Το δώρο του χρόνου…
Ο Γάλλος ανθρωπολόγος Μαρσέλ Μος έγραψε το 1925 το πασίγνωστο δοκίμιο «Το Δώρο» ως ερμηνεία ενός πολυδιάστατου κοινωνικού φαινομένου που είναι ταυτόχρονα οικονομικό, νομικό, ηθικό, θρησκευτικό, μυθολογικό και αισθητικό. Προσπάθησε να ανιχνεύσει τις παραλλαγές αυτού του θεσμού στις διάφορες «πρωτόγονες» κι αρχαϊκές κοινωνίες. Ο συγγραφέας επικεντρώνεται στον τρόπο με τον οποίο η ανταλλαγή αντικειμένων μεταξύ ομάδων δημιουργεί σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και διερευνά τους κοινωνικούς κανόνες που ακολουθούμε, βοηθώντας μας και σήμερα, μετά από έναν αιώνα, να εξηγήσουμε γιατί το δώρο μπορεί να είναι πηγή άγχους.
Εάν μπορούμε να κατανοήσουμε τους κανόνες και τον ρόλο της ανταλλαγής δώρων και της αμοιβαιότητας, μας λέει, μπορούμε να καταλάβουμε ολόκληρο τον πολιτισμό.
Βασικά, ο Μος λέει ότι η παροχή δώρων δεν είναι ούτε εθελοντική ούτε αλτρουιστική. Υπάρχει, είναι υποχρέωση λήψης και υποχρέωση επιστροφής. Υπάρχουν κανόνες που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αυτό σωστά -με ποιον, πότε και πώς. Προδιαγράφονται όλα. Ένας από τους κανόνες είναι να φαίνεται ότι η χειρονομία σου γίνεται εκούσια και γενναιόδωρα. Είμαστε όλοι συνεργοί, και η προσποίηση είναι μέρος των κανόνων. Αν δεν δώσετε -και λάβετε- σωστά, κινδυνεύετε να χάσετε την εικόνα σας, την ηθική εξουσία και άλλα οφέλη.
Οι ανταλλαγές δώρων δεν αφορούν μόνο άτομα, αλλά και ομάδες στις οποίες ανήκουμε και οι ενέργειές μας αυτές γίνονται κατανοητές μέσα αυτό το πλαίσιο. Τα παιδιά μας αγνοούν ή υποτιμούν το δώρο της γιαγιάς; Τούτο θα έχει αντίκτυπο σε μας τους γονείς. Επισκέπτες από ξένη χώρα βλέπουν το τι δώρα ανταλλάσσουμε και πως; Σίγουρα θα βγάλουν συμπεράσματα που αντανακλώνται σε όλο το Έθνος μας.
Ένα θερμό «ευχαριστώ» για ένα πουλόβερ που δεν θα φορέσετε ποτέ δεν είναι μόνο ευγενική αντίδραση, αλλά ένα υποχρεωτικό βήμα στον χορό αυτής της κοινωνικής ανταλλαγής.
Πάντως ας μην ξεχνάμε ότι το καλύτερο δώρο για τους γηράσκοντες γονείς σας –εγώ τους έχω χάσει- είναι το δώρο του χρόνου σας.
Η ογκολόγος και αρθρογράφος του Guardian, Ranjana Srivastava, προειδοποιεί ότι αναζητώντας ένα άπιαστο, φευγαλέο υποτίθεται «καλό δώρο», αγνοούμε το προφανές.
-«Τι παίρνεις για μια μητέρα στα 70 της;»
Πλεκτές ζακέτες, κασκόλ και πορτοφόλια από τις δεκάδες σε ένα μαγαζί, φαίνονται όλα λίγα, ίδια και ανούσια.
Στον συνταξιούχο πατέρα, προσφέρεσαι να του πάρεις ένα λάπτοπ που θα αντικαταστήσει τον γέρο υπολογιστή του, ο οποίος μέχρι να πάρει εμπρός μπορείς άνετα να φτιάξεις καφέ…
Ανένδοτος. Δεν θέλει να αλλάξει τις γραμματοσειρές, τον τρόπο που πληκτρολογεί και τις συνήθειες που απέκτησε μαζί του. Σαν να σου λέει «δεν θέλω να μεταβληθεί εντός μου ο ρυθμός του κόσμου!»
Προτείνεις να αντικαταστήσεις το smartphone του, το οποίο θα μπορούσε να είναι πολύ πιο έξυπνο, αλλά δεν τον πείθεις: «Το τηλέφωνό μου κάνει κλήσεις, στέλνει κείμενα και αποστέλλει αλληλογραφία. Τι άλλο θα έκανε ένα νέο;»
Δεν μπορώ να πω τίποτα.
«Μιλούσα με έναν ηλικιωμένο άνδρα με καρκίνο, ο οποίος αρνήθηκε με αποφασιστικότητα τις ερμηνείες μου ως γιατρού για την ασθένειά του, και επέμενε ότι αισθάνεται ωραία. Εγώ πάλι ανησύχησα για τις επικίνδυνες τοξικότητες που μπορεί να επιφέρει η χημειοθεραπεία, και πίστεψα ότι τα Χριστούγεννα θα τον βοηθήσουν να κάνει ένα διάλειμμα. Ο ασθενής, προς μεγάλη μου έκπληξη, ρώτησε να μάθει γιατί κλείνουμε για αργίες. Νιώθοντας την απογοήτευσή μου, μου πρόσφερε απρόθυμα μια εξήγηση:
«Αν σταματήσω τη θεραπεία, ίσως να μη δω τον γιο μου. Με φέρνει με το αμάξι για χημειοθεραπεία και με πάει πάλι στο σπίτι. Είμαστε για αρκετό χρόνο μαζί. Είναι το καλύτερο πράγμα που μου συμβαίνει από αυτή τη θεραπεία.»
Στη συνέχεια, ακουμπάει πίσω και κοιτάζει έξω από το παράθυρο, αφήνοντάς με να συνειδητοποιήσω τον απλό και καταστροφικό αυτό λόγο…
Μήπως είδε πραγματικά την τοξική χημειοθεραπεία ως το τίμημα που θα πληρώσει για να δει τον γιο του; Μήπως η ασθένεια βοήθησε τον πατέρα και τον γιο να μιλάνε πιο τακτικά; Δεν ξέρω με βεβαιότητα, αλλά μπορώ να δω ότι ο ασθενής το πιστεύει και αυτό είναι το πιο σημαντικό.
Το αντίδοτο σε μια επιδημία μοναξιάς δεν έγκειται στην αποστολή ενός μεγαλύτερου δώρου, αλλά στην άσκηση της φαντασίας μας. Μια θλίψη που μοιράζεται είναι μια θλίψη μισή. Καμία ιατρική πρόοδος και κανένα τυλιγμένο δώρο δεν θα μπορούσε ποτέ να ανταγωνιστεί με αυτό.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 16 Δεκεμβρίου 2018
