ΑΠΟΨΕΙΣ

Ο μεσογειακός κυκλώνας (medicane, από τον αγγλικό όρο Mediterranean hurricane) «Ζορμπάς», που έπληξε την Ελλάδα στα τέλη του Σεπτεμβρίου, έφερε στην επικαιρότητα μετεωρολογικά φαινόμενα άγνωστα λίγο πολύ στην Ελλάδα, όπως κυκλώνας, τυφώνας και hurricane, και δημιούργησε σε πολλούς την απορία σε τι διαφέρουν μεταξύ τους αυτά και πώς δημιουργούνται. Θα προσπαθήσω να απαντήσω σε αυτά τα ερωτήματα με απλό και κατανοητό τρόπο.

Καταρχήν τροπικός κυκλώνας (ή απλά κυκλώνας), τυφώνας και hurricane περιγράφουν ακριβώς το ίδιο μετεωρολογικό φαινόμενο, αλλά σε διαφορετικούς τόπους της Γης: στον Ειρηνικό Ωκεανό ονομάζεται τυφώνας (typhoo), στη δυτική πλευρά του Ατλαντικού Ωκεανού (Ανατολική Αμερική) κυκλώνας (cyclon) και στην ανατολική πλευρά του Ατλαντικού (Δυτική Αφρική) hurricane. Το φαινόμενο είναι ουσιαστικά μία ισχυρή θύελλα (storm), αλλά με ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: την ταχύτατη κυκλική κίνηση του αέρα που δημιουργεί τη χαρακτηριστική σπειροειδή δομή των νεφών, όπως φαίνονται από τους μετεωρολογικούς δορυφόρους, και την παρουσία μιας κεντρικής περιοχής με μικρή ταχύτητα ανέμων και χωρίς σύννεφα. Πώς όμως δημιουργείται αυτή η δομή και πώς συντηρείται για μέρες; Εδώ είναι καθαρά θέμα Φυσικής.

Όπως είπα, το βασικό χαρακτηριστικό ενός κυκλώνα είναι η κυκλική κίνηση του αέρα, από όπου και το όνομά του. Αυτή δημιουργείται λόγω της περιστροφής της Γης. Γενικά η κίνηση του αέρα στην επιφάνεια της Γης κατευθύνεται από περιοχές με υψηλή ατμοσφαιρική πίεση σε περιοχές με χαμηλή. Αν η Γη δεν περιστρεφόταν, αυτό που θα βλέπαμε θα ήταν μια ευθύγραμμη κίνηση των μαζών του αέρα. Αλλά η περιστροφή της Γης περιπλέκει τα πράγματα. Φανταστείτε μια μάζα αέρα στο βόρειο ημισφαίριο, που βρίσκεται βόρεια από ένα ατμοσφαιρικό χαμηλό. Όπως ήδη ανέφερα, η μάζα αυτή αρχίζει να κινείται προς το νότο. Αλλά μετά από λίγο, λόγω της περιστροφής της Γης (από τα δυτικά προς τα ανατολικά, δηλαδή αριστερόστροφα, κατά τη φορά των δεικτών ενός ρολογιού), το ατμοσφαιρικό χαμηλό έχει μετακινηθεί προς ανατολάς μαζί με ολόκληρη την επιφάνεια της Γης. Η μάζα του αέρα, ακολουθώντας την «έλξη» του χαμηλού, στρίβει και αυτή προς ανατολάς. Αλλά μετά από λίγο το χαμηλό έχει μετακινηθεί και άλλο, οπότε η κινούμενη μάζα στρίβει περισσότερο κ.ο.κ. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι η μάζα του αέρα καταλήγει να «πέφτει» προς το χαμηλό, ακολουθώντας μια αριστερόστροφη σχεδόν κυκλική σπειροειδή τροχιά, διατάσσοντας τα σύννεφα στο σχήμα που γνωρίζουμε ήδη. Στο νότιο ημισφαίριο συμβαίνει ακριβώς το ίδιο, αλλά η κίνηση του αέρα είναι δεξιόστροφη.

Η βασική πηγή ενέργειας των μεγάλων κυκλώνων είναι η θερμική ενέργεια του νερού των ωκεανών, κοντά στον ισημερινό. Αυτό εξατμίζεται, λόγω της υψηλής θερμοκρασίας των νερών, ο υδρατμός ανεβαίνει προς τα επάνω και, συναντώντας ψυχρές αέριες μάζες, υγροποιείται. Οι μεσογειακοί κυκλώνες αναπτύσσονται σε μέσα γεωγραφικά πλάτη, μακριά από τον ισημερινό. Εκεί η θερμοκρασία του νερού δεν είναι αρκετή, από μόνη της, για να «κινήσει» έναν κυκλώνα, χρειάζεται και η «βοήθεια» από τη θερμότητα των μαζών του αέρα, που «ρέει» από θερμές αέριες μάζες σε ψυχρές.

*Ο Χάρης Βάρβογλης είναι ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ"