αυτό που κυρίως άλλαξε είναι πως πριν από 20 και 30 χρόνια υπήρχε από τη μια η πειθάρχηση μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα, με πολλές συνέπειες που σήμερα δεν είναι αποδεκτές και κυρίως με μείωση της πιθανότητας ένα «δύσκολο» παιδί να παρακολουθήσει τα μαθήματά του στο σχολείο για αρκετά χρόνια, και από την άλλη η στράτευση της αντίδρασης, η οποία σε μεγάλο βαθμό ελεγχόταν από την πολιτική. 

Ειδικά την εποχή του ψυχρού πολέμου η αντίδραση και η επαναστατικότητα εκφραζόταν σε μεγάλο βαθμό μέσα από την υποστήριξη πολιτικών παρατάξεων. Αυτό λειτουργούσε επίσης ως μια μορφή ελέγχου». 

Ο ίδιος υπογραμμίζει ότι σήμερα δεν υπάρχει ούτε η πειθάρχηση αλλά ούτε και το «κανάλι» που «καθοδηγεί» την επαναστατικότητα, με συνέπεια να βγαίνουν εκτός ελέγχου κάποιες συμπεριφορές που παλαιότερα ήταν υπό έλεγχο. 

«Σε αυτό πρέπει να προστεθεί και η αύξηση της χρήσης ουσιών που σήμερα είναι πολύ πιο προσβάσιμες και κυρίως πολύ πιο φτηνές σε σχέση με το παρελθόν», επισημαίνει ο κ. Φουντουλάκης.

«Κανείς στο απυρόβλητο»

Ο κ. Φουντουλάκης περιγράφει ότι ως κοινωνία δεν θα πρέπει να κλείνουμε τα μάτια και τα αφτιά μας, σε ότι δεν μπορούμε να αντέξουμε. 

«Κανείς δεν πρέπει να είναι στο απυρόβλητο της κριτικής. Η άρνηση και η αδυναμία μίας κοινωνίας να αναγνωρίσει τις ρίζες του προβλήματος δημιουργεί ακόμα μεγαλύτερα ζητήματα. Για παράδειγμα αναγνωρίζουμε ότι υπάρχει μαστροπεία αλλά δυσκολευόμαστε να δούμε ότι υπάρχουν περιθωριοποιημένες και ξεχασμένες οικογένειες που είναι διατεθειμένες να μπούνε σε μία τέτοια ιστορία.

Όπως επίσης το πρόβλημα είναι ότι υπάρχει παρενόχληση όλων των ειδών αλλά επίσης στη ρίζα του προβλήματος υπάρχει μια «νομιμοποίηση» τέτοιων συμπεριφορών. Για παράδειγμα μέσω ειδών μουσικής με υβριστικούς στίχους που ευθέως εγκαθιστούν ως κανονικότητα την πολιτική και κοινωνική βία και τα προβληματικά πρότυπα για τους νέους».

Τέλος, ο κ. Φουντουλάκης επισημαίνει πως «η κοινωνία μας θα πρέπει να μπορέσει να έχει καθαρό βλέμμα σε υπόγεια ρεύματα εάν θέλει να λύσει τα προβλήματά της. Οι κοινωνικές υπηρεσίες των δήμων φαίνονται ουσιαστικά απρόθυμες να κάνουν τη δουλειά τους με συστηματικό τρόπο. Μιλάμε για ένα πλέγμα ευθυνών και άρνησης δράσεων που οδηγούν σε αυτά που βλέπουμε».

Οι κατηγορίες των εκφοβιστών

Τονίζοντας ότι αν ένα παιδί έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι θα ασκήσει οποιασδήποτε μορφής βία στους συμμαθητές του, ο ψυχολόγος στο «Χαμόγελο του Παιδιού», αναλύει παρακάτω τις κατηγορίες των εκφοβιστών:

Κοινωνικός εκφοβιστής: Άτομο που ασκεί εκφοβισμό με σκοπό να διασκεδάσει τον εαυτό του και την παρέα του, χωρίς να λαμβάνει υπόψιν τα συναισθήματα του εκφοβιζόμενου.

Μοναχικός εκφοβιστής: Άτομο με μειωμένες κοινωνικές επαφές που μέσα από αυτό το προσωπείο του δίνεται η δυνατότητα να εκφοβίζει άτομα με τα οποία δεν έχει προσωπική επαφή (cyberbullying), όπου νιώθει ότι έχει δύναμη με αυτόν τον τρόπο

Ναρκισσιστής εκφοβιστής: Άτομο που επιδεικνύει τη δύναμή του εκφοβίζοντας και του αρέσει αυτό να φαίνεται και σε τρίτους

Σαδιστής εκφοβιστής: Άτομο που απολαμβάνει να προκαλεί συναισθηματική δυσφορία σε άλλους και ικανοποιείται από αυτό

Ηθικά ορμώμενος εκφοβιστής: Άτομο που εσφαλμένως θέλει να αποδώσει δικαιοσύνη, δηλαδή με τον λάθος τρόπο.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 30.10.2022